Etkin Karar Vermenin Unsurları
Hayatımız boyunca sayısız kararlar veririz. Bu kararlar hem yaşadığımız ana hem de geleceğimize etki eder. Her insanın karar verme süreci kendine özeldir. Kişiliğimiz, fiziksel ve psikolojik durumumuz ve sosyal konumumuz sürece etki eder.
Olgun yaş dilimindeki insanların sık sık geçmişte aldıkları kararları sorguladıklarına şahit oluruz. Doğru kararlar huzurumuzu ve mutluluğumuzu belirlerken yaşam standardımıza etki eder. Yanlış kararlar ise beraberinde bir dizi sorun getirir. Pişmanlıklar yaşamamak için alacağımız kararlarda acele etmemeliyiz.
İşletmeler için de karar verme mekanizmaları önemlidir. Özellikle personel seçimi ve yatırım kararlarının isabetli alınması işletmenin rekabet ortamındaki konumunu belirler. Doğru, sağlıklı ve etkili bir karar alabilmek için belli şartların sağlanması önemlidir. Yazımın devamında, “Etkin karar verme unsurları nelerdir?” sorusuna açıklık getirmeye çalışacağım.
Etkin Karar Verme Kazanılabilir Bir Beceri Midir?
Kararsızlık bizi ve sevdiklerimizi yorar. Hayatımızı sekteye uğratır. Sürekli olarak kararsızlık yaşayan kişilerin bu sorunlarına bir çözüm üretmesi gerekir. Bu noktada öncelikle karar almalarını etkileyen faktörleri tespit etmeleri faydalıdır. Genel anlamda açlık ve uykusuzluk gibi durumlar karar vermemizi olumsuz yönde etkiler. Bizi strese sürükler. Aynı şekilde kırgınlık ve üzüntü gibi duygu durumlarında verilen kararlar genelde yanlıştır. Pişmanlıkla sonuçlanır. Tam tersi, olaylara iyimser bakmak da bizi yanlış karara yönlendirir.
Karar verme öğrenilebilir bir davranıştır. Özellikle bireysel boyutta kararsızlığı aşmak egzersizlerle mümkündür. Bunun için işe küçük kararlar almakla başlanılabilir. Yemek menüsüne karar verme, tatil planı, alınacak beyaz eşya markası vb. Kişi verdiği kararın sorumluluğunu almalı ve sonuçlarını göğüslemelidir.
Zamanla daha ciddi sonuçlu karar alma boyutuna geçilir. Birey, karar verme egzersizleri esnasında, zekâsını ve tecrübelerini kullanırken sezgilerine de güvenmeyi öğrenir.
Hayatın erken dönemlerinde kendi kararlarını veren ve sorumluluğunu üstlenen kişiler kariyerlerinde ve özel hayatlarında başarıyı yakalar. Küçük kararlardan edinilen tecrübe büyük kararların doğru alınmasını sağlar. Özellikle, yaşanacak şehir, meslek seçimi, evlilik vb. kararlar ciddi sonuçludur.
Etkin karar verme becerisini geliştirmede kilit bir soruyu sizinle paylaşmak isterim. “Nelerden vazgeçmeyi göze alamam?” Bu soruyu yanıtladığımızda karar vermemiz kolaylaşır. Etkin karar verme sürecinde aşırı idealist olmak ve mükemmel sonuçlar hedeflemek de kişiyi kararsızlığa sürükler. Bu nedenle kararsız kişilerin ayrıntılara takılmaması gerekir. Aynı şekilde olumsuz yorumlara kulak tıkamaları yerinde olur.
Etkin Karar Verme İlkeleri Nelerdir?
Etkin karar vermek için öncelikle özgüvenli olmak gerekir. Emin olun vereceğiniz en kötü karar kararsız olmanızdan çok daha iyidir. Zekanız, mantığınız ve sezgileriniz sizi en doğru karara ulaştıracaktır. Doğru ve etkin karara ulaşmak için aşama aşama ilerlemek mantıklı olacaktır. Dilerseniz bu aşamaları ve ilkeleri birlikte inceleyelim.
İlk aşama durum tespitidir. Bu noktada karar vermeniz gereken konuyu netleştirmelisiniz. Ayrıca kararın ne kadar acil olduğunu da belirlemeniz gerekir.
Seçeneklerinizi mümkün olduğunca azaltmaya çalışın.
Karar vermek için en doğru anı bekleyin. Bu an, tüm stres kaynaklarından uzak, dingin ve enerjik olduğunuz andır.
Karar vereceğiniz konuda bilginizi gözden geçirin. Gerekirse farklı kaynaklardan daha detaylı bilgi edinmeye çalışın. Bu anlamda iletişim becerileriniz etkili olacaktır.
Tecrübelerinize başvurun. Yaşanmış benzer tecrübelerinizden yola çıkarak seçeneklerinizi netleştirin. Sonrasında kararınızı verdiğinizi hayal edin ve sonuçlarını öngörmeye çalışın. Bu sonuçların sizin beklentinizi karşılayıp karşılamayacağını gözden geçirin.
Karar vereceğiniz alanda bilgi ve tecrübesine güvendiğiniz birinden fikir ve öneri alabilirsiniz.
Her kararın olumlu sonuçları olacağı gibi kötü yönleri de olacaktır. Gereksiz yere suçlamalar yaparak kendi üzerinize baskı oluşturmayın.
Stratejik düşünmeye çalışın.
Seçiminizi netleştirdiğinizde bu seçeneğe farklı açılardan bakmaya çalışın.
Sizi amacınıza ulaştıracak araçları kullanmaktan çekinmeyin. Örneğin hedefiniz görevde yükselmek ise kişisel gelişim eğitimlerine katılma kararı almak akıllıca olacaktır.
Karar vermede acele etmeyin. Özellikle ciddi konularda verilen kararlar aceleye gelmez.
Karar verme bize özgü olsa da sonuçları açısından aynı konuda karar veren birinin tecrübelerinden faydalanabilirsiniz. Doğru tecrübeler, şehir değişikliği, iş değişikliği, boşanma vb. konularda alacağınız kararlara katkı sağlar.
Almayı düşündüğümüz kararın sosyo ekonomik boyutunu da değerlendirmek faydalı olacaktır.
Kararları eyleme dönüştürmeden önce ahlaki değerler, inançlar vb. açılardan değerlendirmeniz yerinde olur.
Aldığınız karar, hukuk kurallarına aykırı olmamalı ve hukuksal ihlallere neden olmamalıdır.
Karar alma aşamasında etik kurallar ihlal edilmemelidir.
Özellikle işle ilgili kararları alırken “Bu fırsatı bir daha yakalayabilir miyim?” sorusunu kendinize sormanız doğru olacak.
Kararın detaylarıyla ilgili bir algoritma oluşturun.
Önemli kararlar mutlaka bir miktar risk içerir. Bu durum sizi korkutmasın.
Sonuç her ne olursa olsun aldığınız kararın arkasında durmalısınız. Tutarlı olmak sizi hedefinize yaklaştırır.
Verdikleri kararlarda insanları çoğu kez eleştirmekten çekinmeyiz. Hele ki sonuç bize göre olumsuz ise eleştirilerimiz can yakıcı bir boyuta dönüşebilir. Oysa sorgulamamız gereken kararlar değil, kişiyi bu kararı almaya iten şartlar ve nedenler olmalıdır. Bu açıdan empati kurmak faydalıdır.
Etkin Karar Vermenin Unsurları Nelerdir?
Karar veren kişinin özellikleri ve kişinin içinde bulunduğu koşullar kararları etkiler. Alınan kararın doğuracağı sonuçların belirli olması önemlidir. Belirsizlik durumu var ise bir takım riskler ortaya çıkar. Kurumsal kararlarda elde edilecek gelir de karara etki eder. Bu kapsamda:
Sorun/ problem tanımlanır: Sorunun çözümünde belki de en önemli unsur sorunun tanımlanmasıdır. Sorun net şekilde tanımlanmaz ise bir sonraki süreçler sağlıklı işlemez.
Çözümü etkileyecek unsurlar tespit edilir: Ortamın incelenmesi, varsa kullanılacak gereçlerin tespiti ve kaynakların saptanması gerekir.
Amaçlar açıkça ortaya konmalıdır: Bireysel amaçlar daha yalın olmakla birlikte kurumsal amaçlar karmaşık olabilir. Bu noktada kurumların büyüme, marka olma, daha fazla kar etme gibi amaçları açıkça tanımlanmalıdır.
Alternatifler belirlenmelidir: Bir amaca ulaşmanın farklı yöntemleri vardır. Bu yöntemlerden birini seçmek gerekir. Bu noktada amaca en hızlı ulaştıracak ve en az risk içeren alternatifin seçilmesi mantıklı olacaktır.
Özellikle ticari faaliyet gösteren işletmelerin ve liderlerin alacakları kararlarda bulundukları bölgenin sosyoekonomik koşullarını da göz önüne almaları gerekir.
Etkin Karar Vermede Kullanılan Yöntemler
Karar verme süreci üç aşamalıdır.
Geçmiş zaman: Sorunların ortaya çıktığı zamandır. Bu zaman diliminde bilgiler toplanır ve karar gerekliliği saptanır.
Şimdiki zaman: Seçeneler toplanır. Uygun olan seçenekler seçilir, diğerleri se elenir.
Gelecek zaman: Alınan kararların eyleme dönüştürüleceği zaman dilimidir. Bu dilimde aynı zamanda sonuçlar değerlendirilir.
Verilecek kararlar planlı ya da plansız olabilir. Kararın risk altında ya da belirsizlik içinde alınması da söz konusudur. Etkin karar verme disiplinli ve planlı bir çaba gerektirir. Rastgele karar almak mümkün değildir. Hele ki finansal ve işle ilgili konularda kararlar şansa bırakılamaz. Etkin karar verme sürecinde denenmiş bazı tekniker kullanılır. Dilerseniz bu tekniklere birlikte göz atalım.
Altı şapkalı düşünme tekniği: Bu teknikte beyaz, kırmızı, sarı, siyah ve yeşil şapka sembolleri ile kişiye farklı düşünme teknikleri kazandırmak amaçlanır.
Beyin fırtınası: Bir tür grup çalışmasıdır. Grup üyelerinin yaratıcı fikirler üretmesi desteklenir.
Kuvvet analizi: Düşünce ve kararımızı destekleyen ve engel teşkil eden faktörlerin ağırlık katsayıları belli bir formüle göre hesaplanır ve bu katsayıya göre karar verilir.
Karar ağacı: “Tercihler, riskler, kazançlar ve hedeflerin belirlemeye yardımcı olan bir tekniktir.” Daha çok yatırım alanında uygulanır. Şansa bağlı oluşan karar noktalarını incelemekte kullanılır.
SWOT analizi: Alınacak kararın güçlü, zayıf ve iyileştirmeye açık yönleri belirlenir. Fırsatlar ve tehditler göz önüne alınarak bütüncül bir bakış açısı sağlanır.
Yaşam çarkı: Sistemli bir gözleme dayanır. Hayatınızda yer alan önemli konular bir sistem dâhilinde gözlemlenir. Bu gözlem mevcut durumu ve hedefleri net görmeyi sağlayan bir koçluk aracıdır.
Karar vermede her ne kadar bir teknik uygulansa da bazen karar tamamen bir otoriteye bırakılabilir. Örneğin ciddi bir beyin ya da kalp probleminde kişi ameliyat olmak istemeyebilir. Yine de hekimin ya da sağlık kurulunun kararına saygı göstermek durumunda kalarak ameliyatı kabul eder. Bazen de kısıtlılıklar kararımıza etki eder.
Örneğin beğendiğimiz değil paramızın yeteceği en iyi mobilyayı ya da arabayı almak gibi. Bazı durumlarda ise kararımızı tek başımıza vermemiz doğru olmaz. Örneğin bebek kararı eşlerin birlikte verebileceği bir karardır. Hatta kararı alacak çiftin çocuğu var ise o da karara dahil edilmelidir.
