risk iletişimine yönelik son yıllarda bazı örnekleri ortaya çıkmıştır. bunlar biri biyo-terör olayı kapsamında değerlendirilen ve 2001 yılında abd’ye şarbonlu mektup gönderiminde bulunulması nedeniyle ölümler meydana gelmiş ve kamu sağlığı uzmanları risk iletişiminden faydalanmışlardır. risk iletişimi kanalıyla bütün paydaşların bilgilendirilmesi, korkunun, paniğin, mezenformasyonun ve söylentilerin olabildiğince en aza düşürülmesi, kişilerin makul tedbirler almasına yardımcı olmuştur.
Bu yazımızda "Sağlık konulu risk iletişimleri nelerdir? Risk iletişiminde kaç farklı çalışma vardır? Risk iletişimin hangi örnekler vardır?" sorularına cevap bulmaya çalıştık.
Sağlık Konulu Risk İletişimleri Nelerdir?
Risk iletişimi ağırlıklı olarak kamu sektöründe yer alan sağlık kurumlarını ilgilendirmekle beraber özel sektörde olan işletmelerinde bu konudaki yükümlülüklerini giderek artmaktadır. Özellik daha önceleri ortaya çıkmış olan ve ismini duymuş olduğumuz Batı Nil virüsü, Covid-19, Şarbon ve nükleer silahların test edilmesinde ortaya çıkan radyasyonlar, asit yağmurları, meyvelerde ve sebzelerde kullanılan tarım ilaçları kalıntıları, yanıcı çocuk giysileri, çocuklara yapılan aşılarda cıva rastlantısı gibi örnekler etkili risk iletişimine ihtiyaç olduğunu göstermektedir.
Kamu sağlık tesisleri, enerji, çevre, iş güvenliği, ilaç ve gıda güvenliği, tüketiciyi koruma kuruluşları risk etkileşimi konusunda ortak paydaştırlar. Yukarıdaki örneklerden de görüleceği üzere, ortaya çıkan yeni risklerin birçoğu doğanın bize karşı yaptıkları değil bizim doğaya karşı göstermiş olduğumuz olumsuz davranışlardan dolayı ortaya çıkmıştır. İnsanoğlunun ekolojik dengeye vermiş olduğu zararlardan dolayı her güne yeni bir olumsuz davranışla uyandığımızı belirtmemizde fayda vardır. Kullanılan tarım ilaçlarının doya olumsuz etkileri sonucunda farklı türdeki canlarının ortaya çıkması ve sayılarının giderek artması şeklinde açıklanabilir. Örneğin doğada ağaç doktoru olarak da bilinen ağaçkakanların öldürülmesi ile ağaçlarda gizlenen, tırtıl, ağaç kurdu gibi haşerelerin sayılarını yükselmesine ve bunun sonucunda ise ağaçların yaşam ömründe azalmalar meydana gelmesine neden olabilmektedir. Oysa bu sorunu güçlü bir iletişim ve doğa eğitimi kapsamında topluma verilebilir ve risk iletişimi kurularak bunların önüne geçilebilir.
Özellikle risk iletişim programları üç kategoriden birine dahil edilmektedir. Ortaya çıkan sağlıkla ilgili riskleri hastalık önlemeye, işle ve çevre ile ilgili zehirli kimyasallara maruz kalma, ürün güvenliğini ve aynı zamanda tüketiciyi koruma. Bu programların da aşağıda yer alan risk iletişimi kategorilerine ayrılmaktadır.
Kişilerin sağlık ve güvenlikleri ile ilgili kendi eylemleri ve vermiş oldukları kararları riskleri konusunda uyarıda bulunmak. Örneğin yüksek kolesterolü yiyecekler yemenin ve emniyet kemeri olmadan araba kullanmanın riskleri konusunda.
Kişilerin riskin seviyelerini öğrenmede ve anlamada hatta bunlara katılmaları hakkında yardımcı olunması beklenmektedir. Örneğin bazı işletmelerin kimyasal madde üretmeleri ve üretimini gerçekleştirmiş oldukları riskleri ile ilgili.
Risk İletişiminde Kaç Farklı Çalışma Vardır?
Olabildiğince etkili risk iletişiminde dört farklı çalışma gerçekleştirilebilir. Davranış değişikliği ve koruyucu eylem, enformasyon ve eğitimi, acil yardım ve felaket uyarısı enformasyon, son olarak da sorun çözme ve uyuşmazlığın giderilmesidir. Çok geniş kapsamlı sosyal konularla entegre olması sebebiyle risk etkileşimi ile ilgili çok fazla engel ve sorun bulunmaktadır. Böyle bir durumda "risk" ifadesi ele alınmalıdır. Peki risk nasıl tanımlanır? Nasıl ölçülür? Ne nasıl algılanır? Sorulara riskin farklı paydaşlarından farklı cevapları vermeleri mümkündür. Sonuçta daha çok riskli veya daha az riskli tanımları yapılacaktır. Toplum, riski bireyselleştirirken araştırmacılar için bunun tam tersine bir durum söz konusudur. Kamu sağlığı profesyonelleri, toplumları riskin seviyeleri konusunda bilgilendirmeli ve eğitmelidirler. Risk iletişiminde gerçekleştirilebilecek ilkeler genel olarak şu şekilde sıralanabilir:
Bilimsel kanıtların ortaya çıkarılması,
Her riskin kendine özgü olduğunun hatırlanması ve diğer risklerle değerlendirilmesi,
Yapılacak risk iletişiminin uygulanmasında gerekli olan izinlerin ilgili kurumlardan alınıp alınmadığına bakılması,
Hedef kitlenin öfke ve korkusunun dikkate alınması,
Yaralıların ve riskin geniş kapsamda değerlendirilmesi,
Bütün paydaşların risk konusunda konuya dahil edilmesi,
Kullanımı beklenen kaynakların uygun olması ve bunların temini, risk eğitiminde yer alan personelin kullanması,
Belirsizliğin ortadan kaldırılması,
Bilimde kullanılan dilin toplumun anlayabileceği şekilde ifade edilmesi,
Yapılması beklenen çalışmalar hakkında bilgi sağlanması ve önerilerde bulunulması.
Risk İletişimin Hangi Örnekler Vardır?
Risk iletişimine yönelik son yıllarda bazı örnekleri ortaya çıkmıştır. Bunlar biri biyo-terör olayı kapsamında değerlendirilen ve 2001 yılında ABD’ye şarbonlu mektup gönderiminde bulunulması nedeniyle ölümler meydana gelmiş ve kamu sağlığı uzmanları risk iletişiminden faydalanmışlardır. Risk iletişimi kanalıyla bütün paydaşların bilgilendirilmesi, korkunun, paniğin, mezenformasyonun ve söylentilerin olabildiğince en aza düşürülmesi, kişilerin makul tedbirler almasına yardımcı olmuştur.
Benzer şekilde 2019 yılının sonlarına doğru dünyadaki bütün ülkelerde ortaya çıkan milyonlarca vaka ve yüzbinlerce ölümle sonuçlanan Covid-19 pandemisi sırasında sağlık hizmeti sunanlar, medya ve diğer paydaşlarla etkili sağlık iletişimi sayesinde hastalığın daha fazla yayılmamasını, en başında kitle haberleşme araçlarıyla başarılı bir şekilde tedbirler alınmış ve medya da bu konuda üzerine düşen sorumluluğu yerine getirmiştir. Hastalığın kontrol altına almak için karantina, izolasyon ve seyahat kısıtlamaları, yapılacak bütün etkinlere Hes kodunun getirilmesi, tıbbi çalışmalar risk iletişimi kapsamında oldukça önemlidir. Ayrıca dünya genelinde birçok bilim adamı ve araştırmacıların bir araya gelerek aşı yapma çabaları ile riskin kontrol altına alınmasında önemli bir etkisi olmuştur. Bir başka örnek ise ülkemizde de etkileri görülen kuş gribi olaylarıdır.
Yukarıda yer alan bilgiler ışında risk iletişiminin sahada göstermiş olduğu pozitif katkıları görülmektedir. Herhangi bir olağanüstü ve doğal afet durumunda halkı bilgilendirmek, risklerin yayılmasını engellemek, ölümlerin önüne geçmek, topluma enformasyon sağlamak son derece önemlidir. 1350-1400 yılları arasında ortaya çıkan veba hastalığı Avrupa ülkelerini kasıp kavurmaktaydı. Bu dönem itibariyle kulaktan duyma ve ticaret yoluyla taşınan bilgilerin etkileşimli bir şekilde sağlanmasıyla önlenebilmiştir. Fakat bir çok ölüm de meydana gelmiştir. 21. yüzyılda benzer bir salgın hastalık Covid-19 olarak da ortaya çıkmıştır. Her gün değişen ve gelişen dünya da hastalığın epidemiyoloji bulguları değerlendirilerek topluma iletişim kanalları aracılığıyla bilgiler verilmeye sağlanmış ve hijyen konularında her türlü önlem hem bireysel hem de toplum tarafından alınmaya başlanmış, etkili bir çalışma güclü bir bilgi birimi, etkin bir iletişim ağı ile tam olarak sağlanabilmiştir.
