Stratejik karar verme teknikleri; problemleri, sistematik bir plan dâhilinde çözme yöntemleri olarak tanımlanabilir. Sadece problem çözmek için değil, gelecek planlarını gerçekleştirmek için de uygulanabilir. İşler bazen ters gider, beklenmedik riskler devreye girer. Çünkü, rekabet şartları günümüz dünyasında her geçen gün ağırlaşmaktadır. Tüm dünyada sosyal ve ekonomik durumların çok hassas bir denge üzerinde yürüdüğü bir gerçek. Belirsizlikler yüzünden bir sonraki adımın ne olması gerektiği birey ve/veya işletme için yaşamsal bir karar olabilir.
Belki de bu yeni durumda bir kazanç fırsatı belirmiştir. Sürdürülebilir, yaratıcı ve etkili kararlar almak kaçınılmazdır. Fırsatlardan azami ölçüde yararlanmanın yoluna, yöntemine karar vermek gerekir. Kısaca, şartlar değiştiğinde geleceği okumak ve bu okuma ışığında planları yenilemek gerekir. Stratejik kararlar özel teknikler gerektirir. Hangi yolun seçilmesi ve neler yapılması gerektiği noktasında bu teknikler işletmelere üst yönetim seviyesinde yardımcı olacaklardır.
Bazen benzeri zorlanmaları veya değişimleri özel hayatımızda da yaşarız. Yaşanan her gün, verilmesi gereken kararlar zincirini beraberinde getirir. Önümüzde açılan kapılardan hangisini seçmemiz gerektiği konusunda bazen zorlanırız. Neyi feda etmek gerekir, neye ağırlık vermek gerekir? Kendimiz, ailemiz, sevdiklerimiz ve geleceğimiz için en iyi olanı seçmek arzusu duyarız. Bu durum, iyi bir strateji geliştirme ihtiyacını beraberinde getirir. İşte böyle anlarda, bazı stratejik karar verme teknikleri bireysel, okul ya da iş hayatımızda karşılaştığımız zorlu durumların üstesinden gelmek için uyarlanabilir.
Stratejik Karar Verme Teknikleri Başlangıç Süreci
üst yönetim kademesi tarafından işletmenin hedeflerine, amaçlarına uygun olarak stratejik planlar oluşturulur. yapının zayıf ve güçlü yönleri, kaynakları, çevresel tehditler, olası fırsatlar analiz edilir. mevcut durumun tespiti yapılır. analiz sonuçları değerlendirilerek hedeflere giden yol haritası oluşturulur. hedeflenen başarı, karlılık seviyesi, büyüme derecesine göre analiz sonuçları ışığında kararlar verilir. stratejik karar verme teknikleri burada devreye girer.
Başlıca Stratejik Karar Verme Teknikleri
Sistematik düşünme tabanlı stratejik karar tekniklerinin öne çıkanları aşağıda listelenmiştir.
Swot Analizi: SWOT;
S - Strengths - Güçlü Yönler,
W - Weaknesses - Zayıf Yönler,
O - Opportunities - Fırsatlar,
T - Threats - Tehditler sözcüklerinin ilk harflerinden oluşmuş bir kısaltmadır. İşletme, marka (ya da kişi) bu yönlerden analiz edilir ve çıkan değerlendirme sonuçlarına göre strateji oluşturulur. Nihai amaç;
Sahip olunan üstünlükleri, yetenekleri etkili bir şekilde kullanabilmek,
Zayıf yönleri faaliyetlere zarar vermeyecek şekilde yönetebilmek,
Farkına varılmayan fırsatları değerlendirmek,
Gelecekteki zorlukları öngörmektir.
İlk aşamada güçlü ve zayıf yönler ile çevresel fırsatlar ve tehditler listelenir. Gerçekçi ve dürüst olmak çok önemlidir. Ortaya çıkan resim, o döneme özgüdür, anlıktır. Şartlar değiştiğinde tekrarlanmalıdır. İkinci aşamada ise, eldeki verilerle güçlü yönlerin ve fırsatların nasıl kullanılacağı, zayıf yönlerin ve tehditlerin nasıl bertaraf edileceğine dair stratejiler oluşturulur.
SWOT analizi, stratejik karar verme teknikleri içerisinde hem işletmeler için hem de marka ya da bireyler için uygulanabilir temel bir tekniktir.
Delphi Tekniği: Verilerin net olmadığı, belirsizliğin hâkim olduğu durumlarda kullanılan geleceğe yönelik tahmin yapma tekniğidir. Adını eski Yunan’da kehanet yapanların yaşadığı antik şehirden alır. Karar alınması/çözülmesi istenen konunun uzmanlarına anket usulü ile çözüm önerileri ve görüşleri sorulur. Uzmanların bir araya gelmemelerine dikkat edilir çünkü birbirlerinden etkilenmeleri istenmez. Anketler uzmanlar tarafından doldurulduktan sonra geri gönderilir. Tüm görüş ve öneriler sınıflandırılır ve tekrar kendilerine geri gönderilir. Uzmanlar kendi düşünceleri dışında diğer yaklaşımları fark edip kendi görüşlerini gözden geçirir. Uzlaşma gerçekleşinceye kadar bu döngü devam ettirilir.
Nominal Grup: Bu teknikte tıpkı Delphi tekniğinde olduğu gibi konunun uzmanlarından konuyla ilgili yazılı görüşleri alınır. Delphi tekniğinden farklı olarak uzmanlar bir araya gelir, hazırlanan önerileri öğrenir ancak tartışmazlar. Fikirler sadece oylanır.
Multivoting: Bu yöntem ise nominal grup tekniğinden farklı olarak tek bir oylama değil, önerilerin aşamalar halinde elenmesi amacıyla çoklu oylama sistemiyle uygulanır. Yapılan her oylamada hazırlanan görüşler daha az sayıya indirgenir. En sona kalan görüşler arasında nihai seçim yapılır.
Açık Grup: İşletme yapısı içinde çalışanlar belirlenen çalışma günlerinde küçük gruplar halinde bir araya gelirler. Resmi toplantı değil, fikir alışverişinin yapıldığı küçük grup toplantısıdır. Çözüm yolları tartışılır.
Ters Çevirme Tekniği: Genelde doğru, mantıklı kabul edilen kabuller tersine çevrilir. Bu durum saçma, akıl dışı gibi görünebilir. Amaç yerleşmiş düşünme kalıplarının dışına çıkabilmektir. Örneğin, tedarikçiler ile sorunlar yaşayan bir işyerinde, “tedarikçilerimizle ilişkilerimizi daha kötü hâle nasıl getirebiliriz?” sorusu üzerinde görüşülür. Sonuçta aslında yapılmaması gereken şeylerin şu anda yapılıyor olduğunun farkına varılır. Tersine çevrilen kabuller arasından oldukça yaratıcı çözümler ve etkin metotlar bulunabilir.
Risk analizi: Yapılması planlanan atılımların, yeni projelerin yol açabileceği muhtemel risklerin değerlendirilmesidir. Stratejik karar verme teknikleri çatısı altında yapılan çok önemli bir analizdir. Geleceğe hazırlıklı olmak, tedbirlerin zamanında alınabilmesi, zararın minimumda tutulabilmesi amaçlarıyla yapılır. İhtimallerin izlenebilir olması alınacak kararlar için büyük önem taşır.
Fayda-Maliyet Analizi: Değişim ya da yeni yatırım kararı verilirken kullanılan bir tekniktir. Katlanılacak tek defalık ya da sürekli olacak maliyet ile alınacak fayda arasındaki ilişki bulunur. Yeni yatırıma karar verilirken faydanın zaman içinde ortaya çıkabileceği de göz önünde bulundurulur.
Oyun teorisi: İki ya da daha fazla seçeneğin/rakibin olduğu bir ortamda karar verecek olanların belli bazı stratejileri vardır. Bu stratejiler sayısal değerlerle kıymetlendirilebilir olmalıdır. Karar vericilerin her daim en mantıklı/en kazançlı yolu seçeceği kabulü ile vardır. Bu şartlar altında bu rekabet/seçim problemi matematiksel olarak model kurularak ifade edilebilir. ‘Bir rakibin kazancı diğerinin kaybıdır, bir seçeneğin artısı diğerinin eksisidir’ yaklaşımı ile bir oyun kurulur. Stratejik hamlelerle her taraf için artık daha iyi olunamayacak denge noktasına varılana kadar oyun devam eder.
Senaryo Planlaması/Analizi: Risk analiz sonuçları da kullanılarak zaman çizelgesi eşliğinde organizasyonu etkileyen tüm kalemleri içeren ihtimaller senaryosu yazılır. Gelecekte neler olacağının, alternatiflere nasıl ulaşılacağının senaryosudur. Strateji tespitinde kullanılır.
Portföy Analizleri: İşletmenin hangi pazarda kalacağı, başka yapılarla birleşme ihtiyacının olup olmadığı gibi kararlarda kullanılır. Bu teknikte yaygın olarak kullanılan belli başlı matrisler: McKinsey matrisi, pazar rekabet matrisi, Boston Danışmanlık Şirketi’nin büyüme/pazar payı matrisi, ürün yaşam analizi (Hofer analizi), Ansoff büyüme matrisidir. Hazırlanan matrislerin yorumlarına göre stratejik kararlar alınır.
Q-Sort Analizi: Alternatiflerin önceliklerini sıralayarak bunların arasında seçim yapma tekniğidir. Konular öncelik sırasına göre listelenir, analiz edilir. Alternatiflerin öncelik sırası ortaya çıkar.
Arama Konferansı: Bu teknikte ana amaç ortak akıl oluşturmaktır. Beyin fırtınası tekniğiyle beraber kullanılır. Problemin çözümü ya da gelecekle ilgili alınması gereken bir karar konusunda ortak bir çözümde uzlaşılmaya çalışılır. Bakış açılarının çokluğu çözüm yollarını zenginleştirir. Önce küçük grupların çözüm yaklaşımları oluşturması sağlanır, ardından grupların bir araya gelmesiyle ortak çözüm bulunur ve nihai karar verilir.
Kalite Çemberleri: Gönüllü katılımcılar, yaşadıkları problemleri saptamak, analiz etmek ve çözüme kavuşturmak amacıyla bir araya gelir. Düzenli toplantılarla tartışarak, önerilerini sunarak sonuca ulaşmaya çalışılır.
Beyin Fırtınası: Katılımcılara eleştirilme kaygısı taşımadan serbestçe fikir üretme şansının verildiği toplantılardır. Bir moderatör eşliğinde, yüksek motivasyonlu bir ortamda, özgürce uygulanmalıdır. Ortaya çıkan tüm fikirler saçma ya da mantıklı olup olmadığına bakılmadan değerlendirilir. Beyin fırtınası, tersine çevirme tekniğinde olduğu gibi yaratıcı sonuçlar elde edilebilen bir tekniktir.
Gordon Tekniği: Beyin fırtınası tekniğinin farklı bir versiyonudur. Bu yöntemde, katılımcılar problemin ne olduğu konusunda bilgi sahibi değildir. Bu şekilde yaratıcılığı daha da üst seviyede tutarak çözüm yoları bulmak hedeflenir.
Ardışık Düşünme Tekniği: Bu teknikte, net bir sorunun (problemin) gerçek sebebine ulaşabilmek için ardı ardına “Neden?” sorusunun sorulması ile uygulanır. Bazı kaynaklarda “5 Why” yani “5 Neden” olarak geçse de buradaki beş rakamı aslında semboliktir. Sorunun kökteki ana cevabına ulaşılana kadar devam edebilir. Her cevap sonraki sorunun temelidir.
Müşterilerden gelen şikayetlerde artış var. Neden?
Siparişlerini geç gönderiyoruz. Neden?
Hammaddemiz eksik. Neden?
Tedarikçimiz hammaddeyi göndermekte geç kaldı.
Neden bu tedarikçi ile çalışıyoruz? En ucuz olan alternatifimiz bu tedarikçi. Müşterilerden gelen şikayetlerin kök nedeni bulunmuş oldu. Maliyeti düşük tutmak amacıyla seçilmiş olan tedarikçiyi değiştirerek problem çözülmüş oldu.
Stratejik Karar Verme Teknikleri Başarıya Ulaştırır mı?
Tüm bu karar verme teknikleri;
Problemin doğru tanımlanmış olması.
Çözüm için doğru ve etkin tekniğin seçilmiş olması.
Çözüm için gereken kararlılığa sahip olmak, teknikleri etkin ve profesyonel şekilde yürütmek.
Doğru bilgiyi yaratıcı ve çözümleyici yaklaşımla koordine etmek.
Metodik çalışmak.
Karar vericilerin yeterli teknik bilgi, kavrayış gücü ve duygusal zekâya sahip olması.
Şartlarıyla uygulandığı takdirde başarı kaçınılmaz olacaktır.
