Çin’de denetimlerde bulunmuş İç Denetim Uzmanı- Eğitmen Serhat Can ile yeni dünya düzenini, Çin’in piyasaya olan hakimiyetini, şimdiyi ve geleceği konuştuk.
Çin’in nasıl bir çalışma felsefesi var?
Bulunduğum şirketin grup şirketi idi orada işletmemizi denetledim. Şangay ve bölgesinde kaldım. Verimli karınca gibi çalışan insanlar var. İşimiz denetim, stokları denetliyoruz. En üstü raflarda kutular var onarı nasıl alacağız dedim, birini çağırdı. Bildiğimiz karate filmlerindeki gibi en üstteki rafa çıktı ve o kartonu aldı. İşletmelerde rasyonellik verimlilik üzerineydi. Çin son 30 yıllık gelişimine baktığımızda 10’uncu sıradan 2.sıraya geldiğini görüyoruz. Amerika 1.sırada. Verimlilik çok önemli. Amerikan Fabrikası adlı belgeseli öneriyorum.
Serhat Can kimdir?
Uluslararası bir firmada iç denetim uzmanı olarak çalışıyorum. Yurt dışı iştiraklerini denetliyorum. Finansal ve operasyonel denetimini yapıyorum. Enstitüde Yönetim ve Organizasyon Eğitimi, İç Denetim Eğitimi, Mali Tablo Analizi ve İstihbarat Eğitimi ve İşletmelerde Karar Verme Teknikleri Eğitimi vermekteyim. Doktora tez öğrencisiyim.
Çin eğitim sistemi ne durumda?
İlk yüzde Çin’den önce giren 12 üniversite var. Pekin Üniversitesi bu 10 yıl içinde ilk 10 üniversite arasında girecek. Yaklaşık 1000’e yakın üniversite var. Nüfus oranı ile üniversite sayısı az. Şangay haricinde İngilizce iletişim kurma ihtimaliniz çok az. Yardımcım her şehirde üniversite olmadığını söyledi.
Çin işçi kanunları nasıl?
Çin’de bahar tatiline gittikten sonra dönemem ihtimali var. Başka iş bulup haber vermezler, böyle de bir düzensizlik var.
Çinliler her şeyi yiyor mu?
Yürüyen, yüzen ve uçan her şeyi yiyoruz. Çin 70’lerde çok büyük bir kıtlık yaşamış. Yaklaşık 30-40 milyon insan açlıktan ölmüş. O hikayelerle büyüdükçe, tasarrufu seven de insanlar, o dönemde ellerine ne geçiyorsa onu yiyorlar. Çin’de yemek sadece böyle değil. Çin’de süt ürünleri bulamazsınız. Şekerli gıdalar yok, unlu gıdalar yok. Protein kaynakları çok.
Çinliler iş sözleşmesi yapmıyor mu?
Sözleşme yapılıyor ama geçerliliği falan yok. Çin bürokrasisinde dava ile uğraşamazsınız.
Çin malı denilen ürünler gerçekten kötü mü?
15-20 yıl önceki dönemdeki mallar.
Niye Çinliler bu kadar zeki?
Görsel zekaları genetik olarak çok iyi. Dillerine ve yazılarına bağlıyorum. Almanya’daki fabrikalara Çinli mühendisleri sokmuyorlar. Gördüklerini anında kopyalıyorlar. Daha ucuza ilaçları yapıyorlar. bundan dolayı Amerika ile de sorunlular. Gördüklerini çalabilme özellikleri var.
Çin'de Google, Whtsapp ve Facebook yasak mı?
Çin’in en büyük şeyi benim dışarıya 1 dolarım çıkmasın. Google, Whtsapp ve Facebook yasak. Yerli türevleri var. Yasak olma sebebi dışarı para gitmesin. Çin’in dışındakiler bilgilerimizi alırlar diye yasaklıyoruz diyorlar. Ama amaç paralarının dışarı çıkmasın. Petrol ve mikroçiplere para veriyorlar sadece. Mikroçip alanında yatırıma başladılar. Elektrikli otomobil üreten ve satış yapan ülke Çin.
Çince öğrenmek kolay mı?
Çince kısa süre kalmakla öğrenilmez. Oradaki mühendis arkadaş 3 yılda öğrenilmez. Çince Türkiye’de öğrenilmez. Çok sevmeniz ve Çin’de yaşamanız gerekiyor. Çin harfleri 8 bin tane. Profesör bunun 4 binini biliyor, lisans öğrencisi 2,500’ünü öğreniyor.
Yeni dünya düzeninde kullanılan Çin markaları neler?
Xiaomi satışta Samsung’u geçti. Çok büyük bir teknoloji ile geliyorlar. Huawei’nin alt yapısı, inovasyonu. Boş vakit geçiren gençleri yok. Çin’de kredi karşı yoktur. WeChat limitte verir. Bütün bakkallarda para geçmiyor. Şanghay
New York’tan daha güvenli.
Yönetim şekli ve ticari yönetimi zıt mı?
Bir parti var. Çin Halk Cumhuriyeti kurulduğundan beri ayakta. Adaylar liyakat üzerine seçiliyor. Çin Büyükelçisi “Bizim bütün kalkınmamızın amacı, Çin’deki yüzde 10 fakirliği yüzde 5’e indirdik. Amacımız bunu yüzde 1’e indirmek.” dedi.
Türkleri Asyalı olarak mı görüyorlar?
Bizi bir şey olarak görmüyorlar. Adamlarda tarih yok. Geçmiş odaklı değiller, başarı sebeplerinden biri de yok. Mühendislik okullarında tarih okutulmuyor.
Elon Musk neden Çin'e yatırım yaptı?
Çin’deki mühendisler elektrikli otomobillerde daha deneyimliler.
Dünya üretiminde tedarik zinciri probleminin kaynağı Çin mi?
Spekülasyonlar var ancak net bilgiler açıklanmadı. Kanıt sunulamadı.
Çin “yeni dünya düzeninde lider benim” mi diyor?
gücü arttıkça yüksek ses tonuyla politika sahnesine çıkmaya başladı. çinlilerle ticaret yapmak çok kolay değil. çin üçkağıtçılığı adlı belgeseli öneriyorum.
Çinliye bir şey satabilir miyiz?
Çinliye Türk malı satamazsınız. Alman ve Amerikan malı olması lazım. Almanlarla başka ilişkileri var. Doğadaki mermerleri sattık, onlar bize her şeyi satıyorlar. Dünya üretiminin toplamının yüzde 30’unu üretiyor. Bazı hammaddelerin ihracatını zorlaştırıcı vergiler koydu. Akil yönetiliyor Çin.
Çin “üretmiyorum” dediğinde piyasa durur mu?
Bazı ürünlerde geldi, hammadde tedariki sebebiyle. Pandemide yaşanan tedarik sorununun sebebi Çin’di. Türkiye’de pek çok sektörü bitirdiler. Ayakkabı sektörü mesela. Markalı ayakkabı firmalarımız gitti, Çin yüzünden ve bizim yanlış politikaları yüzünden. Sonrasında vergileri artırdık ancak yine hammaddeyi Çin’den alıyoruz. Kaynak bağımlılığı kuramını okumalarını öneriyorum.
Çine gıda ticareti yapılır mı?
Bir firma Çin’e dondurma yapıp gönderiyor. Küçük şeyler. Çin o kadar büyük bir coğrafya ki. Kıt gıda ürünü yok. Her şeyi yiyor çünkü. Zor. Oraya gidip görüp yaşaman gerekiyor, fuarlara gidip görmen gerekiyor.
Biz neden geri kalıyoruz?
Bizim kayıp dönemlerimiz. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra kabuğumuza çekilmişiz ve kendi içimizde kavga ediyoruz. Suni gündemlerle devam ediyoruz. Yönetememe problemi var. İşletmelerimiz aynı şekilde, rasyonellik yok. Akraba kayırmacılığı gidiyor.
Çin sağlık sektörü ne durumda?
Çin tıbbı var. Çin’e özel kendi ilaçları var. En büyük problemi nüfus yaşlanıyor. 10 yıl sonra yüzde 25’leri bulacak. Sağlık sitemi de çok iyi değil, Amerika kadar da kötü de değil.
“Çin dünya lideri olamayacak!” deniliyor. Doğru mu?
Çin’i görmüş bir insan olarak, bu görüşe katılmıyorum. Çin otoriter bir ülke. Orada düzeni bozmak kötü bir şey. Şanghay’da gece 12’den sonra gezebilirsiniz. İstanbul’da bu mümkün mü?
Çin'in değerler eğitimi yok mu?
1,5 milyar insanın arasında dolandırıcıların olması normal. Her eyaletin farklı alanı var. Otomotiv sektörü bir eyalette. Nakliye ile uğraşmazsın. Kümelendirme metoduna geçmişler. Kafana göre fabrika kuramazsınız.
Yükselen Çin mi Asya mı?
Uzak doğu kaplanları diye bir terim çıkmıştı 90’lı yıllarda. 98 yılında yaşanan bir kriz ile kağıttan kaplan olduklarını ve asıl kaplanın Çin olduğunu biz 20 yıl sonra öğrendik. İşçilik maliyetleri çok yükseldi. Teknolojik üretim yapıyor. Vietnam, Bangladeş gibi ülkelere yatırım yapıyor. Ucuz işgücü olan ülkelerde Afrika’da ayakkabı üretim yapıyor mesela. Ucuz iş gücünü dışarda yatırım yaparak sağlıyor.
Çin'de sosyal medya yasak mı?
Çin’de Facebook yasak. Kendi ulusal sosyal medya hesapları var. Türkiye Cumhuriyeti 1 senedir dövizle borçlanmaya başladı. Bütün ülkeler kendi paraları cinsinden borçlanıyor. Youtube bizden, Google bizden alıyor. Her şeyini biliyor zaten adam. Yerli ve milliyi Çin uyguluyor. Facebook’a girme aynısını yaptım bunu kullan diyor. Tek kuruşunu dışarı çıkarmak istemiyor.
Hangi kitapları öğrenirsiniz?
Ulusların Düşüşü kitabını öneririm. Daron Acemoğlu kitaplarını öneririm alın okuyun. Sazan Avı kitabını finansal meraklıları okusunlar. Arkadaşlar derslere girsinler, orada kütüphanemi açıyorum.
