İnsan düşünen bir varlıktır ve meraklı olması onu düşünmeye sevk etmiştir. Düşünme eylemi zamanla felsefeyi ortaya çıkarmıştır. Düşünsel etkinlik, uslamlama, doğru ve tutarlı akıl yürütmeye felsefe diyebiliriz. Yani varlığı, kaynağı, varlığın anlamı ve nedeni üzerine düşünmedir. Bilimden farklı olarak kesin sonuçlara ulaşmak istemez. Daha fazla sonuç daha fazla soru demektir. Bir düşüncenin felsefi olabilmesi için belirli özellikleri taşıması gerekmektedir.
Felsefi düşünce, insanların soru sorması sonucu, problemlerine karşı sorgulayıcı ve eleştirel bir gözle bakmalarının sonucunda doğmuştur. İnsanlık ile ilgili olmasından dolayı evrenseldir ve felsefe ile uğraşan insanlar yani filozoflar olaylara karşı önyargılı yaklaşmayan ve geniş bir perspektiften bakabilen kişilerdir.
“Herkesin aynı şeyi düşündüğü yerde, hiç kimse bir şey düşünmüyor demektir.” Walter Lippman’a ait bu sözler bize filozofların ne kadar önemli bir iş yaptıklarını gösteriyor.
İnsanların günlük hayatta en fazla yaptıkları eylem hangisidir? Yeme – içme, uyuma gibi eylemlerden daha fazla yaptığımız aslında düşünmektir. Geçmişi, geleceği, yaşadıklarımızı ya da yaşayabileceklerimizi sürekli olarak sorgularız. İnsan düşünmeden asla duramaz, zorluğuna ya da basitliğine bakmadan düşünme eylemini sürekli olarak tekrarlarız. Felsefe de bir düşünme halidir ancak yukarıda sayılan ögeler olmadan yaptığımızın felsefe olduğunu söylemeyiz tabii ki.
Düşünce herhangi bir eşyaya ya da duruma yönelik oluyorken, düşüncenin kendine yönelmesi yani kendini konu ederek başka bir düşünceyi ortaya çıkarması refleksiftir. Zihin düşünme eylemi ile elde ettiği bilgiler üzerine tekrar düşünmesi ve bu düşünceler sonucu oluşan bilgiyi eleştirmesi ve değerlendirmesidir. Kimyada bir deney gerçekleştirebilmeniz için laboratuvara ve malzemelere ihtiyacınız vardır. Aynı şekilde matematik için rakamlara ve formüllere gereksinim duyarsınız. Felsefede ise ihtiyacınız olan düşüncedir ve düşüncenin kendi içerisine yönelmesi gerekir. Düşünce üzerine düşünce üretmektir.
Felsefi düşünce, hem kişisel hayatlarımızın bize sağladığı hem de bilim, sanat, teknik gibi çeşitli bilgi alanlarının sağladığı bilgiler üzerine düşünmek, onların temelini soruşturmak faaliyetidir. Bu ise felsefi düşüncenin refleksif bir düşünce olduğu anlamına gelir. Refleksifte, tek taraflı düşünme yoktur, sorgulamanın kendisini ve sorgulama sonucu kazandığınız sonucu da sorgulayarak çift yönlü bir düşünme oluşturursunuz.
Bilmediğimiz ve merak ettiğin şeylerin peşine düşme, araştırma etkinliği çok eski çağlardan beri peşimizi bırakmıyor. Doğru bilgiye ulaşma isteği ile sürekli olarak sorgulama durumunda oluruz. Düşünmeyi düşünme olarak açıklayabileceğimiz refleksif düşünce, kendini gözlem ve analiz konusu olarak alan kişinin tutumudur, kişi kendi kendini ele alır.
Düşünmenin iki türü olduğunu iletebiliriz. Birincisi, gündelik olarak hayatımızı etkileyen pratik düşünme, ikincisi ile refleksif düşünmedir. Gündelik düşünme, kıyaslamalar yapma, bölme, birleştirme, bağlantıları ve birimleri kavrama becerisi ya da zihinde bir şey kurmak, tasarlamak, muhakeme etmek, düşünme yetisine sahip olmayı ifade eder.
Pratik düşünmeyi daha çok gündelik hayatımızda kullanırız. Bilimsel yani refleksif düşünme ise bir konu üzerinde sistematik düşünerek, onu zihinden geçirme etkinliğidir. Düşünme bilgiye ve düşünceye ihtiyaç duyar. Kendinizi bir yolculuğa çıkıyor gibi düşünmelisiniz. Nasıl ki yolculuğa boş bir halde çıkamazsınız, düşünme yolculuğu da bilgi ve düşünce olmadan gerçekleşmez ya da tamamlanmaz.
Düşünmenin biçimlerinin olması kulağa tuhaf geliyor olsa da insanın düşünme biçimleriyle şekillendiğini unutmamalıyız. En yaygın olarak kullanılan düşünme biçimleri:
Yere, zamana ve olaya göre uygun düşünme biçimlerinden birini kullanarak daha etkin olabilirsiniz.
Bir düşüncenin felsefi olabilmesi için hangi özelliklere sahip olması gerekir?
Her düşünce felsefi olamaz, felsefi olabilmesi için birtakım özelliklere sahip olması gerekiyor. Felsefi düşünceler, eleştirici ve sorgulayıcı olmalıdır, mantıklı temellere dayandırılmalıdır. Cevaplardan çok sorulara odaklanan felsefe de düşünceler refleksif olarak ele alınarak, çıkan sonuçlar tekrar sorgulanır.
Refleksif düşünme nedir?
Kendini bir obje gibi ele alıp, kendi hakkında ve kendi düşünceleri ile ilgili düşünme durumudur. Bir öze dönüşü ifade ederek, düşünme üzerine düşünmedir. Bir soru ya da problem üzerine düşünürken elde edilen sonuçlar üzerine tekrar düşünme ve sorgulama eylemidir.
Düşünme biçimleri neden önemlidir?
Her zaman bir konu hakkında aynı şekilde düşünerek bir sonuca varamayabiliriz. Yapmanız gereken, konuya, zamana ve yere uygun düşünme biçimlerinden birini kullanmaktır. Bu şekilde doğru kararlar alarak, doğru işlemler yapabilirsiniz ve bunu sürekli yapacak olursanız beyniniz düşünme eylemini bir refleksi haline getirecektir.
