Etkili iletişim kurma becerisinin çok önemli iki başrol oyuncusunu hayatımızın her alanında etkin şekilde kullanırız. Bu oyuncular; “konuşmak” ve “dinlemek”. Biri “anlatmanın”, diğeri ise “anlamanın” anahtarı olarak etkili iletişimde önemli rol oynar. Kendi içlerinde çok oyunculu eylemlerdir.
Okumak ve yazmak tek başına gerçekleştirilebilen iletişim becerileri olsa da konuşmak ve dinlemek birden fazla katılımcıya ihtiyaç duyar. Çünkü bu iki beceri de ana unsurları gereği etkileşim gerektirir.
Konuşmak ve dinlemek ikilisi birlikte olduğunda tatlı, anlamlı, etkili bir süreci birlikte oluştururlar. Biri olmadan diğerinin de anlamı olmaz. Biri olmadan diğerinden dönüt alınamaz, iletişim süreci döngüsünü tamamlayamaz. Bu iki tamamlayıcı eylem birlikte aktif, kaliteli ve etkili oldukları ölçüde iletişim sanatını etkin ve kaliteli kılabilirler.
Dinleme Nedir?
Dinleme; okuma, yazma, konuşma ve zengin bir kelime hazinesine sahip olma gibi temel dil becerilerinden biri olarak yerini alır. Konuşmayı iletişim kurma eylemine dönüştürerek tamamlar. İşitmekle başlar. Dinleme; sesli mesajları işitme, algılama, zihinde yapılandırma, anlama ve geri bildirim vermeye hazırlanma üzerine kurulu aktif süreçler silsilesinden oluşan bir iletişim becerisidir. Hem iletişim kurma aracı hem de sosyal ilişki kurma ve öğrenme gibi önemli becerilerin vazgeçilmez bileşeni olarak hayatımızda yer alır. İyi bir dinleyici olmak aynı zamanda nezaket ve saygının da gereğidir.
Etkin dinleme kulak, göz, zihin ve kalbin aynı hizaya gelmeleriyle gerçekleşen karmaşık bir iştir. Görünürde kolay olsa da özünde özen, odaklanma, anlama niyeti ve zihinsel çaba gerektiğinden iletişimde çok önemli bir kilit noktasını oluşturur. Yaşanan iletişim sorunlarının önemli bir kısmı dinlemenin etkin yapılmamasından kaynaklanır.
Aktif Dinleme Nedir?
Aktif dinleme, etkili iletişim becerilerinden biri olan dinlemeyi “etkin” kılan önemli iletişim elemanları arasında yer alır. Dinleme türlerinden biri olan aktif dinleme; dinleyicinin konuşmacıyla etkileşime girerek dinleme faaliyetini yerinde getirmesi olarak tanımlanabilir. Çift taraflı dinleme etkinliğidir. Yani dinleyici sadece işiterek, susarak ve odaklanarak değil, farklı sözel ya da sözel olmayan iletişim ögelerini kullanarak iletişim sürecine dahil olur.
Aktif dinleme sürecinde dinleyici tekrar etme, vurgulama, yansıtma, empati kurma, netleştirme, özetleme, duygusal durumunu okuma ve bunu yansıtma gibi iletişim tekniklerini kullanır. tüm bunlarla birlikte;
• i̇lgiyle, odaklanarak ve sabırla dinler,
• hem söylenenleri, hem de satır aralarındakileri anlayabilmek için bilinçli çaba harcar,
• konuşmacıya yüz ifadeleri ile yanıt verir,
• göz teması kurar,
• not alır,
• sorular sorar,
• anlayıp anlamadığını beden dili ile ifade eder,
• fikirlerini açıklar, yorumlarda bulunur,
• analitik dinleme yapar; duyduklarını analiz eder,
• derin dinleme yapar; anlatılanları kendi geçmiş bilgileri ile harmanlayarak, karşılaştırır,
• empatik dinleme yapar; konuşmacıyı anlamaya çalışır, kendi bakış açısının ötesine geçerek farklı bakış açılarını keşfetmeye çalışır,
• peşin hüküm vermeden ve şans vererek dinler,
• konuşmacıdan farklı düşünmenin sebep olabileceği öfke, kızgınlık gibi olumsuz duyguların etkisine girmeden dinler.
Etkili iletişim becerisi, yapısında alma-verme, anlatma-anlama gibi çift taraflı eylemleri barındırır. Aktif dinleme, sadece “işitmek”ten daha fazlasını kapsar. En önemlisi de öğrenilebilir ve geliştirilebilir bir iletişim becerisidir.
Pasif Dinleme Nedir?
Pasif dinleme türünde dinleyici, aktif dinleme şeklinden farklı olarak konuşmacının anlatımına tepki vermeden yalnızca dinler. Bu tek taraflı bir dinleme türü kapsamına girer. Bazı durumlarda doğal olarak girilmesi gereken bir iletişim şeklidir. Kalabalık bir seminer ortamında konuşmacıyla göz teması kurmak, anlattıklarına sözlü veya sözsüz iletişimle tepki vermek, onaylamak, soru sormak pek mümkün olmaz. Yani iki yönlü iletişim kurulamaz.
Pasif dinleme sürecinde de not almak, analitik, derin ve empatik dinleme yapmak gibi etkili iletişim becerilerini gerçekleştirmek elbette mümkündür. Tüm bunlar etkin bir dinleyici olmanın gereklerinden bazılarını teşkil eder. Müzik dinlemek te doğal bir pasif bir dinleme şeklidir.
Pasif dinleme bazen motivasyon düşüklüğü, isteksizlik, moralsizlik, utangaçlık, öğrenme problemi yaşama, tartışmaktan kaçınma, yargılanmaktan korkma ya da problem çözme sorumluluğundan kaçma gibi sorunlar yüzünden ortaya çıkar.
Pasif dinleme bazen de fiziksel olarak o mekânda var olup zihnen başka yerde olmayı ifade eder. Sadece dinliyormuş gibi görüntü verilir. Konuşana ve söylediklerine değil de akla takılan başka bir konuya öncelik verildiğinde, konuşana ya da konuya değer verilmediğinde, dikkat dağıldığında ortaya çıkan iletişim şeklini anlatır.
Bu da iletişimin özünün zarar gördüğü anlamına gelir. Çünkü birbirini anlama, anlaşma ve geri bildirim yapma aşamaları tamamen işlevsiz hale gelir ve iletişim sorunları başlar. Bu durumda pasif dinlemeye razı olmak, yorum yapmak, fikirlere meydan okumak, tepki göstermek hakkından da vazgeçmek anlamına gelir.
Aktif Dinleme Neden Önemlidir?
İş yaşamında, aile hayatında ya da diğer sosyal ilişkilerde başarılı ve mutlu olmanın yolu etkili iletişim kurmaktan geçiyor. Konuşuyoruz çünkü anlaşılmak istiyoruz. Bazen çok konuşuyoruz çünkü anlaşılmadığımızı hissediyoruz. Ancak bu arada nedense konuşma eylemine verilen değer ve dikkatin aynısını dinleme eylemine vermiyoruz. Bunun sebebi belki de dinleme eyleminin fiziksel güç harcatmayan nispeten kolay bir eylem olmasıdır. Oysa dinlemek sadece işitmekten ibaret değil.
Etkin ve aktif dinleme;
Duyma ve görme duyularıyla beraber zihni ve kalbi aynı doğrultuda yönlendirerek,
Tıpkı doğru radyo kanalını dinleyebilmek için frekans ayarı yapmak gibi konuşanla aynı frekansa gelerek,
Ego, ön yargılar, kabullenmeler ve diğer tüm duygulardan o an için sıyrılarak, kısaca kendini aradan çekerek ve odaklanarak,
Konuşana içtenlikle, gerçekten kendini vererek,
Yeterli kanıt olmaksızın mantık yürütmeden ve yargılamadan,
Hızla sonuca varmaya çalışmadan,
Verilecek cevabı düşünmeden,
Sadece fiziksel olarak değil zihnen de orada ve o anda kalarak,
Empati kurarak, anlamaya çalışarak,
Bolca geri bildirim oluşturarak, iletişim sürecine katılarak yapılır.
Yaradılışımız gereği düşünme ve konuşma hızımız birbirinden epeyce farklı. Beynimiz dakikada 600’den fazla kelimeyi düşünebiliyor ve algılayabiliyor ancak iş konuşmaya gelince dakikada en fazla 125 kelime konuşabiliyoruz.
Dinlerken daha verimli, algı anlamında daha açık ve veri toplamaya daha müsait durumda oluyoruz. Sadece sözleri algılamakla kalmayıp beden dilini de okuyoruz. İşitsel, görsel ve sezgisel verileri birleştirip boyutlandırabiliyoruz. Bu da bize konuşma modunda daha az, aktif dinleme modunda daha fazla kalmamız konusunda geçerli ve doyurucu bir neden veriyor.
Aktif Dinleme Hangi Avantajları Sağlar?
Aktif dinleme bir entelektüel değişim fırsatı yaratır. İletişimde maksimum geri bildirim oluşturulmasını sağlayan aktif dinleme yapmanın kazandırdığı diğer avantajlar:
İletişimden kaynaklanan çatışmaları ve anlaşmazlıkları minimum seviyeye indirir,
Konuşan ve dinleyenin bakış açılarını birbirlerine yansıtarak değiştirebilmelerine imkan verir,
Konuşmacının ve dinleyicinin ilgisini diri tutmaya yardımcı olur,
İçsel motivasyonu geliştirir,
Ego ve ön yargılardan uzaklaşmayı kolaylaştırır,
Empati kurma yeteneğini geliştirir,
Sunulanı sorgulamak ve yansıtmak için bilgiyi araştırmak, zihni yeniden yapılandırmak gerektirir. Bu sayede kişisel gelişime katkı sağlar,
Karşılıklı anlayışa dayanan ilişki ve bağ kurabilme fırsatı verir,
İlişkilerde sürdürülebilir güven ve yakınlık kurmayı sağlar.
Sorunların daha çabuk ortaya konmasına ve daha hızlı çözüme kavuşmasına yardımcı olur,
Çekinen, kendisini nasıl ifade edeceğini bilemeyen kişinin açılmasına yardımcı olur,
Eğitim alanında çocuklarla çok daha iyi iletişim kurulmasına, eğitimin kalıcı olmasına ve sorunlarının anlaşılmasına yardımcı olur,
Doktor, psikolog ya da danışmanın muhatabının sorununa daha hızlı ve sağlıklı teşhis koyabilmesine yardımcı olur,
Dinleyicinin konuşmacıya geri yansıtma yapmasına, böylelikle doğrulama, düzeltme ve açıklama yapmasına fırsat verir,
Bireyler arası samimi ve sıcak ilişkiler kurulmasına yardımcı olur.
Özetle; aktif dinleme muhatapların birbirlerini anlamalarını sağlar ve anlaşılmak iyi hissettirir.
Özetle, konuşma ve dinleme hayatımızın her alanında etkin şekilde kullanılan iki temel iletişim becerisini oluşturur. İyi bir dinleyici olmak hayati öneme sahipken, aktif dinleme sürecinde bireyin farklı iletişim tekniklerini kullanması iletişimin kalitesini artırır. Bu becerilerin geliştirilmesinde online diksiyon kursu gibi platformlardan yararlanılabilir. Çünkü bu tür eğitimler, bireylere etkili ve kaliteli iletişim becerileri kazandırır. Bu sayede iyi bir dinleyici olmak ve etkin iletişim kurma becerisini geliştirmek mümkün hale gelir.
