Bilim insanı; ifadesi çoğu zaman duyduğumuz ama iş, bu ifadeyi açıklamaya geldiğinde duraksadığımız ve açıklayıcı değil de genel geçer tanımlamalar yaptığımız bir kavram olarak ele alınabilir. “Bilim insanı ne demek?”, sorusuna sıklıkla verilen en kısa tanımlardan “Bilim insanı; bilimle ilgilenen kişidir.”, ifadesi üzerinde duralım. Bu tanım elbette doğru ama kısmen yetersiz. Bu tanımda ilk aydınlatılması gereken ise bilimin ne olduğu, hangi alanları kapsadığı. Bilim için insanların belli bir konuyu bilme isteğiyle ortaya çıktığını söyleyebiliriz. Bilim, bir konu hakkında gerçekçi bilgi edinmek adına yöntemli araştırma süreçlerini içinde barındırır. Ayrıca bilim araştırmaları; fiziksel, matematiksel alanlarda olduğu gibi elbette sosyal alanlarda da yapılabilir.
Bugün geçmiş yıllarla kıyaslandığında; işlerimizi kolaylaştıran teknolojiye sahip oluşumuz, sağlık sorunlarına hızlı çözümler bulup sağlığımızı daha sürdürülebilir hale getirebilmemiz gibi birçok ilerleyişi, bilime borçluyuz. Aslında bilimi, bu denli önemli yapan ve onu, öne çıkaran kişilerse bilim insanlarıdır. Bana göre onlar, hayatımızın karanlıklarına ışık tutan toplumun en değerli bireyleri. “Bilim insanı ne demek?”,sorusuna verilebilecek en güzel cevaplardan biri de şu olsa gerek; “Bilim insanı: dünü değiştiren, bugünü şekillendiren ve yarını tasarlayandır.”
Bilim Adamı Ne Demek?
Bilim insanı teriminin, 1833 yıllında İngiliz filozof ve bilim tarihçisi William Whewell tarafından icat edildiği kabul ediliyor. Bu terimin gerekliliğini ise William Whewell, şu sözleriyle ifade etmeye çalışmıştır: “Genel olarak bilimin yetiştiricilerini tanımlamak için özel bir isme ihtiyacımız vardır.”. Bilim insanı ifadesinin dünyaya doğuşu böyle ama toplumlara yansıması veya kullanım şekline bakacak olursanız bilim adamı şeklindeki kullanımının daha yaygın olduğunu fark edeceksiniz. Bilim insanı kelimesi için Türkçe kaynaklarda araştırma yaptığınızda karşınıza; bilim kadını, bilim adamı, bilgin, alim, bilge gibi birçok ifade çıktığını göreceksiniz.
TDK sözlüğünde ise bilim insanı ifadesi için verilen tanım sadece bilim adamı şeklinde. Ancak bilim adamı ifadesine bakarak TDK sözlükte daha açıklayıcı bir sonuca erişebiliyorsunuz. Eski yıllarda bilimle uğraşanların çoğunlukla erkek oluşu ya da kadının bilimle ilgilenecek fırsatı yakalayana kadar birçok toplumsal tabudan kurtulması gerekliliği; sanıyorum ki bilim adamı ifadesinin, bilim insanı ifadesi yerine kullanılmasına zemin hazırladı. Oysa günümüzde kadınlar da artık bilim dünyasında. Ve bu değişimi gören bilinçli insanların; günümüzde, bilim adamı ifadesi yerine bilim insanı ifadesini bilinçli olarak kullanmayı tercih ettiğini söyleyebiliriz. Bu noktada şunu belirtmekte fayda görüyorum: bilim adamı ya da bilim insanı terimleri birbirinden farklı değil. Aynı anlamları karşılamak için kullanılan iki ayrı ifade. Burada bilim insanı ifadesinin bilim adamı ifadesi yerine kullanımındaki ısrar; cinsiyetçiliği örtbas ederek bir anlam iyileştirmesi yapmak olarak algılanabilir.
Bilim İnsanı Kısaca Ne Demek?
Bilim insanı kısaca; bir olay ya da soruna doğru bir açıklama üretebilmek adına bilimsel araştırma basamakları ve uzmanlık bilgisini kullanarak sonuca ulaşmaya çalışan kişi. Bilim insanı olmak isteyenler tek bir alanla sınırlanamaz. Bir bilim insanı birden fazla alanda uzman olabilir. Bilim insanı, merak duyduğu konular üzerine sorular soran ve bu sorularına bilimsel çalışmalar ışığında sistematik şekilde cevap üretmeyi amaçlayan kişidir. Bir bilim insanı, yaptığı çalışmalarıyla kendini kanıtlar. Günümüzde dünyayı etkisine alan Covid – 19 salgınında çözüm yine toplumların yararı üzerine çalışan bilim insanlarının çalışmaları ile üretilmiştir. Aşı olarak ortaya konan bu çözüm sayesinde Covid – 19 ve varyantlarının sebep olduğu ağır hastalık durumu ve ölümlerinin önüne geçilmesi hedeflenmektedir. Bilim insanları, her ne sebepten ortaya çıkarsa çıksın, toplumların karşılaştığı sorunlara kısa sürede çözümler üretebilecek kapasiteye sahip insanlardır. Bir meslekten bahsettiğiniz de yaptıkları ve yapabileceklerine bir sınır çizebilirsiniz. Ama bilim için ön görülebilir ve kabul görmüş bir sınır yoktur. Bu da bilim insanlarının çalışmalarının bir sonu olmadığını ve bilim insanı olmak dendiğinde, sadece bir mesleğe mensup oluşun anlaşılmaması gerektiğinin göstergesidir.
Günümüze bakarak konuşacak olursak şaşılacak bir şekilde bilim insanlığı; yaygın olarak icra edilen bir meslek olarak karşımıza çıkıyor. Bilimsel çalışmalarla uğraşan her kişiye direkt olarak bilim insanı sıfatını uygun görmek sizce ne kadar doğru? Bu soru, tartışılmaya değer derin bir konu. Yine araştırdığınızda bazı kaynaklarda akademisyen için de bilim insanı ifadesinin kullanıldığını görebilirsiniz. Ama çoğumuzun bildiği gibi akademisyen yüksek öğrenim kurumları bünyesinde eğitim veren, araştırma yapan ve kendine has araştırmalarıyla kendi alanına çeşitli yönlerden katkıda bulunan kişiler için kullanılan genel bir mesleki unvandır. Bu nedenle bilim insanı ifadesinin akademisyenler için kullanılması yine eleştirilen bir konudur. Ben, bilim insanı teriminin çok fazla kişi için kullanılacak kadar yaygınlaşmasını; bir şekilde ünlü olan herkese sanatçı ya da aydın denmesine benzetiyorum. İsterseniz bu konudaki görüşlerinizi yorum kısmından paylaşabilirsiniz.
Peki, bilim insanı olmak bu kadar kolay mı? Bence değil. Yaptığım araştırmalar da fikrimi değiştirmeme sebep olmadı. Aksine kendi görüşüme daha abartılı şeklide bağlandım. Dijital alanda taradığım kaynaklara göre toplumlar bilim insanlarını birer kurtarıcı olarak görme eğilimindeler. Bunun en güzel örneği olarak günümüz dünyasını sallayan Covid – 19 pandemisi gösterilebilir. Corona vakalarının baş göstermesiyle birlikte gözler direkt bilim insanlarına çevrildi. Onların bulacağı ilaç, aşı ya da herhangi bir çare için tüm dünya sabırsızlıkla bekledi. Görüyorsunuz ya gerçekten de mesleğini toplum yararına kullanan bilim adamları toplumların kurtarıcısı. Bu gönüllü fedakârlıklar, canla başla çalışmalar işte bu yüzden mesleki yaptırımdan ziyade tercih edilmiş bir yaşam şekli olarak nitelendirilir. Yani demem o ki; tüm hayatını topluma faydalı çalışmalar için severek harcayan insanlarla sırf koltuk, para ya da mesleki kariyer sevdasıyla daha çok soyut kulvarda çalışan insanlar bir tutulabilir mi? Artık bu noktada da yorum size kalıyor.
Bilim İnsanının Özellikleri
Bilimsel olarak bir probleme çözüm bulmak ya da bilinmeze ışık tutmak basit bir olay değildir. Kimi bilimsel çalışmalar kısa sürede sonuçlansa da kimi çalışmalar yıllarca sürmekte hatta bir neticeye varmayan yarım çalışmalar da bulunmaktadır. Bu durumda bilim insanlarını diğer insanlardan ayıran özelliğin sadece zekası ve uzmanlık bilgileri olmadığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Peki, bilim insanlarının ön plana çıkan özellikleri neler? Bilim insanlarının genellikle sahip olduğu özellikleri şöyle sıralayabiliriz:
Bilim insanı;
Araştırmalar için meraklı ve isteklidir. Bu özellikleri, sonuca ulaşma sürecinde önemli rol oynar.
Çevresini gözlemleme yetenekleri diğer insanlara kıyasla daha üst seviyededir. Sadece olayları gözlemleyerek bile genellemelere ulaşabilir.
Bilimsel bir olay veya sorunun çözüm sürecinde gerekli olan istek ve kararlılığa sahiptir.
Akılcı ve gerçekçi davranarak insanlığa fayda sağlayabilecek konularda araştırma yapma eğilimindedir.
Çalışmalarından bir sonuç alıncaya kadar araştırmalarını sürdürür.
Gözlem ve deneylerinde uygun yöntemi belirleyebilir, elindeki yöntem ve materyali en iyi şekilde kullanabilir.
Şüpheci davranmak onu farklı kılan başka bir özelliktir. Üzerinde çalıştığı konu hakkında ortaya atılan fikirlerin etkisinde kalmayıp gözlem ve çalışmalarda bulunur.
Bir otoriteye bağlı kalmaz, tarafsızdır.
Diğer bilim insanlarının yaptığı çalışmaları takipte kalır ve literatür taraması yapar.
