Son yıllarda sıkça kullanılan kelimelerden biri de evrensel kelimesidir. Çünkü evrensel bir yüzyılda yaşıyoruz. Yani tüm insanlığı ilgilendiren olayların sıkça yaşandığı bir çağdayız. Dünyanın herhangi bir yerinde yaşanan olayları, evrendeki iyi kötü tüm gelişmeleri çok hızlı bir şekilde öğrenebiliyoruz. Bu hızlı öğrenmeyi sağlayan, dünyayı ve evreni küresel bir köy haline getiren unsurlar ise iletişim ve teknolojidir. Teknolojinin hızlı gelişmesiyle bulunan elektronik iletişim araçlarının sayesinde evrendeki ve koca evrenin içinde küçük bir yer teşkil eden ama bizim için büyük olan dünyamızdaki tüm gelişmelerden haberdar olabiliyoruz.
Dünyanın küresel bir köy haline gelişi, içinde bulunduğumuz yüzyılı evrensel bir duruma soktu. Evrensel kelimesi bu nedenle son yıllarda sık kullanılan bir kelime oldu. Özellikle hala içinde olduğumuz şu pandemi dönemiyle evrensel hastalıkların geçmiş yüzyıllarda kalmadığını anlıyoruz. Dünyanın herhangi bir ülkesinde yaşanan ekonomik krizin adeta göle atılan bir taşın yayılmasındaki etkiyi oluşturarak evrensel, küresel bir ekonomik kriz haline dönüşebildiğini gözlemliyoruz. Burada kullandığımız evrensel kelimesini Türk Dil Kurumu’na göre ‘’Tüm insanlığı ilgilendiren, evrenle ilgili olan’’ manasında kullandık. Çünkü artık yaşadığımız şu yüzyılda sadece mahallemizle, şehrimizle ilgili değiliz. Televizyon ve internet aracılığıyla evrensel yani tüm insanlığı ilgilendiren olayların içindeyiz. Bu nedenle evrensel ne demek, evren kelimesiyle bir ilgisi var mı gelin bunları bir inceleyelim.
Evren Ne Demek?
Evrensel kelimesini açıklamadan önce "-sel" yapım ekiyle türetildiği evren kelimesinin anlamını açıklamak gerekir. Evren, kâinat, âlem ve cihan kelimeleriyle eş anlamlı bir kelimedir. Kâinat, ka-in olan, meydana gelen manasında sonuna çoğul eki –at gelerek kâinat olmuştur. Kâinat, Arapçadan gelen yer, gök tüm varlıklar, tüm mahlûkat, yaratılmışların hepsi anlamındadır. Âlem, yer ve gökte yaratılmış olan şeylerin tümü anlamındadır. Cihan ise, Farsça bir kelime olup yaratılmış olan şeylerin bütünü manasındadır. Eş anlamlı kelimelerinden yola çıkarak evren kelimesini açıklamak mümkündür. Fakat çok ilginçtir ki, evren kelimesi her bir ilim dalında çeşitli anlamlarda kullanılır. Şöyle ki:
Teoloji (İlahiyat) ilminde evren: Düzenli ve uyumlu bir bütün olarak düşünülen tüm varlıklar, kâinat, âlem
Sosyal Bilimlerde evren: Toplum, yığın. İçerisinde araştırma yapılan ortak özelliklere sahip ana kütle.
Felsefe’ de evren: Kozmos, var olanların tümü.
Eğitim ve öğretim alanında evren: Birtakım ortak nitelikler taşıyan birey veya nesnelerden oluşan küme.
Fen ve uzay bilimlerinde evren: Sonsuz uzay ve uzay içindeki gök varlıklarının tümü anlamında kullanılır. Evren uzayda bulunan enerji, boşluk ve maddeyi içine alır. Güneş, dünya, yıldızlar, gezegenler ve asteroitler evrende bulunur. Günümüz Fen ve Uzay bilimleri evrenin sonsuz olduğunu ve sürekli genişlediğini kabul eder.
Evrensel Ne Demek?
Fransızca’ daki Universal kelimesinden ilham alınarak yapılmış olan evrensel kelimesi TDK’ ya göre ‘’ Evrenle ilgili, bütün insanlığı ilgilendiren, Âlemşümul, cihanşümul, kozmik’’ anlamlarına gelir. İlk çağlardan bu yana dünyada yaşanan tüm gelişmeler, icatlar ve keşifler tüm insanlığı ilgilendiren, evrensel olaylardır. Ateşin bulunması ve tekerlek, takvim, kâğıt, paranın icadı gibi unsurların hepsi evrensel icatlardır. Fakat bu icatları yapan insanların bulunduğu yerden bu aletlerin kullanımını tüm insanlığa sunması ve yayması yüzyıllar almıştır. Çünkü haberleşme ve iletişim o dönemlerde çok yavaştır. Ta ki 1800’ lü yıllardaki elektriğin icadına kadar. Dünya elektriğin icadıyla teknoloji, ulaşım, iletişim ve haberleşmede çok büyük bir hız kazanmıştır. Bu hız 1920’li yıllarda radyonun; 1950’li yıllarda televizyon yayınlarının evrensel(dünya çapında) yapılmasıyla artmıştır. 1989 yılında internetin icadıyla iletişim ve haberleşme hızı en üst noktaya ulaşmıştır. Günümüzde ise internet hala geliştirilmekte ve evrensel veri akışı sistemli bir şekilde hızlanmaktadır.
Teknolojinin gelişimi iletişimi kolaylaştırmış; iletişimin kolaylaşması teknolojiyi geliştirmiştir. Bu iki alanın birbirini pozitif anlamda beslemesi yaşadığımız yüzyılı evrensel hale dönüştürmüştür. Çünkü teknolojik iletişim araçları sayesinde insanlar sadece bulundukları ülkedeki gelişmeleri değil, tüm dünya ülkelerinde olan tıp, tarım, ticaret, teknoloji ve sosyal bilimler alanındaki gelişmeleri takip edebiliyorlar. Hatta sadece dünyayla alakalı değil, uzay ve evrenle ilgili bilgi sahibi olabiliyorlar. Bu nedenle evrensel bir yüzyılda yaşıyoruz. Bir ülkede yaşanan hastalıklar aslında tüm insanlığı ilgilendiriyor. Dünyanın öbür ucunda yaşanan bir ekonomik kriz gün geliyor tüm dünyayı etkisi altına alıyor. Küresel ısınma ve iklim değişikliği, covid-19, kıtlık, kuraklık, hava kirliliği, ormanların tahrip edilmesi gibi problemler çağımızın evrensel sorunlarıdır.
Evrensel olma durumu ticaret, teknoloji ve iletişim sebebiyle o kadar artmıştır ki neredeyse çoğu insan aynı marka cep telefonlarını, aynı bilgisayar işletim sistemlerini kullanır oldu. Hatta dünyadaki insanların çoğu aynı kanaldan yayın yapıyor. Geçen hafta teknik bir arıza nedeniyle yaşanan sosyal medya platformlarındaki kesinti, bir anda evrensel bir iletişim sorunu haline geldi. Dünyada ve ülkemizde hal böyleyken insanın evrensel markaları kullanmaması, evrensel filmler izlememesi ve evrensel müzikler –ki müzik evrenseldir- dinlememesi mümkün gözükmüyor. Ayrıca iklim değişikliği, kıtlık, kuraklık ve salgın hastalıklar gibi evrensel sorunların kaçınılmaz sonuçları sadece o ülke insanlarını değil tüm dünya insanlığını ilgilendiriyor.
Evrensel Mi Küresel Mi?
Değerli okuyucu! Sizden bir ricamız var. Yazımızı buraya kadar okuyup evrensel kelimesinin ne demek olduğunu anladıysanız yazıyı tekrar okumak için lütfen geri dönün ve evrensel kelimesi yerine küresel kelimesi koyarak yazıyı okuyun. Bakalım yazının anlamı değişecek mi? Ya da isterseniz biz hemen söyleyelim. Evrensel kelimesi yerine küresel kelimesini koyarak okuduğumuzda yazının genel manasında herhangi bir değişiklik olmadı. TDK’ ya göre küresel ‘’Küreyle ilgili, dünya ölçüsünde geniş bir bakış açısıyla benimsenen’’ demektir. Evrensel ise daha önce de belirttiğimiz gibi tüm insanlığı ilgilendiren manasında kullanılıyor.
Evrensel ve küresel kavramları günümüzde birbirinin yerine bolca kullanılıyor. Burada bir kavram kargaşası karşımıza çıkıyor. Aslında evrensel ve küresel sıfat olarak kullanıldıklarında farklı anlamları kapsayabiliyor. Günümüzde küreselleşme konusunda çeşitli görüşler ortaya koyanlar küresel yerine evrensel kavramını kullanıyorlar. ‘’ Evrensel bir kültür mümkün mü?’’, ‘’ Küreselleşme evrensel değerler oluşturur mu?’’ gibi sorularla tartışmaya açılan konular var. Bu sebeple şunu anlıyoruz ki sosyal bilimlerde bazı kavram ve olgular konusunda tam net bir tanıma ulaşmak kolay değil. Bunun en iyi örneğini evrensel ve küresel kelimeleriyle görüyoruz. Küreselleşme kavramı 1960’larda kullanılmaya başlamış. Yani radyo ve televizyon yayınının dünya genelinde yaygınlaşmasıyla diyebiliriz.
Peki, teknolojinin hızla geliştiği ve dünya genelinde bilgi akışının sürekli hızlandığı, bu gelişmeler sayesinde de uzay yolculuğu yapıldığı günümüzde küreselleşme kavramı yerini evrenselleşme kavramına bırakır mı?
Küreselleşmek TDK’ ya göre ‘’ Dünya milletlerini ekonomi, siyaset ve iletişim alanlarında birbirine yaklaşmaya ve bir bütün olmaya götürmek’’ anlamındadır. Küreselleşme kelimesi çok farklı şekillerde tanımlanıyor. Farklı amaçlar için kullanılabiliyor. Ama genelde küreselleşme kavramı ekonomi ve ticaret boyutuyla öne çıkıyor. Küreselleşme kelimesini bu yönüyle ele alanlar dünyanın küresel bir köye dönüştüğünün, insanların aynı markaları kullandığı için tek tipleştiğinin üzerinde duruyor. Bu yönüyle küreselleşme kavramına karşı negatif bir bakış açısına sahipler. Tabi pozitif bir olgu olarak bakanlar da yok değil. Onlar küreselleşmeyi ülkelerin birbirleriyle bütünleşmesi olarak görüyor. Küreselleşmeyle iletişim ve ulaşım maliyetlerinin büyük ölçüde azaldığını ve sermaye, bilgi, hizmet ve malların önündeki engellerin kaldırıldığını savunuyor. Küreselleşmenin insanlık için negatif mi pozitif mi olduğu konusu daha çok tartışılacak gibi duruyor. Ama üzerine yapışan bu negatiflik pek de kalkacağa benzemiyor.
Biz bu tartışmayı bir yana bırakıp Elon Musk’ın uzaya spor araba gönderdiği, Rus film ekibinin uzayda ilk filmi çektiği, Jeff Bezos’un kendi şirketinde geliştirdiği 4 kişilik uzay aracıyla tarihteki ilk sivil ve pilotsuz uçuşu sadece 11 dakikada gerçekleştirerek tarih yazdığı gelişmelere bakalım. Galiba artık küreselleşme kavramını kullanmaya ihtiyaç bile duymayacağız. Çünkü son günlerde yaşanan bu tarihi gelişmeler kürenin yani dünyanın dışına çıkıldığını gösteriyor. Zaten şu ana kadar teknolojinin el verdiği kadar evrenseldik. Halen tam olarak evrensel değiliz. Biz ancak Mars'a veya Ay'a koloni kurduğumuzda, dünya dışı varlıklarla iletişime geçebildiğimizde evrensel kelimesinin hakkını vereceğiz. Bu gidişle bunun hakkını vermek de çok uzun sürmeyecek gibi gözüküyor. Ne dersiniz şimdiden evrenselleşmek kelimesini kullanmaya kendimizi alıştırsak mı?
