Sağlık Hizmetlerine Genel Bir Bakış

Sağlık-Hastalık Kavramı Nedir? Dünya Sağlık Örgütü'nün 1948 yılında yapmış olduğu tanıma göre; sakatlığın ve hastalığın olmayışı değil, sağlık bedenen ruhen tam ve sosyal anlamda tam bir iyilik halinin olması olarak tarif etmiştir.

Birçok bilimciye göre sağlık çok boyutlu bir yapı olması nedeniyle herkes tarafından kabulünün sağlanabileceği bir tanımının yapması oldukça zordur. Hastalık ve sağlık kavramları sadece kişiler üzerinde oluşturmuş olduğu etkiler açısından değerlendirilmesiyle beraber politik sistemler ve toplumla olan kişiler çerçevesinden de dikkate alınması gereken bir kavramdır. En çok karşılaşılan hastalık tanımı bedensel olumsuz değişimler olarak gösterilir. Hastalık halinde meydana gelen olumsuz değişimler, kişilerin kültürel, sosyal ve ekonomik olarak etkilenmesine neden olabilmektedir.

Sağlık Sektörü ve Özellikleri Nelerdir?

İşletmelerde üretim denilince akıllara mal ve hizmet üretimi gelmektedir. Fakat bunun dışında insan gereksinimlerini karşılayan gözle görülüp elle tutulması pek fazla mümkün olmayan hizmet üretiminde bulunurlar. Örneğin doktorun hastasını tedavi etmesi şeklinde fayda oluşturan çalışmalar.

Sağlık sektörü denilince, yataklı tedavi kurumları, tıbbi alet, cihaz ve sarf malzemeleri ile beraber sağlık hizmetleri faaliyet alanın oluşturmuş olduğu sermaye merkezlerinden birinin olması nedeniyle ortaya çıkmıştır. Bu sektör yani sağlık sektörü doğrudan üretim işletmeleri gibi mal üretmezler. Fakat iş gücünün üretime müdahil olması, iş gücü kayıplarının önüne geçilmesi ve devamlılığın sağlanması adına çalışmalar yürütür. Özetle iş gücünün verimliliğine katkıda bulunduğunu belirtebiliriz. Sağlık sektörünün özellikleri şöyledir:

• Sağlık sektöründe yapılabilecek bir birimlik hata telafisi mümkün olmayan sonuçları beraberinde getirebilir. (Örneğin yanlış bir teşhis koyulması ve beraberinde yanlış tedaviyi getirmesi haliyle hastanın engelli hatta ölmesine neden olunabilir.)

• Üretim ve tüketim aynı anda gerçekleşir. Yapılacak bir hizmet üretiminin hemen akabinde bir tüketim durumu gerçekleşecektir.

• Aracı kimse olmadığından dolayı tüketicilerle (hastalar) doğrudan bir temas hali söz konusudur.

• Üretim sektöründe malların stoklaması sağlanabilirken sağlık sektöründe ise malların stoklanması mümkün değildir.

• Sağlık sektöründe yoğun teknoloji kullanımı olmakla beraber emek yoğun üretimi olmaktadır.

Sağlık sektörünün temeli hizmet sektörüne dayanmaktadır. Fakat hizmet sektörünün içinde farklı diyebileceğimiz özel bir konumda yer alır. Hizmet sektörü içinde yer alabilen restaurant, turizm ve otelcilik hizmetleri müşterileri neler isteyebileceğini talep ederek ilgili kurumları yönlendirebilirken, aynı durumları sağlık sektörü için söylemek mümkün değildir. Çünkü ileri seviyede bir profesyonel yeterlilik gerekir. Hastalar kendi hastalıklarını daha iyi bilebilmektedir fakat tedavi süreçlerinde tıbbi tahsinilini yerine getiren doktorlardan yardım yardım talebinde bulunurlar. Bu açıdan diğer sektörlerden farklı olarak hastalar sağlık işletmelerini yönlendiremez ve etkileyemezler. Bunun gerçekleşmesi için tıp biliminin gelişmesi gerekir. Burada hastaların müdahil olabilecekleri bakım ve otelcilik hizmetleri, hastane temizliği gibi sınırları belli olan hizmetler olabilir.

Sağlık Hizmetlerinin Sınıflandırılması Nasıldır?

Sağlık hizmetlerinin sınıflandırılmasının bilebilmesi için sağlık ve sağlık hizmetlerin tam olarak bilinmesi gerekecektir. Sağlık hizmetleri, insan sağlığının bozulmasına neden olan zararlı etmenleri ortadan kaldırmak ve toplumun tamamını bu zararlı etmenlerin etkisinden korumak, tedavi etmek, bedensel ve ruhsal bir yetinin azalması halinde rehabilite edilmesi kapsamında gerçekleştirilen sağlık hizmetleri şeklinde tanımlanır. Bu doğrultuda sağlık hizmetlerinin üç temel amacı vardır.

• Gereksiz harcamalarının önüne geçmek

• Klinik uygulamalardaki farklılıkları düşürmek ve kalite düzeyini yükseltmek

• Her hastaya gerekli ve uygun olabilecek sağlık hizmetini sunmak, olarak gösterilebilir.

Ayrıca sağlık hizmetlerinin sunumu kapsamında üç sektör ön plana çıkmaktadır. Bunlar popüler sektör, folk sektör ve profesyonel sektörlerdir. Folk sektörü, tam veya yarı zamanlı herhangi bir eğitim görmemiş olan fakat çeşitli becerileri sayesinde yaşadığı toplumda uzman olarak kabul edilen ve sağlık sorunlarına çözüm bulunması adına başvurulan kişiler olarak bilinir. Ara ebeler, kırıkçılar ve bel çekenler örnek verilebilir. Popüler sektör, toplumda herhangi bir eğitim deneyimi olmayan yaşı ve tecrübesi itibariyle kendilerine danışılan kişiler olarak gösterilebilir. Üzerinde daha çok durduğumuz sektör ise popüler sektördür. Bu sektör özel bir eğitim alarak, eğitimi sonunda diploma uzman olan ve resmi makamlar nezdinde uzmanlığı kabul edilene sağlık personelini ifade etmektedir. Bu sağlık personelleri eczacı, hemşire, hekim gibi profesyonellerden oluşmaktadır.

Kategorik olarak sağlık hizmetlerini dört gruba ayırabiliriz. Koruyucu, tedavi edici, sağlığı geliştirici hizmetlerle beraber rehabilite edici sağlık hizmetleri şeklindedir.

• Koruyucu Sağlık Hizmetleri

Bu kapsamda yer alan sağlık hizmetleri kişiye ve çevreye yönelik hizmetler olarak ikiye ayrılır. Çevreye yönelik hizmetlerin hedefi; çevre sağlığını olumsuz etkileyen kimyasal, fiziki ve biyolojik etkilerini ortadan kaldırarak ya da bu etkenlerin kişileri olumsuz yönde etkilemelerini önleyerek çevreye pozitif bir katkı getirmeleri olarak gösterilir. Burada kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri ise sağlık meslek mensuplarının yürüttükleri hizmet çalışmaları olarak ifade edilir.

• Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri

Kişilerin sağlık durumlarında meydana gelen bozulmaları, tekrar eski sağlık düzeylerine getirilebilmesi için sunulan sağlık hizmetleridir. Tedavi edici sağlık hizmetleri pratisyen ve uzman doktorların sorumluluğunda iken aynı zamanda diğer sağlık personeli paydaşlarının ortak çalışmalarıyla verilebilmektedir. Tedavi edilmek üzere hastalar, üç farklı düzeyde tedavi imkanı sağlanmaktadır. Bunlar:

• Birinci basamak tedavi hizmetleri

• İkinci basmak tedavi hizmetleri

• Üçüncü basamak tedavi hizmetleridir.

Birinci basamak tedavi hizmetleri: Bu basamakta yer alan tedavilerin tamamı evde veya ayakta tedavi edilmeleridir. Bu hizmetler temelinde yataksız sağlık kuruluşlarıyla beraber ve koruyucu sağlık hizmetlerinin birarada verilmesidir. İlgili kategoride tedavi hizmetleri Aile Sağlı Merkezi gibi birimlerle sağlanmaktadır.

İkinci basamak sağlık hizmetleri: Bedenen ve ruhen sağlıklı olmayan bireylerin tedavilerinin yapıldığı yataklı kuruluşlar bu kapsama girer. Örneğin gün ve genel hastaneler bu kapsama girer.

Üçüncü basamak tedavi hizmetleri: Sağlık hizmetlerinin daha fazla uzmanlık bilgi birikimi ve teknoloji imkanlarının sağlanmış olduğu yataklı tedavi kurumlarında verilen hizmetlerdir. Bu hizmetler ağırlıklı olarak ikinci basmak sağlık hizmetlerinde tam teşhis ve tedavilerinin yapılamadığı hastalar burada tedavi edilirler. Bu kapsam giren hastaneler araştırma hastaneler ve özel dal hastaneleri bu basamakta örnek verilebilir.

Sağlıkta dönüşüm programı kapsamında birtakım değişikliklere gidilerek birinci basamak tedavi hizmetleri üçüncü ve ikinci basamaktan ayrı tutulmuştur. Sağlık hizmetlerinin sosyalleşmesi kapsamında 1961 yılında gerçekleştirilen Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkındaki Kanunun kapsamında birinci basamak sağlık hizmetlerini kademeli olarak sunulmasını amaçlamıştır.

• Nüfus yoğunluğu 2000-2500 arasında olan kırsal bölgelere ebelerden oluşan sağlık evlerinin açılması

• Nüfus yoğunluğu 2000-2500 arasında olan bölgelerde ise iki ebe, bir hemşire, pratisyen doktor ve destek ekibinin olduğu toplam 8 personelin hizmet verdiği eski adı sağlık ocakları olan yeni adı ise Aile Sağlığı Merkezi (ASM) birimlerin kurulması şeklinde bazı kademlere yer verilmiştir.