Özveri kavramına baktığımız zaman Arapça “fedakarlık” anlamına gelmektedir. Türk Dil Kurumu fedakarlık kelimesinin yerine özveri kelimesi önerilmiş ve dilimizde yaygın olarak yerini almıştır. Anlamı, içeriği, sadeliği ile çok güzel bir kelimedir.
Özveri kelimesi dilimizde “diğerkamlık” olarak da bilinmektedir. Fakat bu kelime özveri kelimesinin yerini pek dolduramaz.
Özveri Nedir?
Özveri kelimesi Arapça karşılığı fedakarlıktır. Türk Dil Kurumu ise bu kelimeyi özveri olarak dilimize kazandırmıştır. Dilimizde de yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Diğergamlık olarak da bilinir. Felsefi boyut olarak baktığımızda ise “özgecilik” anlamına gelmektedir.
Özveri kelimesi öz ve vermek anlamının birleşmesi ile oluşmaktadır. Gerçekte insani boyutlarda psikolojik, sosyal bir derinliği olan kelime olarak karşımıza çıkmaktadır. Özveri bu haliyle içerisinde güzelliği ve doğruluğu barındırmaktadır.
Örneğin gereksenen bir ihtiyacı vermek doğrudur. Fakat bu verme eylemi her zaman içten olamayabilir. Bu da insanda bir angarya haline dönüşmektedir.
Özveri maddi bir durumdan ziyade yaşanan ve yaşanacak olan bir olay karşısında zemin hazırlama eylemidir. Özveriyi özümüzden soyutladığımız andan itibaren, geriye sadece vermek kalmaktadır.
İnsanın kendisi için özverili olması söz konusu değildir. İnsanın bir hedefe odaklanıp, amacına ulaşmak için katlanmış olduğu çile özveri anlamına gelmez. İnsanın kendi varlığı dışında kalan insanlar, canlılar ve doğa için kendinden bir şeyler vermesidir. Onların yaşamlarını kolaylaştırmak için katlanmak zorunda kaldığı durumlardır. Yani vazgeçmenin tümüdür özveri.
Özveri kişisel bir davranıştır. Sonuç olarak bakıldığında ise sosyal bir durum olmaktadır. Toplumlarda insanlar kültürlerini, eğitim sistemlerini, dinlerini devam ettirebilmek için özveride bulunmuşlardır. Bu durum için bir norm oluşturmuşlardır. Böylece bir bireyin toplumdaki diğer bireyleri düşünmesi ve onlarla paylaşımda bulunması istenmektedir. Bu yüzden toplum özverili olan insanları sever ve öyle insanları yüceltir. Bu durum toplumun kendini koruma durumundan birisidir.
Özveri evrimsel bir olgudur. Genetik olarak da insanın yapı taşlarında bulunur. Özverinin ana yurdu vicdanımızdır. Her ikisinin de ortak yeri bu dünyadır ve insanın sosyalleştiği bu toplumdur.
Dünyaya iyi veya kötü olarak gelmeyiz. İyiyi de kötüyü de bu dünya da öğreniriz. Toplum bizim özverili olmamızı istediği için özverili oluruz. Her insanın özverili olduğu söylenemez. Toplumsal olarak başka insanların yararına bir şeylerden vazgeçmeleri istenilmektedir. Zaman zaman insanların mal varlıklarından vazgeçerek başka insanlar için vermeleri beklenmektedir.
Dilimizde özverinin anlamını örseleyen çok söz vardır. Bu sözlerden birisi ise “az veren candan, çok veren maldan” sözü karşımıza çıkar. Başka bir söz ise “veren el alan elden üstündür” sözü özveri için kullanılmaktadır.
Gelişmiş ve modern bir topluma bakıldığında veren elin alan elden üstün olduğu durum yok edilmiştir. İnsanların insanlara muhtaç olma durumu eritilmiştir.
Özveri tarihte toplumları birleştirici bir özelliğe sahiptir. İnsanlar bölüşmek, paylaşmak ile varlıklarının devamını sürdürebilmişlerdir. Bundan sonra da değişen pek bir şey olmayacaktır. Özveri insan var olduğu sürece devam edecektir. İnsanı insan yapan değerlerin başında özveri olacaktır. Fakat bu durumu kendi statüsünü ilerletmek, insanları sömürerek oluşan değerden uzak tutmak gerekir. Kendisine statü yapmak için başkalarının özverisinden faydalanmayı bu durumdan uzak tutmak gerekir.
Özveri ve Felsefe
Özveri kelimesinin felsefedeki değerine bakıldığında ise özgecilik kelimesi karşımıza çıkmaktadır. Başkalarının iyiliği için çalışmayı yaşamında ahlak ilkesi haline getiren bir görüş olarak tanımlanmaktadır. Felsefe biliminde Konfüçyus ve Buda “özgeciliği” yedi erdemlerden biri olarak kabul etmektedirler.
Özveri kelimesi çoğunlukla Türkçe de kullanılan bir kelimedir. Bu sözcük karşımıza fedakar olma ve kişisel çıkarlarımızı bir kenara bırakma anlamına gelmektedir. Özveri göstermek anlamı ise bir konuda fedakarlık yapma anlamı çıkmaktadır.
Özveri kelimesi içerisinde sevgi, özgüven ve bir bütünlük içerdiğini görmekteyiz. Özverinin en temel özelliği karşılık beklemeden yapılmış olmasıdır. Fedakarlık, çıkar ve karşılık beklentisi olmadan ortaya çıkan özverinin temelinde sevgi vardır.
Fedakarlık karşılık beklentisinin yanında aynı zamanda hayal kırıklığını da beraberinde getirmektedir. Uğruna fedakarlık yapmış olduğumuz her insan, beklentilerimizi yerine getirme konusunda bir garantisi söz konusu olmadığından hüsrana uğramak kaçınılmaz bir durumdur. Fakat sevgi kaynaklı bir özveride bulunduğumuzda, karşımızdaki insanlardan bir karşılık beklemediğimiz için hayal kırıklığı yaşamamış oluruz.
Sonuç olarak karşılık beklentisi içinde bir şeyleri feda etmek, gerektiği zaman kendinde olmayanları bile ortaya koymak çabası olarak tanımlanabilmektedir. Bir karşılık beklemeden, içten gelerek yapılan bir harekettir.
İnsan kendisini başkalarının eline bırakıyorsa, başkalarının ihtiyaçlarını kendi ihtiyaçlarından daha önce tutuyorsa bu durum kronik özveri haline gelmiştir.
Kronik özveri ne sorusuna cevap olarak; kendinizden vazgeçmeyi kabul etmek demektir. Fikirlerinizi, kendi ihtiyaçlarınızı ve kendi isteklerinizi reddetmek demek.
Özveri kendi ihtiyaçlarınızı ve kişisel isteklerinizden mahrum kalmak demektir. Aslında kendi hayatınızın önemli bir kısmından vazgeçmek anlamına gelmektedir. Bir kişiye gereğinden fazla değer veriyor olmaktır.
İnsanlar bazen başkalarına yardım etme, onları düşünme konusunda bazen aşırıya gidebilmektedirler. Bundan dolayı kendini feda etme durumu kendinden tamamen vazgeçme durumunu ortaya çıkardığı için bu durum insanlarda yıkıcı ve işlevsiz bir hal almaktadır.
Özveriye örnek verecek olursak sayısız örnekleri vardır. Bu örneklerden birisi, sayısız bir şekilde kendilerini feda eden insanlardır. Diğeri ise kendini çocuklarına ve eşlerine adayan, tamamen kendi hayatından, zevklerinden, mutluluğundan vazgeçmektir. Bu sorunlar hayatımızda normal sayılmakla birlikte kısa vadede sorun yaratmamaktadır.
Özveri de sorun bir insan kendisini özveri duygusunu patolojik bir şekilde ileri seviyeye taşımasından sonra büyük sorun oluşur. Bu durum insanların kendi kişiliklerini kaybetmesine neden olmaktadır.
Öz Kayıp Nasıl Oluşur?
Kendini feda etmek demek, kendini değersizleştirme ile eş anlama gelmektedir. Bu kendini değersiz hissetme kişinin duygusu haline gelirse patolojik bir durum ortaya çıkmaktadır.
Kronik özveri ilerlediği zaman bir insanda öz kaybı ortaya çıkmaktadır. Öz kaybı meydana geldiğinde ise kendi ihtiyaçlarını karşılayamaz hale gelir. Etrafındaki insanların görüşlerinin ve fikirlerini her şeyin üzerinde tutar. Bu durum ise olumsuz düşüncelere yol açmaktadır.
Pratik olarak düşündüğümüzde ise bu duruma sahip olan insanların, kendilerine olan saygılarını tamamen kayıp ettikleri görülmektedir. Bununla birlikte kendi değerlerini, özgüvenlerini de kayıp ederler. Özet olarak kronik özveri, insanları özel yapan tüm özellikleri ortadan kaldırır.
İnsan fazlaca özveride bulunduğunu bazı durumlardan anlayabilir. Bu durumlar ise;
Birine yardım ettikten sonra, kendinize ayıracak yeterli bir zamanınız ve enerjiniz kalmaz.
Başka insanların ihtiyaçlarını kendi ihtiyaçlarınızın üzerine eklediğiniz zaman kendinizi suçlu hissedersiniz.
Zaman zaman kendinizi boş hissedersiniz. Bu durum kendi sevginizi, ihtiyaçlarınızı karşılamadığınız anlamına gelmektedir.
İnsanların mutluluğu için sürekli olarak fedakarlık gösterirsiniz.
Bu fedakarlıklar zamanla üstünüzde bir angarya haline dönüşmektedir.
Genellikle hayır demeniz gereken bir durumda kendinizi evet derken bulmanız.
Ayn Rand’ın bir yazısında kendinizi feda etmemek için bir strateji önermektedir. Bu strateji kendi ahlaki ve kişisel tutkunuzu desteklemekti. Yani kendinizi değerli hissetme hakkınızın olduğuna kendinizi ikna etmeniz gerekir. Yani sizden başka hiçbir kimse daha önemli değildir.
Başkaları için değil kendiniz için endişe edin, böylece kronik özveri içinde kendinizi kayıp etmemiş olursunuz.
