Gizil-Örtük Program Nedir? Özellikleri Nelerdir?

Eğitim türleri, uygulanma şekillerine göre kategorize edilir. Formal ve informal eğitim çeşitleri içerisinde sınıflandırılan bu sistem, doğru uygulamalar ile hayata geçirilir. Bunların arasında öğretmenlerin sıklıkla başvurduğu bir tür olan gizil-örtük program, Posner ve Harris'in program türleri arasında ye alır. Öğrencileri yaşama hazırlayan bu tür, Posner tarafından araştırılmıştır. Öğrencilerin hayal gücünü beslediği gibi hedeflere ulaşmayı da amaç edinir. Etkinlik düzeneği olarak isimlendirilir. Örtük, diğer adıyla gizil olan bu program türü, derin ve kalıcı bir etki bırakır.

Eğitim kurumlarında görevli olan bireylerin inanç, değer, tutum ve yaklaşımlarından doğan bir programdır. Karmaşık ve sınırları belirsiz bir terimdir. Okuldaki öğrenim sürecini etkileyen gizil-örtük program, yurt içi ve yurt dışında kullanılır. 1968 yılında Jackson'un Life in Classrooms adlı kitabında yer alan bu kavram, yazılı edebiyat ile adını duyurmuştur. Öğrencilerin sosyal gerekliliklerine değinen bu eğitim programı, sürecin sonunda ortaya çıkan fikir, bilgi ve uygulamaların sağladığı nitelikleri kanıtlar. Öğretimde parlayan yaklaşım 3P metodu da, bu program sonucunda tanınmıştır. Sunum, uygulama ve üretim aşamalarının birleşimi ile eğitimde rol alır. Gizil-örtük program ile 3P metodu, okulda uygulanan informal öğrenmelerden biridir.

Gizil-Örtük Program Nedir?

Örtük program, çeşitli bağlamlarda kullanılan bir kavramdır. Öğrencilerin formal öğretim süreci içerisinde kazandığı değer, norm ve inançların sosyal ilişkiler bağlamında tanımlanmasıdır. Belirsizlik taşıyan bu program, eğitimcilerin yaklaşım ve bakış açılarına göre değişkenlik gösterir. Bu durum, gözlemleme zorluğundan dolayı araştırmacıların kavramı hangi boyutta araştırması gerektiği konusuna kafa karıştırıcı olmaktadır. Gerekirse, öğrencilerin seviye ve ilgi alanına göre yapılandırılır.

Öğrencilerin öğrenme sürecinde karşılaşacağı olumsuz durumları minimuma indirir. Kontrollü bir programdır. Okul müfredatında bulunan sosyal ve psikolojik etkileri olan her türlü aktiviteyi kapsar. Amaç; öğrencilerin belli branşlarda beceri kazanması, eğlenmesi ve kişisel gelişimlerine katkı sağlamasıdır. Sağlam sosyal ilişkiler kurmalarına destek olan bu program, onların değer üretimine doğrudan etki eder. Öğretmen-öğrenci, sınıf-okul iklimine dayalı gizil-örtük program, eğitim sisteminde önemli bir yere sahiptir. Derslerin sayısal, sözel ve eşit ağırlık gibi alanlarda olması programın ortaya çıkmasında belirleyici rol oynar.

Gizil-Örtük Programın Özellikleri Nelerdir?

Jackson'a göre örtük program, resmi olmayan, sınırları net bir şekilde belirtilmemiş, öğenciler tarafından ulaşılmayı bekleyen mesajlardan oluşur. Yazılı olmayan ders dışı etkinlikleri kapsar. Tüm eğitim kurumlarında oluşturulan örtük program, formal eğitim kalitesini de belirler. Öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılayan bu programın aktiviteleri, onları toplumsal hayata kazandırmayı amaçlar. Jackson'a göre, norm ve değerleri benimsemeyen öğrencilerin okul yaşantısına gerekli olan motivasyon ile başlayamayacaklarını savunur. Örtük program özellikleri çerçevesinde uygulandığında verimli sonuçlar sunar. Bu özellikler aşağıda yer alır:

• Programda belirtilen hedef ve kazanımlar ile birlikte ortaya çıkan bilgi ve uygulamaları da kapsar.
• Gerçek yaşamın kendisini oluşturur.
• Resmi programa göre çok daha kapsamlıdır.
• Yazılı bir program değildir.
• Sosyal ve psikolojik etkileşim ile oluşan yan ve informal öğrenmelerdir.
• Algılama ile ilgili olup olumlu ve olumsuz etkilere sahiptir.
• Öğretilen bir dersin amaç, süre, ders, uygulama ve değerlendirmelerini belirler.
• Ahlaki gelişim için güçlü bir süreçtir.
• Eşitlik ve adaletli bir yapıdadır.
• Güven ve değer geliştirerek bu kavramları öğrencilere kazandırır.
• Öğrencilerin uyumlu bir birey olarak yetişmelerini hedefler.
• Sosyal, kültürel ve ekonomik özelliklerden beslenerek şekil alır.

Gizil-Örtük Programın Sağladığı Avantajlar

Gizil-örtük program; örgütsel, ilişkisel ve kurumsal etkinlikleri kapsayan bir süreç sunar. Örgütsel yönden; zaman, imkan ve malzeme çeşitliliğinden bahsedilir. İlişkisel bakımdan; öğrenci-öğrenci, öğretmen-öğrenci, öğretmen-yönetici, öğretmen-veli iletişimi önemli bir yere sahiptir. Kurumsal etkinlikler; politika, bürokratik işlem ve ders dışı işlerden oluşur. Gizil-örtük programın öğenci ve öğretmen bağlamında birçok faydası vardır. Nedir bu faydalar? Şöyle;

• Öğretmeni yaratıcılık anlamında besler. Öğrencilerin ufkunu genişletecek aktiviteler hazırlamasına imkan tanır.
• Gizil-örtük program modeli ruhsal, fiziksel ve sosyal gelişimi destekleyen güçlü bir araçtır.
• Yapılan ders dışı etkinlikler, öğrenme sürecine hız katar.
• Yaş grubuna uygun yapılan aktiviteler ile öğrencilere verilmek istenen mesajlar net bir şekilde iletilir.
• İstem dışı gerçekleştirildiği için ders gibi öğretilmez. Bu durum, öğrencilerin sıkılmasının önüne geçer.
• Aktif, eğlenceli ve öğretici bir süreç vadeder.

Örtük Programa Verilen Örnekler

Ders süresi içerisinde hedeflerin bireye nasıl kazandırılacağını gösteren etkinliklerden meydana gelir. Gizil-örtük program aktivitelerine örnekler;

• Eğitmenlerin diyalogları, programı olumsuz yönde etkileyebilir. Öğretmenlerden biri, bilgilerin ezberlenmesi gerektiğini diğeri de, paylaşım yapılmasını öğütler. Öğrenciler bu cümlelere göre davranış geliştirebilir.
• Bir resim sergisi ya da müzeye yapılan gezi, öğrencileri olumlu yönde etkiler.
• Okula gelen bilim insanı, sanatçı ya da edebiyatçı gibi kanaat önderleri ile gerçekleştirilen söyleşiler öğretici olur.
• Eğitsel kol çalışmaları içerisinde yapılan tatbikat ve toplantı gibi etkinlikler, okul içi düzenlemelere örnek verilir.
• Bazı meslek kollarına yapılan ziyaretler, öğrencilerin geleceğini şekillendirmesine yardımcı olur.

Örtük İle Ekstra Progam Arasındaki Farklar

Okul içi ve dışında uygulanan ekstra eğitim programı, hedeflerin okulda gerçekleşmesini sağlar. Öğretim programının içerik ve değerlendirmelerini kapsar. Ayrıntılı bir şekilde düzenlenen ders programı, okulda öğretilecekleri içerir. Eğitim-öğretim ders programında yazılı olarak yer almayan aktiviteler ise örtük program kapsamında bulunur. Yazılı olmayan belirsiz ders ya da etkinlikler ise gizil-örtük programa dahildir. Genellikle okul dışında gerçekleştirilirler. Bireyleri hayata hazırlayarak kolaylık sağlayan sergi ve müze gezileri gibi okul dışı ya da ders sırasında yapılan okul içi çalışmalardır. Resmi pogramda yer almayıp yazılı özellikler içermemesi örtük program kapsamında olduğunu gösterir.

Örtük Öğrenmenin İlham Kaynağı

Tolman ve Honzik tarafından 1930'larda yapılan bir deney, örtük öğrenme kavrramının ortaya çıkmasını sağlamıştır. Farelerden oluşan grubun labirent içerisinde koşmasını istemiştir. Başarılı olanlara yiyecek ödülü verilerek hata sayılarının azalması sağlanmıştır. İkinci gruba ise, yiyecek ödülü verilmediği için labirentin içerisinde dolaşıp kafeslerine geri dönmüşlerdir. Tolman, farelerin mekansal ilişkileri öğrendiğini fark edip oyuncak, çikolata ve yiyecek gibi nesnelerin pekiştireç görevi gördüğünü söyler. Bu durum, motivasyonu artırdığı için perfomansı da olumlu yönde etkiler. Öğrenmeyi öğrenme kavramını da kanıtlayan bu deney, odaklanma olmadan da öğrenilebileceğinin göstergesidir.