Hipotez Nedir? Hipotez Çeşitleri Nelerdir?

Bilimsel araştırmalarda gözlenen olay ya da durumlardan çıkarılan belirli bir bilimsel problemin çözümüne ilişkin yapılan varsayımlara hipotez denilmektedir. Bilimsel problemlerin çözümünü yapabilmek için geçici ve sınanabilir bir çözüm yoludur. Bilimsel araştırma yönteminde olaylar arasındaki ilişkileri kurmak ve olayları meydana getiren nedenlerle bu ilişkileri bağlamak için tasarlanan önermelerdir. Bilimsel olarak ifade edilen bir hipotezin geçerli olabilmesi için sınanabilmesi gerekir. Bu sınama deneyler ile yapılır. Deneyler sonucunda sürekli olarak varsayılan sonuca ulaşılabilmesi durumunda hipotezler kabul edilerek kuram statüsüne alınır.

Hipotez, bilimsel araştırma öncesi belirlenen probleme ilişkin olası çözüm yolları hakkında ortaya koyulan doğruluğu ya da yanlışlığı sınanmamış olan varsayımlardır. Bilim insanlarının olaylar ve olgular arasındaki test etmek istedikleri ilişkileri ifade edebilmeleri için kullanılır. Bu ilişkilerin neden ve sonuçlarına ilişkin iddialar ortaya koyulur ve bunlar sınanmaya hazır hipotezler olarak kabul edilir. Araştırmaların genişliği ve sınırları da bu şekilde belirlenmiş olur. Varsayım yapılırken belirlenen problemin çözümü için yapılan araştırmalar sonucunda elde edilen veriler kullanılır.  

Hipotez Ne Demek?

1. Bir hipotez, mevcut veriler veya gelecekteki deneylerle kanıtlanabilen veya çürütülebilen, özenle hazırlanmış bir ifadedir. Henüz yapılmamış gözlemler de dahil olmak üzere gelecekteki deneylerin sonuçlarını tahmin ederken, deneysel değişkenler arasındaki hipotezleri ve ilişkileri doğru bir şekilde tanımlamaya çalışır. "Hipotez" terimi ayrıca, test ve revizyona tabi olan ancak henüz doğrulanmamış bir fikir veya teoriye atıfta bulunmak için daha gayri resmi bir anlamda kullanılmıştır (bkz. bilimsel hipotez). Hipotezler genellikle genel ilkelerden türetilen ifadeler olarak kabul edilir, ancak diğer bilgi kaynaklarından elde edilen genellemelerden bağımsız sınırlı ilkeler olarak da görülebilir. Yeterli destekleyici kanıt verildiğinde, hipotez bir teori haline gelir.

2. Bir hipotez, şimdiye kadar gözlemlenen gerçeklere dayanan ve kabul edilebilir bir gerçek haline gelmesi için neyin kanıtlanması gerektiğini tanımlayan bir tahmindir. Örneğin: Hasta biri fıstık yediğinde hapşırdığını fark ederseniz, "hapşırmanın birinin vücudunda yeterince fıstık olup olmadığını tahmin edebileceği" hipotezini ortaya atabilirsiniz. Bu hipotez kanıtlanmamıştır; öyle olsaydı, o zaman herkes bu gerçeği zaten bilirdi, ama bilmiyorlar. Herhangi bir konu/sorun/konu üzerinde araştırma ve testler yapmadan önce hipotezinizi olası sonuçları tanımlayın.

3. Hipotez, sınırlı kanıtlara dayanan bir şeyin açıklamasıdır. Hipotez, birinin doğru olabileceğini öne sürdüğü bir fikir veya önermedir. Genellikle bir şeyin nasıl olacağına veya bir şeyin neden olduğuna dair bir tahmindir ve daha fazla araştırma ve deneyle test edilebilir. Bilim adamları bir şeyin doğru olduğuna dair kanıt topladıktan sonra, şimdiye kadar öğrendiklerine dayanarak tahminlerde bulunurlar. Daha sonra bu tahminlerin doğru veya yanlış olduğunu kanıtlamaya çalışırlar.

4. Bir hipotez, sizi yeni gerçeği keşfetmeye götürebilecek bir varsayımdır – hipotez aynı zamanda deneylerin başlangıcıdır (hipotezi kanıtla/hipotezi çürüt). Hipotez, astronomiden sosyal bilimlere kadar tüm çalışma alanlarındaki araştırma projelerine bilimsel temel sağlar. Hipotezler, mantıkla birleştirilmiş mevcut bilgiyi kullanarak, olası her sonucu ("deneyler") test etmeden sonuçları tahmin eder.

Daha fazla araştırma ve deneyle kanıtlanabilir veya çürütülebilir. Burada hipotez, bir hipotezin daha ileri çalışmalar için temel olarak kullanılan makul bir varsayım olduğunu vurgular. Kendi araştırmanızla bir miktar bilgi keşfettiyseniz, insanlara sunmadan önce kendi alanınızdaki diğer kişilerin destekleyici görüşleri alın. Uzmanlık alanınızdan referans makaleler/kitaplar ve bilgi kaynaklarından alıntı yapın: bulgularınıza bilimsel destek sağlayan kitaplar, dergiler, süreli yayınlar vb.

Hipotez kelimesi terim kökenini Latincede önermek anlamına gelen hipotithenai kelimesinden almaktadır. Dolayısıyla önerme, varsayım, ön kabul gibi anlamları vardır. Bilimsel bir önerme farklı bilim insanları ve araştırmacılar tarafından farklı bilimsel yöntemler kullanılarak sınanabilir. Bir soru değil, iki veya daha fazla sayıda değişken arasındaki olayları meydana getiren ilişkiyi öngören iddiadır.

Hipotez kurulurken iki değişken türü dikkate alınır. Bu değişkenler bağımlı ve bağımsız değişkenlerdir. Bağımlı değişkenler pek çok farklı faktörün etkisi ile oluşan değişkenlerdir. Bu değişkenlerin nedenleri ve sonuçları başka etkilere bağımlı olarak değişir. Kendisini ortaya çıkaran faktörlerle arasındaki ilişki tespit edilmeye çalışılır. Bağımsız değişken ise bağımlı değişkenleri hangi ölçüde etkilediği tespit edilen ve diğer etkilere göre değişkenlik göstermeyen değişkenlerdir.

Hipotezlerin çeşitli türleri bulunmaktadır. Bu türler:

• Basit Hipotez: İki değişkenden birinin bağımlı değişken veya bağımlı neden olduğu, diğerinin ise bağımlı etkiye ya da bağımlı değişkene sahip olduğu türdür.

• Karmaşık Hipotez: Birden fazla bağımsız değişken bulunduran türdür.

• Boş Hipotez: Bu türe göre bağımlı değişken ile bağımsız değişken arasında herhangi bir ilişki yoktur. Varsayımın olumlu ifadesine aykırıdır.

• Alternatif Hipotez: Seçilen birçok varsayım arasından en verimli ve uygulanmaya en müsait olanı seçilir. Seçilen varsayım bu türü ifade eder.

• Mantıksal Hipotez: Sadece mantık ilkelerine göre belirlenen önermelerdir.

• İstatiksel Hipotez: İstatiksel açıdan doğrulanabilen varsayım türüdür. Doğru ve yanlış ifadelerinin yerine varsayım sonucu istatistiksel veri ile açıklanır.

Hipotez Testi

Hipotez testi, bir örneklemi incelemeye yönelik olarak yapılan çalışmalar ve bu çalışmaların raporlanması ile hipotezin kabul edilip edilmeyeceğinin tespit edilmesi işlemine denir. Bu testler oran ve aralık ölçeklerine göre uygulanan ve ana kütlenin dağılımı ile ilgili varsayımlara dayanan parametrik testler ve ana kütlenin dağılımı ile ilgili varsayımlara dayanmayan parametrik olmayan testler olarak iki gruptur. Parametrik testler örneklemin tek ya da iki tane oluşuna göre ayrılır. En önemlileri z ve t testleridir. Parametrik olmayan testler ise ana kütle dağılımı ne olursa olsun uygulanabilir. Bu testler sahip olduğu değişkenin nitel bir özelliğine göre oluşturulur.

Hipotez testinde beş aşamalı bir model kullanılır. Bu aşamalar:

• Varsayımlarda bulunarak test gerekliliklerini sağlamak: İstatistik kullanılan her uygulama varsayım gerektirir. Bu aşamada üç varsayım yapılmalıdır. Bunlar; örneğin rastlantı şeklinde seçildiği, değişkenlerin interval ölçme düzeyinde olduğu, tüm örneklemlerin normal dağıldığı varsayımlarıdır.

• H0 hipotezi kurmak: İki değişkenin arasında herhangi bir fark bulunmadığını gösterir. Teste göre farklılaşma olabilir. Tek bir örneklemde H0, verilen örneğin belirli özelliklere sahip olan kitleden geldiğini ifade eder.

• Örneklem dağılımı seçmek ve kritik bölgeleri belirlemek: Örneklem ve ana kitle hakkında tahminlerin yapılabilmesi için gereklidir. Kritik bölge H0’ın reddedileceği alan olarak düşünülebilir. Doğruluğu pek mümkün olmayan sonuçların bulunduğu alandır.

• Test istatistiği hesaplamak: Olasılıkların hesaplanabilmesi için örnek skorları Z skorlarına dönüştürülür. Bu işlem test istatistiği hesaplama işlemidir.

• Karar almak ve sonuçları değerlendirmek: Son aşamada test istatistiği değeri ile kritik bölge değeri karşılaştırılır. Test istatistiğinin kritik bölgeye düşmesi durumunda H0 reddedilir. Test istatistiğinin kritik bölge dışında kalması halinde H0 kabul edilir.

Hipotez testi için seçilecek deney yöntemi öneriye göre seçilir. Araştırmacılar öngörüde bulundukları sonucu etkileyen ya da etkileyebilecek etkenleri araştırırlar. Birçok araştırmada yapılan deneylerin sonuçları önermeyi desteklemez. Bu nedenle farklı seçenekler de açıklanmalıdır.

Hipotez Kurma

Hipotez testinde hipotez, bir şeyi açıklamak için önerilen bir ifadedir. Örneğin, "X yaparsanız, notlarınız yükselir" hipotezi, X yaparak ve notlarınızın yükselip yükselmediği ölçülerek test edilebilir. Bir hipotez test edilebilir olmalıdır: bu, gözlem veya deney yoluyla doğru veya yanlış olduğu gösterilebilen tahminler yapması gerektiği anlamına gelir. Test edilemeyen bir hipotez örneği, "insanlar çikolata yemekten zevk alır" olabilir. Bunun nedeni, insanların çikolata yiyip yemediğini (ya da gerçekten yedikleri takdirde) gösteremiyoruz. Hipotez, farklı koşullar altında farklı sonuçları öngörebilir; bunlara alternatif hipotezler denir. Örneğin, "X yaparsanız, notlarınız yükselir" hipotezi, öğrencinin notunun artacağını veya olmayacağını tahmin edebilir.

Hipotez kurulurken araştırılan konuya odaklanan ve belirli değişkenler ile desteklenen varsayımlarda bulunulmalıdır. Bilimsel araştırmalarda belirlenen problemler ile ilgili doğru çözüm yollarına ve sonuçlara ulaşabilmek için iyi belirlenmiş hipotezler üzerinde çalışmak önemlidir. Araştırmanın geliştirilebilmesine katkı sağlayan ve bilimsel araştırma yöntemleri kullanılabilmesini sağlayan varsayımlar oluşturulmalıdır. Gözlemler, konu ile ilgili kaynaklar ve önceki deneyimler bunun için gereklidir.

Doğru kurulan bir hipotez aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır.

• Sınanabilirlik: En başta gelen özellik sınanabilirliktir. Kurulan hipotez deney ve gözlemler ile doğrulanabilmeli veya yanlışlanabilmelidir. Buna göre doğa üstü güçlere ilişkin yapılan varsayımlar bilimsel sayılmazlar. Çünkü bu varsayımların deney ve gözlemler ile sınanması mümkün olamaz.

• Anlaşılabilirlik: Varsayımların açık bir şekilde ve olabildiğince kısa cümleler ile ifade edilmesi gerekir. Doğru terimler ile basit ve anlaşılır olmalıdır.

• Bilimsellik: Daha önceden ortaya koyulmuş bilimsel gerçeklere uygun bir şekilde kurulmalıdır. Bu gerçekler temelinde hareket etmeli ve bilimsel gerçekler ile çelişkili olmamalıdır. Dolayısıyla kuramsal bir temele dayandırılarak daha önceki deneyimler ile tutarlı olmalıdır.

• Çoğulluk: Bilimsel araştırmalar için belirlenen problemin her zaman tek bir hipotezden oluşturulması gerekmez. Araştırma yapılan konunun kapsamı, problemin etkisi gibi faktörlere bağlı olarak birden fazla hipotez kurularak çalışılmalıdır.

Bu özelliklere bağlı olarak kurulan doğru bir hipotez, araştırmacının elinde bulunan veriler ile uygun olmalı ve onları açıklayabilmelidir. Bu açıklamalar ile elde edilecek yeni gerçeklerin tahmin edilebilmesine olanak sağlamalıdır. Verilerin analiz yöntemlerine açık ve uygun olmalı, problemlere çözüm önerebilmelidir.

Hipotezin Bilimsel Araştırma İçin Önemi

Araştırma yapmanın amacı bilgiye ulaşabilmektir. Bilimsel araştırmaların amacı ise belirlenen problemlere çözüm olabilecek geçerli ve doğru bilgilere ulaşabilmektir. Bu bilgilere ulaşabilmek için de belirli yöntemler kullanılır. Bilimsel araştırmaya başlanmadan önce problemler belirlenir ve bu problemlere çözüm olarak öngörülen hipotezler kurulur. Araştırmanın yöntemi bu öngörülere göre belirlenir. Buna göre bilimsel araştırma sonucunda geçerli bir teoriye ulaşabilmenin yolu doğru hipotezler üzerinde çalışmaktır.

Doğru bir bilimsel araştırma süreci yürütebilmek için bu sürecin her aşaması ile ilgili bilgiye sahip olunmalıdır. Bunun için de bilimsel araştırma ve yazma teknikleri eğitimi almak gerekir. Bu eğitim ile bilimsel araştırma konusunun belirlenmesinden verileri elde etmeye, elde edilen verilerin analiz edilmesinden araştırma raporlarının yazılmasına kadar pek çok aşama hakkında bilgi edinilebilir. Böylece hem akademik eğitim alanında hem de kişisel araştırmalarda doğru yöntemler seçilerek verimli ve etkili araştırma süreçleri gerçekleştirilebilir. Literatüre katkı sağlayacak yeni bilgiler elde edilerek başarılı olunabilir.

İlgili Eğitim: Bilimsel Araştırma ve Yazma Teknikleri Eğitimi