Metafizik ve Ontoloji varlık ile ilgili konuları merak eden ve bu alanda çeşitli sorulara cevaplar arayan iki felsefi disiplindir. Varlığın, nedenleri, onu meydana getiren kaynakları ve anlamlandırılması ile ilgili sorunları açıklarlar. İki felsefi düşünce biçimi arasında varlık sorunlarını inceleme kapsamı ve yöntemi açısından fark bulunmaktadır. Metafizik, fizikötesi anlamı taşır.
Varlık ile ilgili somut temelli açıklamalar değil soyut düşünce biçiminde açıklamalar getirir. Ontoloji daha dar kapsamlı olarak varlık sorununa yaklaşır. Varlığın ne olduğunu fiziksel olarak kanıtlanabilir biçimleri ile ele alan varlık felsefesidir. İki felsefi düşünce de varlık üzerine genel ve bütünü kapsayan açıklamalarla felsefenin alt disiplinleri olmuşlardır.
Aralarındaki ilişki temel anlamda bu şekilde olan Metafizik ve Ontoloji, varlık sorununa nasıl yaklaşıyorlar, geniş anlamda bu soruna açıklamalarını nasıl yapıyorlar yazımızda inceleyeceğiz. Bunu yaparken her bir disiplini ayrı ayrı açıklayacağız. Bu açıklamalar hem disiplinleri anlamlandırırken hem de aralarındaki ilişkinin daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.
Metafizik Nedir?
İnsanlık tarihi boyunca en çok merak edilen, anlamaya çalışılan sorun varlık sorunudur. Kim olduğumuzu, neden var olduğumuzu, var olma amacımızın ne olduğunu anlamaya çalışan pek çok bilim insanı, felsefeci ve düşünür olmuştur. Bu düşünceler çerçevesinde bazı düşünce disiplinleri meydana çıkmıştır ve konuya kendi perspektiflerinden açıklamalar getirmişlerdir. Bunlardan biri olan metafizik kavramını ilk defa M.Ö. 1. yüzyılda Andronikos kullanmıştır. Andronikos, kendisinin derlediği, Aristoteles’e ait Fizik adı verilen kitap serisinin dışında kalan konuları işleyen ve Fizik’ten sonra gelen kitapları bu alanda temel olarak almıştır. Ayrı bir isim verilmeyen ve Fizik Ötesi denilen bu kitaplar metafizik kelimesinin anlamını oluşturmuştur. Bu kitapların konuları ise Ontoloji, Teoloji ve Evren Bilim’dir. Görüleceği üzere Ontoloji, metafizik için bir alt dal olarak yer almıştır.
Metafizik, varlık ile ilgili ilk ilkeleri ve varlık nedenlerini konu alan en genel ve temel felsefi disiplindir. Fizik ötesi olarak Türkçeye geçmiştir ve maddenin ötesinde yer alan nedene odaklanır. Fiziksel olanın ardındaki temellere ilgi duyar. Deney ile elde edilen bilgilerle yetinmeyerek varlığın ardındaki sebeplere odaklanması nedeniyle, çağdaş dönemde fiziğin ilgilenmediği konular metafizik olarak kabul edilmiştir. Bu dünyadan yola çıkarak, içinde yaşadığımız varlığın özü ile ilgilenir. Bu sebeple, varlık ile ilgili soyut boyutlara merak duysa da din ve sezgi ile ilişkilendirilmeye karşı çıkar.
Aristoteles, belirttiğimiz, Fizik’ten sonra gelen çalışmalarında ilk felsefe olarak adlandırdığı varlık felsefesi alanında bir disiplin ortaya koymayı amaçlamıştır. Daha sonra metafizik olarak tanımlanan disiplin, genel yargılara ilişkin temel çıkarımlara varma çalışması olarak da algılanabilir. En belirgin davranış şeylerin esasını merak etmektir. Düşünceyi geliştiren bu meraktır. Görünen varlıkların ardına baktığı için çoğu zaman bilimsel bilgiye zıt olduğu düşünülerek eleştirilmiştir.
Felsefe için en temel konuları felsefe içinde kabul edilmesi açısından ele alır. Tek tek ve birbirinden ayrı biçimlerde var olan nesnelerin bir bütün olarak varlığı meydana getirebilmesi açısından ya da bu bütünlüğün var olma açısından değerlendirilmesini araştırır. Felsefe tarihi boyunca metafizik kavramı, en üst felsefi kavram olarak olumlu kabul görse de boş ve anlamsız önermeler içerdiği düşünüldüğü için olumsuz anlamda kullanılmıştır.
Ontoloji Nedir?
Felsefi anlamda var olan her şeyi kapsayan varlık felsefesidir. Bu var olan şey bir ağaç olabileceği gibi düşünme ile ilgili sezgisel ya da ruhsal bir şey de olabilir. Aynı şekilde manevi olarak var olmuş bir şey de olabilir. Buna göre varlık felsefesi için varlık alanları; fiziksel, ruhsal veya zihinsel olabilir. Varlık alanlarının içerdiği varlıklar ile ilgili temelleri ve kendilerine özgü özellikleri araştıran düşünme biçimine ontoloji yani varlık felsefesi denilmektedir. Genel anlamda, varlığın var olma temelleri ve var olan bu şeylerin arasındaki bağları sorgular. Aristoteles varlık felsefesini ilk felsefe olarak ifade ederken, tanımlamasını var olanı, var olan olarak saf halde ele almak olarak yapmıştır.
Ontoloji; varlık var mıdır, varlığın oluş biçimi nasıldır, varlıklar sadece fiziksel olarak mı vardır, fiziksel varlığın haricinde tinsel varlık var mıdır, varlık niteliği nedir gibi sorulara yanıt aramaktadır. Bu sorular ile varlık ve varlık ile ilişkili olaylar bir bütün olarak ele alınarak açıklanmaya çalışılır. Ontolojinin temel amacı ise varlık dünyasının bütününü yöneten ilkeleri tespit etmek ve açıklayabilmektir. Ontoloji için varlık, var olan her şey anlamına gelir. Felsefenin konusu ise varlık ile ilgili olan her şeydir.
Ontoloji varlığın var olan her şey olduğunu iddia ederken, metafizik var olmanın ardındaki görünmeyen sebeplere odaklanır. Görünen nedenleri yeterli bulmaz ve soyut boyutta varlığı anlamlandırmaya çalışır. Ontoloji varlık bilgisi ise varlığı ele alarak niteliklerini ve kategorilerini belirler. Varlığı makro ve mikro boyutlarda, niceliği ve niteliği açısından soyut ve somut olarak ele alarak oluşumunu ve içeriğini inceler.
Bu anlamda felsefenin ilk uğraşı alanlarından biri olarak tüm varlık alanlarını, doğayı ve evreni oluşum, değişim ve dönüşüm konusunda araştırır. Bunu yaparken de ilk yanıt aradığı soru tüm var olanların başlangıcı nerededir sorusudur. Bu anlamda arke yani töz adı verilen varlığın evrende henüz hiçbir şey yokken var olduğu kabul edilir. Farklı düşünürler tarihi gelişim boyunca töz ile ilgili farklı varlıkları kabul etmişlerdir. Descartes Tanrı, Marx madde ve değişme, Sartre insan ve Hobbes maddeyi töz olarak kabul etmiştir. Tözü ne olarak tanımladıklarına göre bütün felsefeler varlığın başlangıcına ilişkin kendi yanıtlarını vermektedir.
Metafizik Düşünce
Metafizik düşünce, doğal, bilişsel ve toplumsal varlıkları bağımsız, çelişkisiz, değişmez ve gelişmez olarak düşünmektir. Bunun nedeni, bu tür nesnelerin ve olguların doğada, toplumda ve bilinç içerisinde var olamayacakları ancak metafizik olarak var kabul edilebileceklerinin düşünülmesidir. Metafizik düşünce varlıkların tekrar değişmemek üzere kesin olarak ve son biçimleriyle var olduklarını kabul eder.
Antik çağda bu düşüncenin ilk savunucusu Ksenofanes, değişmezlik düşüncesini ilk biçimlendiren kişidir. Ona göre varlığın temeli Tanrıdır ve Tanrı değişmezdir. Bu da düşünme biçiminin temelini oluşturur. Bu düşünce biçimi orta çağda dinin gelişimi ile birlikte toplum içerisinde de yaygınlaşmıştır. Ancak Rönesans’ın doğa bilimlerinde meydana getirdiği gelişmeler ile bu etkinlik zayıflamıştır.
Metafizik düşünceye göre gerçek bilgiye düşünmek ile ulaşılır. Gerçek olan düşünmektir. Düşünmek eyleminin ortaya koyduğu varlık, maddi verilerle kanıtlanmaya ihtiyaç duymaz. Gelişmeler ve olaylar fizik ötesi disiplinde açıklanır. Gerçek bilgiyi elde etmek için fiziki dayanaklara ihtiyaç duymayan çevreler yöntem olarak metafizik kullanır. Düşünceye göre değişim yoktur. Doğa yaratıldığı şekilde var olan ve öyle devam eden durağanlıkta tanımlanır.
Bu düşünce yönteminde karşıt olanlar bir arada bulunmazlar. Bir varlık aynı zamanda hem öyle hem de böyle olamaz. Bir kişi ya iyidir ya da kötüdür. Bir insan hem iyi hem de kötü özellikleri bir arada taşıyamaz. Yine metafizik düşünce içinde olgular birbirinden ayrı olarak değerlendirilir. Bir varlığı meydana getiren koşullarla bağlantıları ele alınmaz. Bu koşulların her biri kendi başına değerlendirilir. Varlık hem onu meydana getiren koşullardan ayrı hem de tek yönlü olarak açıklanır. Bir değişmezlik içerisinde kesinlik anlamı taşır.
