Günlük hayatımızda sürekli var olduğunu bildiğimiz ancak nadiren gördüğümüz mesleklerde çalışan insanlar vardır. Makinist bu mesleklerden biridir. Oldukça eski bir araç olan trene ya da günümüzün teknolojisi yüksek hızlı trene en azından bir defa bindiğimiz ve bu treni kim kullanıyor dediğimiz olmuştur. Ancak makinisti genellikle görmeyiz.
Sanki tren kendi kendine hareket ediyormuş gibi gelir. Bu yönden bakıldığında oldukça gizemli bir meslektir denebilir. Merak edilir ama genellikle hakkında pek araştırma yapılmaz. Doğal olarak gizemini korumaya devam eder.
Son zamanlarda özellikle kadınların da ilgi gösterdiği makinistliği birlikte inceleyelim. Makinist kime denir? Makinistin görevleri nelerdir? Makinist olabilmek için hangi özelliklere sahip olmak gerekir? En önemlisi de makinist nasıl olunur? İşte tüm detaylarıyla makinist…
Makinist Nedir?
Makinist Fransızca kökenli bir sözcük olup makineleri tamir eden kişi anlamına gelir. Sinemada filmleri başlatan, film makinesinden sorumlu olan kişi de bu adla anılır. Ancak bizim bildiğimiz genel anlamıyla lokomotifi, yolcu ya da yük trenini kullanan kişiye makinist denir. En önemli görevi treni, trenin içindeki yükü ya da yolcuları güvenli bir şekilde taşımaktır. Kendisinden, yanındaki yardımcı makinistten, yolculardan ve trende meydana gelen her türlü şeyden sorumludur.
Trenin yola çıktığı andan varış noktasına kadar her şey makinistin kontrolündedir. Ağır bir sorumlulukları bulunduğundan makinistlerin disiplinli olmaları gerekir. Özverili olmaları gerekir. İşleri gereği sürekli seyahat etmek zorunda kalırlar. Çalışma ortamları trenin içi olduğundan uzun süre oturabilen ve kapalı ortamda durabilen insanlar olmalıdır. Görme ile ilgili bir problemlerinin olmaması gerekir. İşitme duyuları yüksek olmalıdır. Hızlı karar verme becerileri gelişmiş olmalıdır. Mekanik aletlerle uğraşmayı sevmelidir. El göz koordinasyonuna sahip olmalıdır. Etki tepki becerileri hızlı olmalıdır.
Aynı anda birden fazla beceriyi yerine getirebilmelidir. Soğukkanlı olmalıdır. Düşük ihtimallerle de olsa tren kazaları meydana gelebilir. Bunun için ilk yardım bilgisine sahip olmalıdır. Trendeki diğer görevlilerle, makasçı, istasyon şefi ve hareket memuru ile sürekli etkileşim içinde olacağından iletişim becerileri gelişmiş olmalıdır. Mesleğini yerine getirmeye engel olacak bir sağlık problemi bulunmamalıdır.
Çalışırken telsiz, vukuat defteri, tornavida, pense, makas gibi aletler kullanır. Ulaşım araçlarının tatillerde de kullanılmasından dolayı gece, hafta sonu, resmi tatil ve bayram günlerinde de çalışır. Bu bakımdan dezavantajlıdır denebilir. Bir vardiya süresi 8-9 saat sürer. Bu süre içinde de yaklaşık 10 bin yolcu taşır. İş saatlerine göre de yemeği uygun istasyonlarda yer. Çalışırken kendilerine verilen üniformayı giyer.
Makinist Ne İş Yapar?
Makinistler yolcu ya da yük trenlerini kullanırlar. Bu trenlerle yapılan yolculuğun zamanında gerçekleşmesinden ve güvenli olmasından sorumludurlar. Diğer ulaşım araçlarına göre daha ekonomik ve güvenli olmasına rağmen ülkemizdeki yer şekillerinden kaynaklı olarak demiryolları istenilen düzeyde gelişmiş değildir. Her bölgeye giden demiryolu yoktur. Bu nedenle çalışma alanları kısıtlıdır. Diğer meslek mensuplarına göre de makinistlerin sayısı azdır. Makinistler şeker fabrikalarında, demir çelik fabrikalarında, şehir içi raylı taşımacılıkta ve T.C. Devlet Demiryollarında iş bulabilirler. Makinistlerin görev ve sorumlulukları şöyle sıralanabilir:
Treni işletme yönergelerine uygun olarak kullanır.
Hareket saatinden en az 30-60 dakika önce gelerek treni yolculuğa hazırlar.
Güzergahı belirler ve o güzergaha göre hareket eder.
Resmi iş kıyafeti ve kendisine verilen alet çantası ile işe gelir.
İş çizelgesinde kendisi için belirlenen görevleri yapar.
Tren temini, depo, tren ısıtma gibi işlerde görevlendirilmişse kendisi için belirlenen zamanlarda işe gelir.
Mesaiye başlarken görev belgesini depo şefine imzalatır.
Emir defterinde yazılı olan emirleri okur ve yeni emirler gelmişse bunlarla ilgili bilgi aldığına dair imza atar.
Trenin tamir defterinde yazılanların yapılıp yapılmadığını kontrol eder.
Eksik kalan işlemleri deftere yazar.
Trendeki alet ve yedek parça dolabını kon trol ederek eksik malzemelerin tamamlanmasını sağlar.
Trendeki saatin ayarını kontrol eder ve ayarlı değilse ayarlar.
İstasyon görevlisinin işaretine göre treni hareket ettirir.
Seferle ilgili tüm emir ve yönetmeliklere uyar.
Yardımcı makiniste görevle ilgili eğitici bilgiler verir. Gerekirse kontrollü olmak koşuluyla treni ona kullandırır.
Trenle ilgili gecikmeleri nedenleriyle birlikte kaydeder.
Trenin aksamında meydana gelen herhangi bir olumsuz durum olursa deftere kaydeder. Bu aksaklıkları tamir eder.
Treni hava şartlarına göre ısıtır.
Giderilemeyecek arızaların oluşması durumunda vagonu trenden ayırır ve yardım ister.
Arıza durumunda trenin yükünü ve yolcusunu güvenli bir şekilde tahliye eder.
Yolculuğun sonunda sorumluluğundaki treni depoya götürür.
Tamirat ve vukuat defterini depo görevlisine teslim eder.
Görevinin bittiğine dair yetkili personelden imza alır.
Trendeki el aletlerinin bakımını yapar.
Yolculuk bittikten sonra vukuat defterini ve gerekli raporları doldurur.
Makinist Maaşları
Makinistlerin maaşlarını belirleyen birçok faktör vardır. Asgari geçim indirimi, prim ve diğer ek ödemelere bağlı olarak maaşlar farklılık gösterir. Makinistin eğitim durumu da maaşı etkileyen faktörlerdendir. T.C. Devlet Demiryollarında çalışan makinistler devlet memuru olarak çalışır. Memurların sahip olduğu yasal haklara sahip olurlar. Hizmet dereceleri de 12/2’dir. Göreve yeni başlayan tecrübesiz makinistler asgari ücretin iki katına yakın maaş alırlar.
Ortalama olarak maaşların 3500 lira ile 4500 lira arasında değiştiği söylenebilir. Gittikleri yere bağlı olarak kilometre tazminatı adı altında ödeme alırlar. Gece ve resmi tatillerde mesai ücretleri de fazladır. Hizmet yılı arttıkça maaş da artar. Özel iş yerlerinde alışan makinistlerin maaşları asgari ücret civarındadır.
Makinist Nasıl Olunur?
Makinist olabilmek için önce eğitim almak ve makinist brövesine sahip olmak gerekir. Üniversitelerin raylı sistemler makine teknolojisi, raylı sistemler elektrik elektronik teknolojisi, raylı sistemler makinistlik, otomotiv teknolojisi, elektronik teknolojisi ve makine ön lisans gibi bölümlerinden mezun olanlar makinist olmak için uygun adaylardır. Bu bölümlere TYT puanı ile girilir. TCDD meslek liselerinden ve endüstri meslek liselerinden mezun olanlar da bu bölümlere girebilmek ve makinist olabilmek için avantajlıdır. Bu liselerden mezun olanlar TCDD makinist eğitimine katılabilirler. Ancak makinist brövesi alabilmek için en az 20 yaşını tamamlamış olmak gerekir.
Şartları sağlayanlar makinist yardımcılığı sınavına girerek 3 ay teorik eğitimi ve sonrasında staj eğitimlerini tamamlarlar. Stajın sonunda yapılacak olan sınavı başarıyla geçenler makinist ehliyeti alabilir. Bu eğitimler TCDD meslek lisesi mezunları için 18 ay sürerken endüstri meslek lisesi mezunları için 4 yıl sürer.
Eğitimi bitirenler makinist yardımcısı olarak göreve başlarlar. Bir süre hizmet içi eğitim aldıktan sonra makinistliğe terfi ederler. Kurslara devam edenler baş makinistliğe kadar yükselebilirler. Hizmet içi eğitimde rapor tutma, yolculukta yaşanabilecek olaylara karşı alınacak önlemler, TCDD yönetmeliği, sinyaller, işaretler ve lambalar, motor, elektrik ve vagon bilgisi gibi konular öğretilir.
Ayrıca kamuda çalışmak isteyenlerin kamu personeli seçme sınavından en az 60 puan almaları, 35 yaşını geçmemiş olmaları ve erkek adayların askerlikle ilişiğini kesmiş olmaları gerekir. Makinist ehliyeti belirli zaman aralıklarında yapılan sınavlarla yenilenir. Sınavları geçemeyenlerin ehliyetine el konur. Makinist ehliyetini aldıktan sonra görevini yerine getirmeye engel olacak bir durum ortaya çıkarsa da çalışmaya devam edemezler.
