İnsan toplumsal bir varlıktır, sosyal hayattan izole edilemez. İnsanların sosyalleşme sürecinde iletişim önemli bir yere sahiptir. İnsan, hem kendisiyle hem de çevresiyle sürekli etkileşim halindedir. Yöneticilik ve liderlik alanında kariyer hedefleyenler için iletişim anahtar rolü üstlenir. Profesyonellik gerektiren diğer iş alanları için de durum farklı değildir. Çoğu kez bilinçli olarak başlatılan iletişim bazen de farkına bile varılmadan kendiliğinden gelişir.
İlgili eğitim: Liderlik Sertifikası
Teknolojinin hayatımızın her alanına girdiği günümüzde iletişim de oldukça kolaylaştı. Kilometrelerce ötedeki dostlarımızı görerek ve sesini duyarak sohbet edebiliyoruz. Uzaya fırlatılan bir rokette görevli astronotlarla iletişim kurmak mümkün. Paylaştığımız bir fikrin saniyeler içinde binlerce kişiye ulaştırabiliriz. Küresel bir haber de aynı anda milyarlarca kişiye ulaştırılabilir. İlk insanların ateşle, dumanla ve mağara duvarlarına çizdikleri resimlerle iletişim kurduğunu göz önüne alırsak bu alandaki gelişmeler baş döndürücü hızda diyebiliriz.
Öte yandan iletişimin teknoloji boyutundaki gelişiminin ilişkilerimize ve ruhlarımıza nasıl yansıdığı tartışılır. Ortada bir gerçek var ki iletişimde öngörülen kaliteye ulaşmış değiliz. Daha kolay konuşmak ve görüşmek nedense ilişkilerimize pek mutluluk getirmedi sanki. Yollar kısaldıkça hasretler uzadı gibi. Adeta teknolojiyle bulaşan bir virüs arkadaşlıklarımıza, akrabalıklarımıza ve dostluklarımıza bulaşıp pandemiye dönüştü. Yan yana ama yalnızız. Göz gözeyiz ama can cana olamıyoruz. Çok konuşuyor ama az anlaşılıyoruz. Anladığımızı düşünüyor ama anlamak istediğimiz gibi anlıyoruz. Şüphesiz bu durumda iletişim engellerinin rolü büyük. Ne yazık ki iletişim araçlarının geliştirilmesi de sorunu çözmemekte. Empati ve iletişim eksiklikleri söz konusu.
Yazımın devamında hem özel hem de iş yaşantımızı ve başarımızı olumsuz etkileyen iletişim engellerini kaleme almaya çalışacağım.
İlgili Eğitim: Empati ve İletişim Eğitimi
İletişim Nedir, İletişim Öğeleri Nelerdir?
İletişimden bahsedebilmek için en az iki kişi olması gerekir. Bilgi, haber, duygu ve düşüncelerin farklı yollarla kişiden kişiye aktarılmasına iletişim denir. İletişimi başlatan kişinin verdiği mesaj karşı tarafa doğru ve eksiksiz iletildiğinde ve de doğru anlaşıldığında iletişim başarıya ulaşmış olur. İletişim sözlü ve sözsüz olarak gerçekleşebilir. Bazen sayfalar dolusu yazıyla ya da saatlerce konuşarak anlatamadıklarımızı tek bir hareketle ifade edebiliriz. İletişim dilinin zenginliği de bu noktadan başlar. Dilerseniz yeri gelmişken iletişimin öğelerine de bir göz atalım.
Gönderici(Kaynak): Sözü söyleyen, bilgiyi aktaran, haberi duyuran ya da duygusunu ifade eden kişi ya da topluluktur.
Alıcı: Bilginin, düşüncenin, duygu ve isteklerin aktarıldığı kişi ya da topluluktur.
İleti: Göndericinin alıcıya iletmek istediği duygu, düşünce, bilgi ve haberlerdir.
Kanal: İletinin gönderilmesi amacıyla kullanılan araçlardır. Yazı, söz, resim ve video gibi içeriğinde mesaj bulunan iletiler farklı farklı kanallarla alıcıya ulaştırılabilir.TV, radyo, gazete, mesaj, e-posta vb.
Kodlama, şifreleme: Göndericinin vermek istediği mesajı karşı tarafın en iyi anlayacağı şekilde sembolleştirmesidir.
Geri bildirim: Alıcının göndericiye verdiği her türlü yanıt ve tepkidir. Jest, mimik, konuşma, mesaj yazma vb.
Daha açık ifade etmek gerekirse jest ve mimiklerimiz iletişim araçlarımızdır. Aynı zamanda geri bildirim vermek için de kullanırız. Örnekleyecek olursak, trafik polisinin elini kaldırıp düdük öttürmesi ”Dur!” anlamına gelir. “Evet” ya da “hayır!” cevaplı soruları başımızı sallayarak onaylayabiliriz. “Tamam” anlamında baş parmağımızı kaldırabiliriz. Beğendiğimiz bir mesajı alkışlayarak geri bildirim verebiliriz. Kaşımızı kaldırmak, sinirli şekilde bacağımızı sallamak, göz temasından kaçınmak gibi hareketlerimiz de birer geri bildirimdir.
Etkili bir iletişimin ve pozitif geri bildirim almanın yolu kendimizi tanımaktan geçer. Sonraki aşamaların hepsi tecrübe ve kişisel gelişim eğitimleri yolu ile geliştirilebilir.
İletişim Engelleri Nelerdir?
Bir mesajın kaynak tarafından verilmesini ve alıcı tarafından algılanmasını etkileyen tüm engellere iletişim engeli denir. İletişim engellerinin çoğu bizden kaynaklanır. Gömleğin ilk düğmesini yanlış iliklemek gibi düşünebiliriz. Sonrası hep yanlış gidecektir. Bu noktada etkili iletişim yöntemlerini bilmemek en önemli negatif etmendir. İletişim eğitimleri almak bunun çözümlerinden biridir. Şimdi iletişim engellerini gruplandırarak konuya açıklık getirmeye çalışalım.
Kişisel engeller: gönderici ya da alıcıdan kaynaklanır. Kodlarken ve algılanırken gerekli özenin gösterilmemesi sonucu oluşur.
Ön yargılar,
Hatalı kelime seçimi,
Yorumlama farklılıkları,
Kültürel farklılıklar,
Tecrübeler,
Yanlış anlama,
Bilgi eksikliği,
Dil ve anlatım bozuklukları,
Kişisel olarak gruplandırabileceğimiz engellerdir. Örnek verecek olursak: Şive problemini çözememiş bir eğitimci bilgisi ne kadar iyi olursa olsun etkin olarak dinlenmez. Dinlense bile kendini tam olarak ifade edemez. Düzgün diksiyon iletişimde başarının anahtarıdır. Aynı şekilde oldukça tutucu bir gruba aile planlaması yöntemlerini anlatırken zorluk yaşayabilirsiniz. Uygulama aşamasında da ciddi çatışmalar yaşanabilir.
1) Fiziksel engeller:
Daha çok iletişimin kanalıyla ilgilidir. En önemli fiziksel engel göz temasının kurulamamasıdır. Gözler çok şey ifade eder. Güven, güvensizlik, samimiyet, bilgili ya da bilgisiz olmak gibi. Telefon görüşmesi yaptığımız kişilerin mimiklerini okuyamayız. Aynı şekilde gürültülü bir sınıfta ders anlatmak pek de mümkün değildir. Konferans esnasındaki ses sistemi arızaları, yüksek volümlü müzik benzeri faktörler mesajların önüne geçer. Manyetik ve elektronik araçların yoğunluğu da gönderici ve alıcı üzerinde enerji düşüklüğüne yol açar. Algıyı yavaşlatır. Gereğinden fazla ve parlak ışık ya da loş ışık da sağlıklı iletişime engel olur. Aşırı soğuk, sıcak ve nem de iletişimi etkileyen olumsuz etkenlerden biridir.
2) Zaman baskısı:
Oldukça önemli bir engeldir. Özellikle ast üst ilişkilerini sığlaştırır. Kısıtlı sürede iletilmek istenilenler yeterince iletilemez. Diyelim ki hızlı konuşarak iletmeyi başardık bu kez de anlaşılırlığı düşer. Sözsüz mesajların ise hiç şansı yoktur.
3) Önyargılı dinlemek:
Mesajımız ne olursa olsun alıcı duymak istediğini duyar ve istediğini görür. Özellikle spor, siyaset gibi konularda önyargılar çoğunlukla çatışmalara yol açar.
4) Alıcının konuya ilgi duymaması:
Ergenlik dönemindeki gençlere yaşlılık problemlerini anlatırsanız başarısızlık kaçınılmaz olacaktır. Aynı durum 65 yaş üstüne üniversite tercihlerini anlatmak gibidir. Yirmili yaşlarda kırışıklık çözümlerini işlemek de ellili yaşlarda sivilce bakımını öğretmeye çalışmak kadar anlamsızdır. Özellikle yetişkin eğitimlerinde ve sunumlarda konuya ilgi duymak önemli bir kriterdir.
5) Statü farklılıkları:
İnsanlar kendi statülerindeki ve alt statüdeki insanların iletilerine gerekli önemi vermezler. Üst statüdeki kişilerin mesajlarını ise daha çok dikkate alırlar.
6) Cinsiyet farklılıkları:
Mesaj aynı olsa da kadınların ve erkeklerin algılama şekilleri farklı olabilir. Özellikle sosyal medyada ve reklam alanında içerik üretenler bu farklılıkları ön planda tutarlar.
7) Semantik faktörler:
Mesajı formüle ederken kullandığımız sembollerle ilgilidir. Sade basit ve anlaşılır bir dil kullanılmalıdır. Alıcının ve göndericinin sembollere hâkim olması gerekir. Aksi takdirde yanlış anlaşılmalar kaçınılmazdır. Dünyanın neresine gidersek gidelim hastane olduğunu gösteren sembolleri tanırız. Tehlike işaretini gördüğümüzde uzak dururuz. Ülkelere ve kurumlara göre değişen sembollerde ise iletişimin hedef grubunun bilgisi önemlidir. Yoksa mesajlar havada kalır.
8) Aşırı bilgi yükü:
Alıcı kişi ya da gruba gereğinden fazla bilgi verilmek istenirse asıl verilmek istenen mesaj verilemez. Bu nedenle özetlenen bilgilerin etkili vurgularla iletilmesi önemlidir. Aşamalı olarak bilgilendirmek de uygun bir yöntemdir.
9) Psikolojik faktörler
Hem göndericinin hem de alıcının ruh hali iletişimi etkiler. Yakını vefat etmiş bir kişi konferansa katılmak zorunda kalsa bile dinlemez. Acısını yaşamakla meşguldür. Aynı şekilde öfkelenen bir arkadaşınıza vermeye çalıştığınız öğütler işe yaramayacaktır
Tüm bu faktörlerin dışında ahlak dersi vermek, nutuk çekmek, emretmek, saplantılar ve aşırı heyecan iletişimi sekteye uğratır. Meraklı sorular yöneltmek ve alay etmek de aynı etkidedir. Bu şekilde davranan kişiler zaman kaybına neden olur. Farklı alanlardaki iletişimleri zedelenir. Moral bozukluğu ve kırgınlıklar oluşur.
Buraya kadar iletişim engellerini açıklamaya çalıştım. Bunlardan farklı olarak bazı iletişim engelleri de olabilir. Hatta hiçbir neden yokken iletişim kurmakta zorlandığımız zor insanlarla karşılaşabiliriz. Maddelediğimiz etmenlerden hiçbiri onlar için geçerli olmayabilir. Ne yaparsak yapalım memnun olmayacak bu profildeki kişilerle çatışmaya hatta iletişime girmemek akıllıca olacaktır.
İletişim engellerini ortadan kaldırmak için ne yapmalıyız?
Şüphesiz iletişim engellerini ortadan kaldırmak için kullanılacak yöntemler ve çözümler mevcuttur. Bu yöntemler etkili bir iletişim kurmanın temellerini atar. Dilerseniz birlikte özetleyelim.
“Ben” dili kullanmak çatışmaları azaltır. Sen dili ise suçlayıcıdır. İnkâr ve savunmaya iter. “Sen hep böyle yaparsın!” değil “Senin böyle yapman beni üzüyor. ”şeklinde yaklaşım iletişimi olumluya çevirir. Gülümsemek etkili bir iletişimin anahtarıdır. Aynı şekilde, “günaydın, iyi akşamlar, kolay gelsin “ gibi selamlama cümlelerinde bonkör davranmak gerekir. Nasılsın? Benzeri sorular da karşımızdakine değer verdiğimizi gösterir. Değer gören kişinin geri bildirimi pozitif yönde olur. Göz teması kurmak, dikkatli dinlemek, mesajlara uygun sorular yöneltmek önemlidir. Empati yaparak karşımızdakini etkin dinlemeyi ve sözünü kesmemeyi öğrenebiliriz. Her insan bir dünyadır ve insanlar farklılıklarıyla güzeldir. Bu noktada farklılıkları sorun haline getirmemek de oldukça önemlidir.
Kitle iletişim araçlarını doğru şekilde kullanmak iletişimi kolaylaştırır. Özellikle dünya barışı, hayvan hakları, doğal kaynakları bekleyen tehlikeler vb. konularda çok kısa sürede büyük kitlelere ulaşmak mümkün. Öte yandan tehlikeli bilgisayar oyunlarının ve insanları şiddete sürükleyen akımların önüne geçilmesi gerekir. Mesajımız her ne olursa olsun hedef grubumuzu iyi analiz ettiğimiz ve etkili yöntemleri kullandığımız sürece iletişim engellerine takılmayız. Bu noktada profesyonellik kadar samimi olmak da önemlidir.
