Çoklu Zeka Kuramı Nedir?

Çoklu zeka kuramı, zekanın baskın bir yetenek olmaktan öte, çok çeşitli ve özel bir yapıya sahip olduğunu savunur. Buna göre insan zekası çevredeki nesnelere, seslere ve durumlara verdiği tepkileri, olayları kendi zihninde ne şekilde içselleştirip, nasıl yorumladığını anlatmaya çalışır.

Kuram, Harward Üniversitesi öğretim üyelerinden Howard Gardner tarafından 1983 yılında ortaya atılmıştır. Gardner’e göre zeka bireyin mesleki ya da kişisel hayatında karşılaştığı sorunlara etkili ve verimli çözüm bulabilme yeteneğidir. Bu kurama göre tüm zekalar aynı seviyededir. Biri diğerinden daha değerli değildir.

Her bir bireyde farklı yetenek ve zeka algısı vardır. Bireyin içinde bulunduğu ortam, yaşadığı çevre, coğrafi etkenler, aile durumu gibi faktörlere göre farklı yetenek ve zeka algısı oluşur. Kişinin problem çözme kapasitesi, farklı çözüm yolları üretebilmesi yaşadığı çevreye değer katması da zeka kuramını açıklıyor.

Çoklu Zeka Kuramı 

Kuramla ilgili çalışmalar Howard Gardner tarafından yapılmıştır. Gardner bu kurama göre zekanın, farklı ve özel bir yapıya sahip olduğunu savunur. Gardner zeka teorisini geliştirmek için “sıfır projesi” adlı bilişsel bir araştırma yapmıştır. Buna göre bir alanda çok yetenekli olan bir kişi, başka alanda yetenekli olmayabilir. Bu durum kişinin zeka seviyesinin düşük olduğunu göstermez. Bu teorisi ile Gardner oldukça fazla eleştiri almıştır. Buna göre zekayı şu şekilde sınıflandırmıştır:

Sözel- Dilsel Zeka

• Kişinin duygu, düşünce ve fikirlerini sözcükleri kullanarak etkili bir şekilde ifade etme becerisidir.

• Sözel ve dilsel zekasını kullanan kişiler bildikleri diğer dillerde de kendilerini rahatça ve etkili bir şekilde ifade edebilirler. Gerek yazarak gerek se etkili sözcüklerle kendi düşüncelerini ifade ederler.

• Sözel-dilsel zekasını kullanan kişiler genellikle, hukukçu, politikacı, yazar, şair gibi dili etkin kullanan meslek gruplarındaki kişilerdir.

Matematiksel Zeka

• Matematiksel zeka, sayıları etkili kullanabilme, hızlı ve pratik hesaplama yapabilme, problem çözme gibi yetenekleri kapsar.

• Bu zekaya sahip kişiler, akıl yürütme oyunları, mantıksal bulmacalar, kodlama ve şifreleme yapma, zor problemler çözme gibi alanlarda üstün başarı gösterirler. 

• Mantıksal yeteneklerini üst düzeyde kullanırlar.

• Keşfetmeyi seven insanlardır. Her türlü bilimsel olaya ilgi duyarlar. 

• Bilgisayar programcıları, istatistikçiler, matematik profesörleri, muhasebeciler, bilim adamları bu grup zeka düzeyine sahip insanlardır.

Bedensel- Kinestetik Zeka

• Bu zekaya sahip kişiler, vücutlarını kullanarak duygu, düşünce ve fikirlerini anlatırlar. 

• Koordinasyon yeteneği ve el becerisi gelişmiş kişilerdir. 

• Hızlı, esnek ve güçlü bedensel yapıları vardır. Oldukça hareketli kişilerdir.

• Hayatlarındaki her şeyi bizzat yaşayarak öğrenmek isterler. 

• Bu zekaya sahip kişiler daha çok oyuncu, dansçı, heykeltıraş, cerrah, gibi meslek gruplarını seçerler. 

Müziksel Zeka 

• Duygularını ritimle, enstrümanla, şarkı söyleyerek, beste yaparak ifade eden kişilerdir. 

• Her şeyi müzikle ve ritimle çok rahat öğrenirler. 

• Farkında olmadan şarkı mırıldanır, ritim tutarlar. 

• Bu zeka grubuna sahip kişiler besteci, şarkıcı, müzisyen olurlar. 

Görsel Zeka

• Gördükleri şeyleri çabuk algılarlar ve unutmazlar. 

• Görsel olarak gördükleri şeyleri grafiklerle ifade ederler.

• Gördüklerini zihinlerinde canlandırırlar. Yeri değişen nesneleri çok çabuk farkederler.

• Bu zeka grubuna sahip kişiler, fotoğrafçı, mimar, ressam, tasarımcı olabilirler.

Doğacı Zeka

• Sürekli doğal ortamda gözlem yapmayı severler. 

• Doğada bulunan hayvan, bitki, toprak, hava olaylarını inceler ve araştırırlar.

• Her türlü doğa olayına karşı merak içerisindedirler.

• Meteoroloji uzmanı, jeolog, çiftçi gibi meslek gruplarına yatkındırlar.

Sosyal Zeka

• Çevrelerinde bulunan insanlarla etkili iletişim içinde olan kişilerdir.

• İnsanların duygu, düşünce ve isteklerini çok çabuk kavrarlar.

• İnsan davranışlarını çok iyi yorumlayıp, empati yaparlar.

• Sosyal zeka grubundaki kişiler, psikolog, politikacı, öğretmen turizmci ve rehberlik, halkla ilişkiler gibi insanlarla etkileşimin yoğun olduğu meslek gruplarını tercih ederler. 

İçsel Zeka

• Bu zeka türünde kişi kendi özelliklerini tanır. 

• Kuvvetli ve zayıf yönlerini bilir.

• İyi ve kötü yönlerini bilir. Buna göre kendilerini geliştirebilir.

• Kendi kendilerini çok iyi değerlendirebilir.

• Terapist, din görevlisi, filozof bu grup zeka düzeyine sahip kişilerden çıkar.

Çoklu Zeka Kuramı Kime Aittir?

Çoklu zeka kuramı, 1983 yılında Amerikan psikolog Howard Gardner tarafından ortaya çıkmıştır. Gardner yaptığı araştırmalarda IQ testlerinin zeka kavramın açıklamakta yetersiz olduğunu savunmuştur. Zekanın çok farklı alanlarda ölçülebileceğini, doğuştan geldiğini fakat geliştirilebilir olduğunu savunmuştur. İnsanoğlu yaşamı devam ettiği sürece zekasını da geliştirebilir.

Bu kurama göre Gardner zekanın tek olduğunu ancak kendi içinde sınıflara ayrıldığını savunmuştur. Aynı zamanda zekanın geliştirilebilir olduğunu savunmuştur. Günümüze kadar yapılan tüm çalışmalara bakıldığında da insan zekasının geliştirilebilir olduğu kanıtlanmıştır. Howard Gardner’a göre zeka her insanda kendine özgü olarak var olan beceri ve yeteneklerin birleşmesidir.

Kurama göre insan çevresiyle olan iletişiminde ve her türlü etkileşiminde zekasını kullanır. İnsan beyninin çok farklı yapıda işlevi vardır ve işlevler kişiden kişiye farklılık gösterir. Her birey farklı şekilde öğrenir. Bu da kişinin bilişsel zekasının şekillenmesini sağlar.

Gardner her insanda yukarıda anlattığımız 8 farklı zeka bölümü olduğunu savunmuştur. Gardner zekayı problem çözme yeteneği olarak tanımlar ve problem çözebilen insanlar zekidir diye tanımlar. Bütün insanların bahsettiği zeka türlerine göre yatkınlığı olduğunu savunur. Hangi zeka türüne yatkınlığının olduğunun bulunması ve geliştirilmesi önemlidir. 
Gardner’e göre kuramın iki özelliği vardır. Bunlar:

• Kişi yaşamı boyunca problem çözme ve bir ürün elde etmeye çalışır.

• Zekalar çoğul, birbiriyle karmaşık yapıdadır ve sürekli bir etkileşim içindedir.

Gardner kuramı, kişinin sahip olduğu yeteneklere ve bunları yaşamında uygulayabilmesi ile ilişkilendirir. Ve bu kuramı kişilerin özelliklerinin tanınması amacıyla belirlenmesini ister. Asla amaç kişileri sınıflandırmak olmamalıdır. 
Özetle bu kuram, bireylerin kendi kişilik özelliklerini tanıması, güçlü ve zayıf yönlerinin belirlenmesi ve eksiklerinin geliştirilmesi için önemlidir.

Çoklu Zeka Kuramı Uygulama Örnekleri

Çoklu Zeka Kuramı yaşamımızda birçok alanda uygulanmaktadır. Özellikle eğitim alanında sıkça kullanılmaktadır. Eğitim alanında bu uygulamalar yapılırken zekanın öğretilebilir olduğu ve her insanda zayıf ve güçlü zeka bulunabileceği unutulmamalıdır. Uygulama sırasında kişinin zayıf yönleri bulunarak güçlendirilmelidir. Her insanın zekası kişiye özel ve benzersizdir. Bu kurama ait çeşitli testler ve etkinlikler yaparak kişilerin hangi zeka türüne yatkın oldukları araştırılır. Buna göre bu alanda kendilerini geliştirmeleri sağlanır. Bu kurama ait uygulamalar özelliklerine göre değerlendirilir.

Sözel-Dilsel Zeka: 

• Güçlü bir hafızaya sahiptir. İsim, yer ve tarih isimlerin unutmazlar.

• Konuşma dilini akıcı ve kusursuz kullanırlar.

• Yüksek kelime haznesine sahiptir.

• Uzun tekerlemeleri eksiksiz söyleyebilirler.

• Akıcı hikaye ve fıkra anlatma yetenekleri vardır.

• İyi dinleyip, iyi öğrenirler.

Matematiksel Zeka:

• Olayların mantıksal akışını öğrenmek için çok sık soru sorarlar.

• Somut bilgilerle ilgilenir.

• Olaylar arasında sıkı bağlantı kurarlar, muhakeme yetenekleri yüksektir.

• Briç ve satranç gibi oyunları iyi derecede oynarlar. 

• Matematik problemlerini zihinden kısa sürede çözebilirler.

• Matematiksel olan her şeye ilgi duyarlar.

Görsel Zeka:

• Sanata yatkınlıkları vardır.

• Hayalperesttir.

• Çok güzel resimler ve figürler çizer.

• Görsel sunumları tercih ederler ve gördüklerini unutmazlar.

• Sürekli bir şeyler çizmek isterler.

• Daha önce gördüğü bir şeyi, gittiği yeri unutmaz.

• Resimli dergi ve kitapları okumayı tercih eder.

Müziksel Zeka:

• Güzel sesleri vardır, melodileri iyi hatırlar.

• Nota, makam ve sesleri çok iyi ayırır.

• Bir müzik aletini çok iyi çalar.

• Kendi kendine şarkı üretir.

• Sesleri çok iyi algılar, ritim tutarlar.

Bedensel-Kinestetik Zeka:

• El becerileri ileri derecededir.

• Dokunarak iletişim kurmayı tercih eder.

• Spor faaliyetlerinde başarılıdır.

• Kımıldamadan duramazlar.

• Sürekli hareket halindedirler.

Sosyal Zeka:

• Çok sosyal kişilerdir. Arkadaşları çok fazladır.

• İnsanlarla birlikte her türlü faaliyette bulunmayı severler.

• Empati kurarlar ve ona göre davranırlar.

• Ortak işler yapmayı ve grup çalışmalarını severler. Oldukça başarılıdırlar.

İçsel Zeka:

• Bireysel çalışma yapmayı severler.

• Bağımsız olmayı tercih ederler.

• Tutarlı davranışları vardır. 

• Hedeflerine ulaşmak için çok çabalar.

• Hayatlarında karşılarına çıkan şeylerden ders çıkarırlar.

Doğacı Zeka:

• Doğa etkinliklerine ilgilidir.

• Hayvanlara ve doğa olaylarına ilgidir.

• Mevsimleri ve mevsim geçişleri takip eder.

• Doğa olaylarını gözlemler

Bütün eğitim dallarında bu zeka kuramından faydalanılmaktadır. Geleneksel eğitimin dışında kişinin özellikleri baz alınarak ve teknolojiden yararlanılarak eğitimden üst düzeyde verim alınması hedeflenir.