Veri gazeteciliği yapılan haberlerde kaynak olarak veriyi kullanarak haberin verilerden yola çıkarak hazırlanmasına denir. Veri gazeteciliği aslında habercilik tarihinden beri var olan bir kavram. Ancak bugün geldiği noktada bahsettiğimiz veri haberciliği dijital veri ile bambaşka bir noktaya gidiyor. Yeni nesil iş modelleri içerisinde adından söz ettirmeye başlayan dünya çapında çokça örnekleri olan, ülkemizde de konuşulmaya ve uygulanmaya başlayan bir meslek olarak tanımlanabilir.
Öncelikle veri nedir? Oradan başlayalım. Veri bir olay, somut ya da soyut bir kavram, herhangi bir konu ile ilgili akıl yürütme, açıklamam ve sonuca varmak için gerekli olan kaynaklara denir. Bu kaynaklar resim, video, ses, kayıtları, rakamsal veriler, haritalar, grafikler, metinler gibi pek çok farklı türde olabilir. Veri gazetecisi kaynağı yani ham veriyi işleyerek bir habere dönüştürür. Peki günümüzde bu kadar önemli bir hale gelmesinin sebebi nedir? Hepimiz internet kullanıyoruz ve bilgiye ulaşmak için internetin ne kadar sınırsın bir kaynak olduğunuzu da birebir yaşayarak görüyoruz.
İnternet dünyasında görülen bunca bilginin yanı sıra çok daha fazlasıyla oluşan ve her saniye tüm dünya üzerinde kaydedilen müthiş bir dijital veri diğer bir adıyla big data potansiyelini de az çok tahmin edebiliriz. Pek çok sektör için veriler doğru kullanıldığında iyi bir rehber ve yol gösterici olabiliyor. Aynı durum habercilik için de geçerli.
O halde günümüz koşullarında veri gazeteciliği nedir dediğimizde etkin haberler üretebilmek amacıyla dijital verileri toplayıp işleyerek haber üretmektir şeklinde güncel bir tanım yapabiliriz. Veri gazeteciliği özellikle internet haberciliği ile birlikte öne çıkan bir kavram olmuştur. İnternet haberciliğindeki rekabet ortamında farklı ve nitelikli haberler yaratabilmek ve bu sayede öne çıkabilmek için verilerden haber üretmek kavramı öne çıkar.
Veri Gazeteciliği Nasıl Yapılır?
Öncelikle araştırmak ve haber yapmak istenilen konunun belirlenmesi gerekir. Bu konuyu belirlerken gazetecilikte kullanılan haberin kokusunu almak deyiminden yola çıkabiliriz. Yani araştıracağınız konunun bir haber niteliği taşıması gerekir. Bu noktada bir fikriniz yoksa dünya üzerinde ve ülkemizdeki haberleri inceleyerek bir fikir sahibi olmaya çalışabilirsiniz. Buradan sonra veriyi habere dönüştürürken izlemeniz gereken aşamalar şöyledir:
Veri Toplama: Konunuz belli olduktan sonra internette veri bulabileceğiniz kaynak sitelerden faydalanabilir, veri bulma araçlarını kullanarak farklı kaynaklardan veri toplama aşamasına geçebilirsiniz. Başka bir ifadeyle big data (büyük veri) içerisinde habere giden verileri toplamak da diyebiliriz.
Veri Sorgulama: veri toplarken habercilikte kullanılan 5n1k kuralını uygulayabilirsiniz.
Veri Temizleme: Topladığınız ham verilerin içerisinde işinize yarar olanları ayrıştırmak sizi ulaşmak istediğiniz bilgiye götürecektir.
Veri İşleme ve Görselleştirme: Ham veriyi kullanılabilir bir hale getirmek için yapılandırmak olarak tanımlayabiliriz. Bunun için pek çok veri işleme programları vardır. En bilineni Excel programıdır.
Analiz ve Yorumlama: Burada elde ettiğiniz ve işlediğiniz verileri bir habere dönüştürmek için yorumlamak, haber kurgusu için çıkarımlar yapılır.
Habere dönüştürme: Yani artık veriyi haber haline dönüştürme, veriyi hikâyeleştirme aşamasıdır.
Bu aşamalar veri gazeteciliğinde bir veriyi habere dönüştürme aşamalarıdır. Tüm bu aşamalar için bir veri gazetecisi internet araçlarını kullanır.
Veri gazeteciliği bir anlamda keşif gazeteciliğidir de diyebiliriz. Veri gazeteciliğinde yapılandırılmış veriler kullanılabileceği gibi gazetecinin kendi bulduğu ham verileri de kullanabilir. Elbette bu biraz sabır gerektiren bir iştir. Ancak aynı zamanda veri yığınları arasında haber avına çıkmak keyifli, heyecan veren bir süreçtir. Üstelik bunu yapabilmek için pek çok açık veri kaynağı veri gazeteciliği için bir maden gibidir.
Kimler Veri Gazeteciliği Yapabilir?
Veri gazeteciliği yeni oturan bir kavram olarak sürekli gelişen, yenilenen giderek bireysellikten bir ekip işine dönüşen bir sistemdir. Veri gazeteciliği yukarıda anlattığımız tüm aşamalarda ve daha fazlasında tek tek uzmanlaşmayı seçen kişilerin oluşturduğu bir takım işi olarak da yapılabilir. Dolayısıyla veri gazeteciliği pek çok farklı mesleği içinde barındırır. En başta iletişim fakültelerinde okuyan öğrenciler olmak üzere, gazetecilik alanında çalışanlar, veri analistleri, programlama dillerine hâkim olan yazılımcılar, Excel programını iyi derecede kullananlar veri gazeteciliği alanında uzmanlaşabilirler.
Bunun yanı sıra özellikle ülkemizde tıpkı online içerik yazarlığı gibi yeni şekillenen bir meslek olduğu için haberciliğe veya veri bilimine ilgi duyan herkes tarafından alınacak bir eğitim sonrası yapılabilir bir meslektir. Veri gazeteciliği pratik yaptıkça geliştirilebilecek bir alandır. Dolayısıyla pek çok değişkeni olan veriden haber üretebilme becerisini geliştirmek için aceleci olmamak, eğitim sonrası her gün bir şeyler öğrenerek ilerlemek sizi başarıya götürecektir.
Enstitü’nün uzun dönem eğitimleri içerisinde yer alan İnternet Haberciliği eğitimi haberciliğin temelleri, internet haberciliği kavramı, haber yazım teknikleri, veri gazeteciliğinin aşamalarını öğrenmenin yanı sıra bir internet haber sitesinin adım adım kurulum aşamalarını da uygulamalı olarak öğrenme şansına sahip olursunuz. Canlı dersler ile teorik bilgi ve uygulamanın aynı anda uygulandığı dersler sonunda internet haberciliği için haber oluşturma, yazma, internet haber sitesi kurma ve veri gazeteciliği mesleğini yapabilme yetilerini kazanırsınız. Kayıt olduktan sonra 1 yıl boyunca dilediğiniz süre boyunca faydalanabileceğiniz bu eğitimle mesleğin tüm inceliklerini pratik yaparak öğrenebilirsiniz.
Veri Gazeteciliğinin Dünü Bugünü Yarını
Veri gazeteciliği nedir ve neden önemlidir anlamak için tarihsel süreçteki gelişimine kısaca göz atmak gerekir. Yazının başında veri gazeteciliğinin habercilikle birlikte var olan bir süreç olduğundan bahsetmiştim. Veri gazeteciliği kaynak verilerin çoğalması, veri analiz araçlarının teknoloji ile gelişmesi sonucu tarih boyunca çeşitlenip şekillenmiştir. Daha önceleri nüfus, ekonomik denge, hava raporları gibi ölçülebilen veriler ışığında hazırlanan grafikler veri gazeteciliğinin örneklerini oluşturuyordu. Ancak belirli konular ile kısıtlıydı.
İnternet çağı ile hem verilerin depolanabileceği sınırsız bir alan hem de verilere ulaşmak için çok daha hızlı yöntemlerin olması veri haberciliğinde ilk değişimleri de beraberinde getirdi. Özellikle Wikileaks dosyaları, internette verinin ne olduğunu ve habercilikte faydalanılabilecek müthiş bir kaynak olarak görülmesini sağlayan bir dönüm noktasıydı. Veri gazeteciliğinin bugünkü temellerinin atıldığı dönem olduğunu söyleyebiliriz. Yani binlerce dosyayı filtrelemek için bilgisayar programlarından yararlanma, bu bilgileri ayrıştırma, grafiklendirme, haritalandırma ve habere dönüştürmek adına yapılan bir takım halinde yapılan çalışmalar veriye dayalı gazeteciliği bir anda ön plana çıkarmıştır.
Web 3.0 çağını yaşadığımız bu döneme değin ham veriyi bulma, işleme süreçlerine yönelik olarak geliştirilen pek çok programda veri gazeteciliğini daha doğru ve kolay yöntemlerle yapılabilir hale getirmiştir. Haberciliğin dijital platforma taşınması ve internet haberciliğinin yaygınlaşması da haber kaynağı olarak kullanılabilecek yeni kaynaklara olan ihtiyacı arttıran bir etken olmuştur. Dijital veri bu anlamda hem zengin, hem de özgün haberler üreterek fark yaratmak için sonu olmayan bir kaynaktır. Bu kaynağın keşif süreci gelişerek devam etmektedir.
Verilerin depolanmasından, habere dönüştürme aşamasında kullanılan araçlara ve programlara kadar her şey sürekli yapılanmakta ve değişmektedir. Dünyada internet haberciliği ve veri gazeteciliği ülkemize göre çok daha sistemli bir şekilde Web 3.0 çağına entegre edilerek yürütülmektedir. Bu gelişmeler ışığında ülkemizde de veri gazeteciliği alanında çalışmalar hız kazanmıştır. Mesleğinizi çağa adapte etmek ya da veri gazeteciliği olarak yeni nesil bir meslek sahibi olabilmek için Enstitü’nün İnternet Haberciliği eğitimine kayıt olabilir, yepyeni bir kariyer planlayabilirsiniz.
