Sağlığın geliştirilmesi çalışmalarının geniş kapsamını kısaca açıklamak gerekirse; sağlığın geliştirilmesinin en temel maçı insanları tehlikeli sağlık riskleri konusunda haberdar etmek, gerek duyulması halinde uygun tedavi araştırmalarına yardımcı olmaktır. Modern tıp, toplumda yer alan farklı grupların hayatlarını tehdit eden kalp hastalıkları, AIDS ve kanser gibi hastalıklar belirlemiştir. Sağlığı geliştirilmesi konusunda uluslararası normlar başta olmak üzere insan sağlığının dünü, bugünü ve geleceği devletler tarafından dikkate alınmaktadır. Bu sağlıklı ve refah düzeyi yüksek olan bir toplumun sağlanması için oldukça önemlidir. Çünkü sağlıklı ve güçlü bir devletin temeli yukarıda ifade edilen şekilde, sağlık, demokrasi ve adalet konularına yapılan yatırımlarla açıklanabilmektedir.
Sağlığın Uluslararası Belgeleri Hangileridir?
Bu seviyede sağlığın korunması ve sağlığın geliştirilmesi kimin, kimlerin veya hangi sektörlerin sorumluluğu kapsamında olduğu sorusuna cevap aranması gerekir. Sağlık sektörünün ve tıp biliminin, hastalıkların engellenmesi ve sağlığın geliştirilmesinde yalnız başına hareket yapması beklenmemektedir. Bu konu kapsamında öncelikli Birleşmiş Milletler (BM) kapsamında Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından yapılan uluslararası kongrelerde ve bunların neticesinde kabul görülen belgelerden ağırlıklı olarak Alma- Ata Bildirisi, Ottowa Şartı, Jakarta Deklarasyonu dikkate alınmalıdır.
Bu belgelerin tamamı öncelikle sağlığın en temel insan hakkı olduğunu, bununla beraber ekonomik ve sosyal gelişme için önemli olduğu önemle vurgulanmaktadır. 1978 yılında WHO tarafından gerçekleştirilen konferansta kabulü gerçekleşen Alma- Ata Bildirisinde sağlığın korunması ve geliştirilmesi, sosyal ve ekonomik kalkınmayı sürdürme açısından gerekli görülerek, daha iyi bir yaşam seviyesinde ve aynı zamanda dünya barışının elde edilmesinde katkısı olduğu açıklanmaktadır. Bildiri de sağlığın en iyi şekilde korunması amacının amacının farklı ekonomik ve sosyal sektörlerin işbirliği ile elde edilebileceğini ifade etmiştir. Özetle Alma-Ata Bildirisinde sağlık; sağlık sektörü ile beraber bir çok ekonomik ve sosyal sektörlerin faaliyetinin gerçekleşmesine gerek duyulan sosyal bir amaç olarak açıklanmıştır.
Ottowa Şartı’nda Sağlık Nasıl Değerlendirilmekte?
1986 yılında yapılan Ottowa Şartı’nda sağlık ele alınmış ve yakından değerlendirilmiştir. Buna göre sağlığın geliştirilmesi geniş sağlık eğitimine, mevcut kamu politikalarında değişime ve çevreye faaliyetlerine ağırlık veren bir kapsam içinde değerlendirilmiştir. Sağlığın geliştirilmesi ve yükseltilmesi “insanların sağlıklarını geliştirmeye ve sağlıkları üzerinde kontrol etme süreci” olarak açıklanmaktadır. Barınma, eğitim, gıda, gelir, sürdürülebilir kaynaklar, tutarlı eko-sistem, sosyal adalet; sağlık için en temel koşullar olarak açıklanmıştır. katılımcılar, sağlığı yükseltmek amacıyla, sağlık kaynaklarını ve hizmetlerini, yeniden yapılandırmak ve gücü diğer sektörlerle, hatta diğer disiplinlerle paylaşma sözünde bulunmaktadırlar.
Şartın ilgili “uzlaşma” başlıklı kısmında bu çok yönlü gerekliliğe önemle belirtmiş “sağlığın geliştirilmesi bütün ilgililer; sağlık hükümetler ve diğer ekonomik ve sosyal sektörler, hükümet haricindeki organizasyonlar ve gönüllü olan organizasyonlar, yerel yönetimler, medya ve endüstri sektörleri tarafından koordine edilecek eylemlere gereksinim duyulmak” şeklinde açıklamaktadır.
Ottowa Şartı sağlık üzerindeki çevresel faktörlerin ortaya konulması adına oldukça önemlidir. Uluslararası normların hem sonrasında ise devletler vatandaşların sağlık hizmetlerine ulaşımlarını kolaylaştırmak ve kaliteli hizmet anlayışını sağlamak için yataya bir büyüme gerçekleştimeye başlamışladır. Türkiye'de bu yatay büyüme dikey büyüme ile beraber eşgüdümlü bir şekilde yapılmaya çalışılmıştır. Fakat istenilen seviyede başarı elde edilememiştir. Nihayetinde iktidara gelen hükümetlerin almış oldukları kararlar burada etkili olmuştur. 2003 yılında ulusal ölçekte gerçekleştirilen "Sağlıkta Dönüşüm Programı" bir değişim olmuş fakat beklentilere istenilen seviye cevap verememiştir. Bu nedenle sağlık hizmetlerinde dikey ve yatay bir büyümesinden söz edilmesi bekleniyorsa hukuki altyapı süreçlerinin eksiksiz bir şekilde yerine getirilmesi beklenmektedir.
Jakarta Deklarasyonu Sağlığı Nasıl Değerlendirilmekte?
Bir diğer önemli belge ise 1997 yılında yapılan Jakarta Deklarasyonu’dur. Buna göre sağlığın geliştirilmesi ve yükseltilmesi önemli bir yatırım olarak ele alınmış ve sağlığın geliştirilmesinin “insanlar için en iyi ve en büyük sağlık kazanımlarını yapmak, sağlıkta yaşanan adaletsizlikleri azaltmaya yönelik katkıda bulunmak, insan haklarını yükseltmek, sosyal sermayeyi oluşturmak adına, eylem ve yatırım aracılığıyla” sağlığı belirleyici faktörleri üzerinde önemli bir etki oluşturduğu açıklanmaktadır. 21. yüzyılın ilk dönemlerini yaşamış olduğumuz bu günlerde, sağlığın belirleyicilerinde meydana gelen değişimler veya tehditler ki bunların bazıları insan hakları, sosyal güvenlik, sivil ve içsel şiddet olabilmektedir. Bu tehditlerin belirtmiş olduğu ve de bunlara karşı yeni eylem çeşitlerine gerek duyulduğu açıklanmıştır. "Deklarasyonda özel ve kamu sektörler arasındaki geleneksel bağları ortadan kaldırmak için somut bir ihtiyaç duyulmakta ve sonuç olarak işbirliği gerçekleştirilmelidir.” şeklinde ifade edilmektedir.
Yukarında genel hatları ile ele alınan uluslararası belgelerin ortak paydaşları; sağlığın geliştirilmesi ve yükseltilmesi konusundaki yükümlülüklerin özel, kamu sektör ve STK’lar nezdinde paylaşılması gerekmektedir. Her üç bildiri globalleşmenin etkilerini ortaya koymaktadır. Sağlığın geliştirilmesi çalışmalarının geniş kapsamını kısaca açıklamak gerekirse; sağlığın geliştirilmesinin en temel maçı insanları tehlikeli sağlık riskleri konusunda haberdar etmek, gerek duyulması halinde uygun tedavi araştırmalarına yardımcı olmaktır.
Modern tıp, toplumda yer alan farklı grupların hayatlarını tehdit eden kalp hastalıkları, AIDS ve kanser gibi hastalıklar belirlemiştir. Sağlığı geliştirilmesi konusunda uzmanlar, stratejik sağlık iletişim programları ve kampanyaları gerçekleştirerek kamuya geniş kapsamlı ciddi sağlık tehditleri konusunda eğitirler. Ayrıca sağlıklı davranışlara uyum sağlamalarını tavsiye ederler. Sağlık iletişimin bir meslek olarak hastalıkların önüne geçilmesi, sağlığın korunması ve yükseltilmesi, sağlık eğitimi alanlarını ve dolayısıyla sağlığın geliştirilmesi gayretlerini içine alan oldukça geniş kapsamlı bir çalışmadır.
Uluslararası normlar başta olmak üzere insan sağlığının dünü, bugünü ve geleceği devletler tarafından dikkate alınmaktadır. Bu sağlıklı ve refah düzeyi yüksek olan bir toplumun sağlanması için oldukça önemlidir. Çünkü sağlıklı ve güçlü bir devletin temeli yukarıda ifade edilen şekilde, sağlık, demokrasi ve adalet konularına yapılan yatırımlarla açıklanabilmektedir. Türkiye'de Cumhuriyet kurulduktan hemen sonra sağlık hizmetlerindeki büyümeler yasal mevzuatlar kapsamında alınan kararlarla sağlanmıştır. Bu kararlar Adnan Adıvar ile başlamış ve Behçet Uz tarafından geliştirilmiştir. Fakat bu mevzuatlar yerle hukuki çerçevede değerlendirilmeden önce ise uluslararası ölçeklerde insan sağlığının güvence altına alınması beklenmektedir ki devlet olmanın gücü insanlık değerleri ile birebir örtüşen yatırımları gerçekleştirmekten geçmektedir. Sağlık hizmetleri ise bu yatırımların başında gelir. 1982 Anayasasında insan sağlığının güvence altına alınması bu nedenledir. Buna yönelik Sağlık Bakanlığı'nın kurulması merkezi ve taşra teşkilatlanmasında örgütlenmesi sağlık hizmetlerinde fiili olarak görev alması bu açıdan değerlendirilebilir.
