"40 dakika boyunca aynı yerde oturup derse odaklanamıyorum" diyen öğrenciler de var harika notlar tutup dersi pür dikkat dinleyenler öğrenciler de var. Bazılarımız görsel hafızaya sahip ve öğrenmek için görsel içeriklere ihtiyaç duyuyor. Bazılarımız ise işitsel hafızalı ve duymak istiyor, hoca sesli anlattığı sürece bilgileri zihnine bu şekilde yerleştirebiliyor. Bazılarına ise bu rutin ses ninni gibi geliyor, o kişiler daha çok aktif olmak, hareket etmek istiyor. Peki sizce bütün bu farklı kişiliklerin toplandığı bir sınıfta eğitimi verimli kılacak neler yapılabilir?
Bu soru bizi düşünmeye itiyor. Siz de kafa yormaya başladınız değil mi? Herkes için yararlı olacak bir sonuca ulaşmak amacıyla beyin fırtınası yapmaya başlayalım o halde. Öncelikle bu fırtınanın merkezindeki kavramı inceleyelim: yaratıcılık.
Yaratıcılık Nedir?
Yaratıcılık karşımıza biraz göreceli bir kavram olarak geliyor. Birçok düşünür, bilim insanı yaratıcılık hakkında kendince tanımlamalar yapmış. O halde biz de kendi penceremizden dışarı bakalım. Yaratıcılık; hayal gücü, özgünlük, yeni arayışlar gibi kavramları içinde barındırıyor. Peki sizce yaratıcı olmak yeni bir şey üretmekle sınırlandırılabilir mi? Bence yaratıcılığı sınırlandırmamakta fayda var. En basiti günlük hayatımızdan bir örnek düşünelim.
Evinizde bir vazo içinde canlı zambağınız var, bir hafta veya on güne maalesef solacak ve atmak zorunda kalacaksınız. Atmak yerine değerlendirmeyi düşünseniz neler yapabilirdiniz acaba? Örneğin kurutup bir epoksi kolye yapabilirsiniz ya da bir bardak altlığı. Bu bir yaratıcılık örneği işte. Üstelik çiçek de kolye de var olan şeyler, siz ise buna farklı bir açıdan yaklaşıp değerlendirdiniz. Bazen zor durumda kalınca aklımıza gelen dahiyane fikirler, bazen ise atmaya kıyamadığımız eşyalardan bir şey yaratma çabası bizi yaratıcılığa iter.
Biraz daha geniş açıdan bakarsak ise hayatımızı kolaylaştıran şeyleri sırtlarken görürüz yaratıcılığı. Hepimizin bildiği meşhur icatların yanında sağlık sektöründe kullanılan onca cihaz, el aleti ve birçoğu hep bir düşüncenin şekillenip hayat bulmuş halleri. Yaratıcı beyinler hepimizin hayatlarına dokunuyor, üstünde düşünüp "bunu da nasıl yapmışlar böyle nasıl da kullanışlı" gibi cümleler kurmamıza sebep olurlar kimi zaman. Peki yaratıcılığı takdir etmeyi kenara koyarsak yaratıcı olmak hakkında neler düşünebiliriz? Bunu çoğumuz eğitimle bağdaştırır. O halde biz de yaratıcılığı eğitim hayatında inceleyelim.
Eğitimde Yaratıcılık
"Çocuklarımız ezberci eğitim sistemine dayalı yetişiyor", "Robot gibi hepsi aynı şeyi yapıyor", "Bu kadar sayfayı ezberlemek ne kazandıracak ki" gibi cümlelere denk gelmişizdir elbet. Ebeveynler çocukları için en iyisini istiyor, herkes artık daha bilinçli. Her birimiz örgün eğitimlerimizde benzer şeyleri gördük, seneler boyu basmakalıp bilgilerle donatıldık. Bunlara gereksiz demek haksızlık olur tabi. Temel olarak öğrenmemiz gereken birçok bilgiye sahip olabildik okullar sayesinde. Peki yeterli mi? Sürekli gelişim ve değişim içinde olan dünyaya ayak uydurmada eğitim sisteminin yeri nerede?
İlkokul Zamanlarının Yaratıcılıktaki Önemi
Bir çocuğun yaratıcılığını geliştirebileceği en güzel yıllar ilkokul yıllarıdır. Yaratıcılığın geliştirilebileceği en uygun ortamlardan biri de okul muhakkak. Hadi geri dönelim ilkokul yıllarımıza. Etrafınızda birçok dikkat çeken unsur var; başta bir öğretmen figürü, sınıf ortamı, belli bir düzene göre dizilmiş sıralar, tahtalar. Yepyeni bir dünya gibi, ev ortamından çok farklı bir atmosfer. Ve tabi dört bir yanınızda yaşıtlarınız var.
Çocuğun yaratıcı bir düşünme yetisine erişebilmesinde öğretmenin yeri göz ardı edilemez. Şöyle düşünelim. Size belli konularda bilgiler veriliyor ve sonunda sınamak için bu doğru mu şunun cevabı neydi şeklinde sorular yöneltiliyor. Aslında çocuklara ‘siz olsaydınız ne yapardınız’ şeklinde sorular sorulması onları düşünmeye daha çok itecektir. Çocuk bu şekilde cesaretlenip eleştirme, sorgulama kabiliyetini geliştirecek ve çözümler üretmeye çalışacaktır. Bu düşüncelerin mantık çerçevesinde olması gerekmez, sonuçta belli bir yaştaki çocuktan bahsediyoruz. Önemli olan düşünmesi, hayal gücünü kullanması; zaten çoktan söylenip kabul görmüş şeyleri tekrarlaması değil.
Eğitimde Yaratıcılık Örnekleri
Bazılarımız ortaokulda almıştır "Teknoloji ve Tasarım" dersini. O zamanlar hayatlarımıza yeni yeni giren bir dersti. Hepimiz, ‘ne yapacağız bu derste, resim gibi bir şey mi acaba’ diye düşündük ama tabi daha farklıydı. "İnovasyon", "ergonomi" gibi kavramları hayatımızın içine soktuğumuz yıllarda bu ders bize bu kelimelerin anlamlarını öğretti. Hatırlıyorum, hocamız şöyle bir dönem ödevi vermişti: ‘Ya var olan bir objeyi tasarlayacaksınız ya da bir probleme çözüm getiren bir ürün tanıtıp yapmaya çalışacaksınız.’ Üçgen prizma şeklinde buzdolapları mı dersiniz silecekli gözlükler mi dersiniz o kadar güzel fikirler çıkmıştı ki. Bu kesinlikle eğitimde fark yaratan bir yaratıcılık örneğiydi.
Teknoloji ve Tasarım dersini örnek alarak bu yaratıcı beyinlere kendi anlayacakları dilden matematiği de feni de sevdirebiliriz. Yeter ki bu işe gönül veren açık fikirli eğitimcilerle bir o kadar hevesli öğrenciler olsun. Hemen şu an başka bir yaratıcı örnek bulalım. Ödev olarak sayfalarca problemin yerine öğrenilmesi gereken işlemlerle bir oyun kurmaları istenilebilir. Çocuklar torba dolusu sayılarla düşünüp bulmacalar, oyunlar, sorular bulabilir.
Eğitimde Yaratıcılık Öğrencilere Ne Kazandırır?
En başta düşünmeyi, hayal gücünü kullanmayı kazandırır diyerek başlayalım. Çocuk sorgulamayı öğrenir, merak duygusu gelişir. Merakla beraber ise bilgiye ulaşma, bilginin doğruluğunu test etme, eleştirel düşünme yeteneği, araştırma hevesi kazanır. Bir çocuğun sorduğu bir soru sizi de düşünmeye ve cevabını bulmaya itebilir. Bu yüzden onları susturmamalıyız, onlara bu yolda rehberlik etmeli ve bilgiye ulaşma yollarını göstermeliyiz.
El aletlerinden yola çıkalım. Çoğu ebeveyn bunu es geçer, okulda da bu tip şeyler görmeyiz. Aslında bir tornavida kullanmayı öğrenmek bile çocuğa yepyeni şeyler katabilir. Evde vidalı bir saat bulur ve el aletiyle vidalarını söker, saatin nelerden oluştuğunu görür. ‘Bu ne işe yarıyor acaba, şu olmasa saat işlemeye devam eder mi?’ Bütün bunları öğrenince de ‘acaba saate şunu eklesek daha kullanışlı olur muydu’ gelir devamında.
İster okul olsun ister evdeki eğitimi olsun çocuğa aşılanacak en önemli şeyler bunlar. Çocuğun matbaanın ülkemizde ilk kez Osmanlı zamanında kurulduğunu bilmesi yetmez; hayatı, teknolojiyi, gündemi yakalaması, problemlere çözümler üretmesi de gerekir. Bu sadece tek bir hayatla ilgili değil. Newton yerçekimini keşfettiğinde bunu sadece kendine saklamadı ya da evet bu da yerçekimi deyip kenara koymadı. Merak merakı doğurdu, bilgi paylaşıldıkça çoğaldı.
Hadi klasik numaralı gözlüklerimizi çıkarıp biraz da hayata 3D gözlüklerle bakalım, hayatı tüm boyutlarıyla görelim. Eğitimin okulla sınırlı olmadığını, yetiştirilen çocukların geleceğimizin mimarı olduğunu unutmayalım.
