Temeli Amerika kökenine dayanan bir disiplin olan sağlık iletişimi, çalışmaları Fransa başta olmak üzere diğer Avrupa ülkelerinde özellikle "sosyal iletişim" veya "kamusal iletişim" adıyla yapılmaktadır. Bu yazımızda; "Sosyal ve Kamusal İletişim Nedir? İletişimin Yönü Nasıldır? Risk İletişimi Nedir? Fransa da Ne Zaman Ortaya Çıkmıştır? Risk Kaça Ayrılır?" sorularını cevaplamaya çalıştık.
Sosyal ve Kamusal İletişim Nedir?
Her toplumun önde gelen değerleri arasında yer alan sağlık, güvenlik, demokrasi, yaşam kalitesi gibi değerler sosyal iletişimin birleşimini meydan getirmektedir. Sosyal iletişimin çalışmalarında temel unsur kamu yararının olmasıdır. İletişimin, bireysellikten evrensel bir sosyal işleve doğru yönelmesi söz konusudur.
Sosyal iletişim, hem bireysel hem de kolektif ilerleme için gereklidir. Sosyal iletişim, bireyleri kendi davranışlarından sorumlu, otonom kişiler olarak değerlendirir ve sosyal iletişimde ağırlıklı olarak kullanılan mesajlar, kanıtlanmış verilerle hareket etmektedir. Örneğin sürekli alkol tüketimine bağlı olarak pankreas yollarında kanser tümörlerinin ortaya çıkması.
Sosyal iletişimin dikkat etmiş olduğu konular kapsamında sağlık ve çevrenin korunması için eğitim, kazaların ve hastalıkların önlenmesi, özel ve kamusal kararlara katılımın yükseltilmesi çalışmaları gösterilebilir. Çevrenin korunması aynı zamanda sağlığın korunması anlamına gelmektedir. Çevre koruma çalışmaları hem sağlık çalışanları ile hem de yerel yönetimlerle sağlayabileceğini belirtebiliriz. Özellikle temiz suların sağlanması, çevre temizliğinin gerçekleştirilmesi belediyelerce yapılırken, sağlıklı kalma ve sağlık bilgisi, sağlık profesyonelleri tarafından sağlanmaktadır.
İletişimin Yönü Nasıldır?
Kamusal iletişim sosyal iletişimden biraz daha farklıdır. Kamusal iletişimi, kitle iletişimin içinde gösterilebilir. Devlet, sağlık konularında sorumluluk alabilecek tek merci olmamalıdır. İlaç şirketleri, dernekler de benzer iletişim kanallarını kullanarak faaliyet gösterebilmektedir. Herhangi bir kamu iletişim kampanyası, kamu erkleri nezdinde gösterilen bir yönlendirme ile bireysel veya kolektif bir reklam ajansının ilgili düşüncesinin sonucu olarak açılanabilir.
Aşağı yönlü bir iletişim faaliyeti gerçekleşmektedir. Diğer bir ifadeyle yukarından aşağıya, mesajı iletenden alıcıya doğru bir iletişim modeli vardır. Örneğin Covid-19 Pandemisi nedeniyle devletlerin önlem almaya dönük olarak bilim kurulunun ve diğer kurulların almış oldukları tedbirler doğrultusun kolluk kuvvetlerinin önlemler almaya başlaması.
Fransa’da 1970 yılında ilk sosyal iletişim çalışmaları yapılmaya başlanmıştır. Bu çalışmalardan bazıları olan otoyol güvenliği, enerji tasarrufu ve sağlık eğitimleri konularında dönemin hükümeti tarafından gerçekleştirilmiştir. Yakın tarihte 77 enformasyon, halkla ilişkiler kampanyası ile farklı yayınların yapılması sağlanmıştır.
Sosyal iletişim kampanyaları ya STK (vakıflar, dernekler gibi) tarafından ya da devlet aracılığıyla yapılmıştır. Bununla beraber sağlık iletişiminin Fransa’da Sosyal Pazarlamanın da giderek gelişmesi ile beraber sağlık iletişimi adı altında ağırlıklı olarak son yıllarda sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların engellenmesi alanlarında bir strateji olarak kullanılmıştır.
Risk İletişimi Nedir?
Sadece teknik bir kavram olarak değil, aynı zamanda da sosyal bir kavram olarak değerlendirilebilir. 1992 yılında Beck tarafından "risk toplumları" olarak isimlendirilen endüstri ötesi toplumların esas alındığı birçok öğeden kaynaklanmaktadır. Bütün bunlar modernleşmenin teknolojilerinden sadece bazıları olan ulaşım, enerji üretimi gibi çevre kirliliğine bağlı olan risklerden, geniş ölçekli tarım ve makineleşmeden; beslenme ve kalıtımsal ile ilgili önemli seviyede artan fakat halen eksik olan bilgilerin ışığında değişen yaşam ve beslenme biçimlerine; bu rekabet içeren, hareketli, kasabandan çıkmış şehirleşmiş toplumlara bağlı şiddet bulunduran cinayetlerden; bir dönem genç insanları enfeksiyondan öldüren hastalıklarının büyük oranda kontrol altına alınması ile beraber bu dönemde yaşlanmaya bağlı olarak meydana gelen hastalıklara, küresel olmuş ekonomik savaşlara kadar çeşitlilik göstermektedir.
Özellikle beslenme, günümüzde en büyük sağlık riski olarak değerlendirilmektedir. Artan üretimlerle beraber sağlıksız beslenmeler, hareketsiz iş modellerinin ortaya çıkmasıyla beraber obezite hastalığının giderek arttığını belirtebiliriz. Belirli bir eylem veya süreç sebebiyle istenmeyen fakat yine de ortaya çıkan sonucun hesaplanmış ihtimali olarak ifade edilen risk, üçe ayrılmaktadır.
Doğrudan algılanabilir riskler,
Bilimin katkıda bulunması ile ortaya çıkan riskler,
Sanal riskler, şeklindedir.
Kimyasallar veya enfeksiyona sebep olan etkenlerin, ilaçların ya da aşıların güvenliği gibi olabilme ihtimali yüksek olan sağlık tehlikeleri ile ilgili beklenmedik ve istenmedik sonuçlarla karşı karşıya gelinebilmektedir. Bu gibi risklerin ‘ yönetimi’ de risk iletişimin konusuna girmektedir. Sağlık konusundaki risk iletişimini, sağlık iletişim mesleği içinde ele alınmalıdır.
Amerika Ulusal Araştırma Konseyi 1989 yılında tanımında risk iletişimi "bireyler, gruplar ve kurumlar arasında fikir alışverişi ve enformasyonun etkileşimli dönemi" olarak değerlendirmektedir. Risk iletişiminde doğrudan kaynak uzmanlar olup mesaj ise risk konulu enformasyonlar olarak değerlendirilmektedir. Kanal olarak ifade edilen ise editörler ve medyadaki muhabirler şeklindedir. Nihai alıcılar halk olarak açıklanmaktadır.
Miller ve Macintyre kamu sağlık risklerini;; sosyal ve politik kurumlar başta olmak üzere, genel kamu, medya kuruluşları ve karar alıcılar arasında yer alan etkileşimin bir yapıtı olarak değerlendirilmekte ve bunu da iletişim akışı olarak açıklamaktadır. Bununla beraber kamunun sahip olmuş olduğu inançları ve iletişim akışında yer alan diğer paydaşların arasındaki ilişkilerin de araştırılması gerektiğini belirtmişlerdir. Özellikle hükümetlerin politikaları doğrultusunda faaliyetlerine devam eden Sağlık Bakanlıkları birer politika oluşturucu kurumlar şeklinde değerlendirilmektedir.
Sağlık Bakanlığı bu açıdan merkezi örgütlenmesinin dışında taşra örgütlenmesinin de olduğunu ifade edebiliriz. Özellikle toplumun karşılaşmış olduğu sağlık risklerinin ortaya koyulması veya belirlenmesi sağlık kurumları politika oluşturucuları tarafından yapılabilmektedir. İl Sağlık Müdürlüğü kapsamında faaliyetlerine devam eden aile sağlığı merkezlerinin, bireylerin D vitamini eksikliğine sık sık karşılaşması durumunda meydana gelebilecek hastalık durumlarını dikkate alarak İl Sağlık Müdürlüklerine bildirimlerde bulunabilir. İl genelinde birden fazla ASM'den gelebilecek bildirimleri dikkate alarak Sağlık Bakanlığı'na bildirimde bulunabilir ve buradan gelecek politika oluşturucuları tarafından her türlü tedbiri almakla yükümlüdür. Bu tedbirleri de oluştururken gerekli medya kuruluşlarıyla irtibata geçer.
