Haberciliğin internet ortamına taşınması zamanlama açısından dünyada ve ülkemizde eş zamanlıdır diyebiliriz. Ancak dünyada internet haberciliğine bakış bugün gelinen noktada ülkemize göre farklılıklar gösterir. Bu farklılıklara geçmeden önce dünyada ve Türkiye’de internet haberciliğinin tarihsel sürecine kısaca değinmek istiyorum.
Bir laboratuvar ortamında 1960’lı yıllarda keşfedilen internetin amacı bir noktada toplanan bilgilere farklı yerlerden aynı anda erişimi sağlamaktı. Bu keşif herkesin ilgilini çekti. Bugün geldiğimiz noktada tüm dünyanın birbirine ağlarla bağlanabilmesi bu keşfin gücünü ortaya koyuyor. Habercilik açısından baktığımızda ilk deneme ABD tarafından 1979 yılında yapılsa da çok ses getirmedi. Çünkü internet henüz herkesin kullanabildiği bir noktadan çok uzaktı. Esasen bugünkü anlamda dünyada internet haberciliği 1990’lı yıllarda internetin ticari kullanıma açılmasıyla birlikte başlar. Ülkemizde ve dünyada ilk olarak yazılı basın internet ortamına taşınmıştır.
1995 yılında Amerika’da New York Times ve Washington Post gazete haberlerini internet üzerinde yayınlayan internet gazeteciliğinin başlangıcı sayılan ilk adımları atmıştır. Aynı yıl içerisinde İngiltere ve Avrupa ile birlikte Türkiye’de de Aktüel dergisi ve Zaman gazetesi sanal ortama yazılarını taşıyan ilk isimlerdir. Tabii sadece gazeteler değil, gazeteleri takiben haber kanalları, haber ajansları, radyolar da internet ortamında yer almışlardır. Düşük maliyetlerle büyük kitlelere ulaşabilmenin cazibesi geleneksel medyayı internet ortamına taşınmaya sevk etmiş, diğer medya araçlarına ek olarak yeni bir iletişim kanalı olarak ilerletişini sürdürmüştür.
Özellikle akıllı telefonlar ve sosyal medya varlığı, artık kullanıcılar için her şeyin bir telefon uzaklıkta olması internet haberciliğini basılı olanı internet ortamına taşımanın ötesine geçirmiş farklı bir oluşum içerisine girmesine sebep olmuştur. Bu noktaya kadar dünyada ve ülkemizde dijital gazetecilik ve internet haberciliği aynı bakış açısı ve gelişmelerle devam etmiştir. Ancak bugüne baktığımızda dünyada internet haberciliğine bakış ve bizdeki anlayış arasında belirgin farklar olduğunu söyleyebiliriz.
Dünyada İnternet Haberciliği Nasıl Yapılıyor?
Dünyada internet haberciliği, rekabet ortamının web üzerindeki haline entegre olmuş bir sistem oluşturmuştur. İnternet dünyasındaki web 1.0, web 2.0 ve web 3.0 çağıyla birlikte gelen değişimlere ve teknolojik yeniliklere göre adapte edilen bir habercilik anlayışı da geliştirmişlerdir. Bunu yaparken haberciliğinin teknik ilkelerinden kopmadan sistemsel bir değişim gerçekleştirmişler ve mevcut sistemlerini de yeni değişimlere adapte olabilen esnek bir yapıda kurmuşlardır. Yani artık internet haberciliği haber iletim kanallarına eklenen diğer bir kaynak olmaktan ziyade yeni bir habercilik anlayışını da beraberinde getirmiştir.
Bu duruma farklı bir sektörden bakarsak en güzel örneklerden biri ticaretin dijital platforma taşınması sonucu geçirdiği değişimdir. artık öyle bir noktaya gelindi ki ticaret yapmak ayrı, e-ticaret yapmak ayrı denilebilir. Aynı durum dünyada internet haberciliğinin geldiği nokta için de söylenebilir. Haber yazma teknikleri yazım dili olarak aynı olsa bile haberi sunma şekli, farklılaşmıştır. Üstelik okuyucunun ne istediğini ve ne istemediğini çözebilmek eskiye göre çok daha kolayken bunu fırsata dönüştürmek yapılabilecek en akıllıca yatırım olsa gerek.
Dünyada internet haberciliğinde en belirgin farklar sistemlerini teknoloji ve web 3.0 çağına göre kurmuş olmalarıdır. Bu ana nedene bağlı olarak gelişen ise haber çeşitliliğinde ve yapılandırılmasında farklılaşmaya giderek rekabet ortamında öne çıkmaktır. Bunun da yolu kendilerine ait özel haberler yapmak, internetin big data olarak adlandırılan büyük veri arşivinden yararlanmak yani veri gazeteciliği yapmak, aynı zamanda veri haberciliğinde de haritalandırma sistemini kullanmak.
Bu sayede hem okuyucunun hem başta Google olmak üzere arama motorlarının beklentilerini karşılayıp farklı ve zengin içerikli haberler sunarak, rekabet ortamında isimlerini dünya çapında ön plana taşıyorlar. Çünkü aynı zamanda basın da ulusaldan uluslararası bir düzeye geçiyor. Yani yapılan haberleri artık dünyanın herhangi bir yerinden birisi de okuyabiliyor. Sadece tıklanma değil, siteye gelenlerin ne kadar sitenizde kaldıklarının da değerlendirildiği bir dönemde dünya özel haberciliğe yöneliyor. Öyle ki artık sadece özel haber üzerine kurulu sitelerin sayısı giderek artıyor. Basılı medyada tiraj, görsel yayıncılıkta reyting kavramı web 3.0 çağında yerini etkileşimli site trafiğine bırakıyor.
Web 3.0 Çağında İnternet Haberciliği Nedir?
Web 3.0 çağı diğer bir tanımıyla semantik web çağı, içeriklerin artık yapay zeka tarafından kontrol edilmesini ifade ediyor. Ancak buradaki asıl nokta internet üzerindeki bir içerikte geçen salt kelimelerin değil, bütününde ifade ettiği anlamın denetlenmesidir. Yani artık haber konunuzu yazınızın başlığında ya da içeriğinde geçirmeniz tek başına bir anlam ifade etmiyor. O konuyla ilgili ne yazdığınız, ne kadar doğru ve açıklayıcı bilgi verdiğiniz, fayda sağlar bir değer yaratıp yaratmadığınız öne çıkıyor. Dünyada internet haberciliğinin site tasarımından haberle ilgili kullandığı yazılı, görsel ve işitsel tüm içerikleri esasen buna göre şekilleniyor.
Örneğin basılı gazetelerde olduğu gibi büyük puntolarla atılan abartı başlıklar ve büyük resimlerle dikkat çekilmeye çalışılan haberler internet haber sayfalarında aynı etkiyi yaratmıyor. Karmaşık tasarımlar, haberin içeriğinden çok şekline ağırlık verilerek oluşturulmuş öğeler web 3.0 çağında sınıfta kalıyor. Aynı zamanda kullanıcının bir elektronik haber sitesine girdiğinde mobil, tablet ya da pc hepsinde rahatlıkla okuyabileceği, hızla yüklenebilen ve rahatça gezinebilen tasarımlar da öne çıkıyor. Çünkü artık temel amaç görselle değil bilgiyle fark yaratmak ve okunabilir olmak. Bu noktada devreye özel haberler ve veri haberciliği giriyor.
Özel haber başka herhangi bir yerde yayımlanmayan sadece kuruma ya da muhabire ait haberler anlamına geliyor. Veri haberciliği ise bir anlamda özel haberin çeşidi sayılabilir. Burada da internetin veri bankasından çıkarılan haberler yapılıyor. Dünyada özel haber elde etmek için kullanılan en büyük kaynaklardan bir tanesi insan gücü. Düşündüğümüz zaman haberi getiren asıl kişi muhabirdir. Bugünün hızlı iletişim ağı ve teknolojisi sayesinde dünyanın her bölgesinde bir muhabir ağı kurmak çok kolay. Bunu planlı bir şekilde oluşturanlar özel haber konusunda oldukça başarılı çalışmalar yapıyorlar. Aynı şekilde başlı başına ayrı bir özel haber anlayışı olarak gelişen veri haberciliği için de bünyelerinde özel bir bölüm oluşturarak özgün haberler üretiyorlar. Dünyada internet haberciliğinin geldiği nokta tasarımdan içeriğe kadar bu sistemler üzerine kuruluyor.
Dünyada ve Ülkemizde İnternet Haberciliği
Dünya üzerinde uygulanan bu değişim ülkemiz açısından bakıldığında nasıl farklar taşıyor? Aslında bunu kendi gözlemleriniz ile kabaca görebilmek de mümkün. Yukarıda bahsettiğimiz detaylara dikkat edildiğinde özellikle tasarımsal anlamdaki farklar ilk öne çıkanlar ve hemen fark edebileceğiniz görsel detaylardır. Ülkemizde internet haberciliği alanında hala daha karmaşık yapıda site tasarımları görürken, dünya üzerinde daha sade bilgi odaklı tasarımlar vardır. Yine biz de pek çok haber büyük puntolarla sunulan başlıklardan oluşuyor ancak detaylı bilgi verenlerin sayısı az. İnternette bir haberi yazılı, ses kaydı, video, resim, grafik, haritalandırma gibi pek çok destekleyici unsurla sunmak mümkünden tüm bu kaynakları doğru bir şekilde kullanım dünyadaki kadar yerine oturmamış durumda.
Halen daha basılı gazetedeki tasarımlar site sayfalarına taşınıyor. Google algoritmalarının değişimlerine ayak uydurmak, geleceği görerek yatırım yapmak yerine daha bugün odaklı çalışmalar yapılması, değişimlere adapte olmak konusunda da zorluklar çıkmasına sebep olabiliyor. Veri haberciliği kavramı ülkemizde çok yeni ve dünyaya göre henüz yapılandırma aşamasında. Ancak tabii bu durum çağın çok gerisinden gittiğimiz anlamına gelmiyor. Özellikle Google’in 2020 algoritma değişimi ile haber siteleri için özel haberleri öne çıkaracağını açıklaması bu yeni sisteme yakın gelecekte çabuk adapte olacağımızı gösteriyor.
Her gelen yenilik bir önceki sistemi önce değiştiriyor sonra onun yerine geçiyor. Bu durumu öngörebilenler de erken yatırım yaparak gelecekteki yerlerini şimdiden bir anlamda garantilemiş oluyor. Dünyada internet haberciliğine bakış tam olarak bu anlama geliyor. Eğer siz de internet haberciliği nedir merak ediyorsanız Enstitü’nün online eğitim olarak sunduğu internet haberciliği eğitimini inceleyebilir, dünyada kullanılan internet haberciliği yöntemlerini ayrıntılarıyla öğrenebilirsiniz.
Dünyada internet haberciliğine bakış nasıl özetlenebilir?
Her sektörde olduğu gibi teknoloji ve internetin getirdiği yeni sistemlere adapte olarak haberciliği sanal ortam üzerinden yürütmeye ve bunu da ağırlıklı olarak öne çıkacak özel haberler üzerinden kurmaya yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Haberciliğin gelecekteki yapılanmasını öngörerek buna göre yatırımlarını yapmaktadırlar.
Dünyada internet haberciliği sistemsel olarak nasıl bir fark yaratıyor?
Tasarımda sadeleşmek, içerikte zenginleşmek sitelerin biçim bakımından göze çarpan farklarını yansıtır. İçerikte zenginleşmek için özel haberlere ve veri haberciliğine yönelmek bunun yanı sıra haber alma ağlarını genişletmek yaptıkları diğer çalışmalardır. Teknolojiyi ve web 3.0 çağının özelliklerine göre bir yapılanmayı haber alma ve haberi duyurmaya kadar her alanda kullanan bir sistemleri vardır.
Ülkemizde internet haberciliği ne boyuttadır?
Ülkemizde internet haberciliği yapılandırma ve haber alma kaynakları açısından çok geriden olmasa dünyaya göre bir adım geriden gelmektedir. Ancak özellikle veri haberciliği konusunda ciddi çalışmalar yapılmaya başlanmış olup yakın gelecekte bu konuda adımlar atan haber sitelerini görmemiz mümkün olacaktır.
