Adalet kavramı bireylerin sahip oldukları hakları demokratik olarak dile getirme talebi olarak tanımlanır. Sosyal adalet kavramı ise bir toplumda, sosyal ve ekonomik eşitliğin sağlanması, insanların kendilerini belirleyecek siyasi ilkelere demokratik katılımını anlatan bir kavramdır. Yazımızın başlığını oluşturan ve son zamanlarda üzerine birçok araştırma yapılan eğitimde sosyal at kavramının tanımına bakalım. Eğitimde sosyal adalet kavramı, eğitim kurumunda, adil bir toplumsal eşitlik ve insanların kendilerini belirleyen eğitim ilkelerine adil katılımın önünü açan bir kavramdır. Eğitimde sosyal adalet kavramı, eğitim aracılığıyla bireyleri özgürleştiren uygulamaların tamamına verilen addır.
Sosyal adalet kavramı Antik Yunan döneminden günümüze kadar felsefi ve siyasi tartışmaların gündeminde olan bir kavramdır. Adalet kavramı da Eski Yunan zamanından günümüze kadar tartışılan bir kavramdır. Hakkı gözetme ve hakkı kabul etme anlamlarını taşır. Adalet kavramı, hak ve hukuka uygunluğu ve doğruluğu temsil eden kavram olarak tanımlanır. Adalet ve sosyal adalet kavramlarını iyi tanımlayabilirsek eğitimde sosyal adalet konusunu daha iyi anlayabilir ve üzerine düşünebiliriz. Sosyal adalet kavramı, herkesin eşit haklara sahip olması gerektiği felsefesini savunmaktadır. Herkesin eşit haklara sahip olması düşüncesinin iki yönü bulunmaktadır.
Bunlardan birincisi, bireylerin yaşam koşullarının eşit şekilde olmasıdır. İkincisi de insanlar arasında ayrımın yapılmaması gerektiğine dayanmaktadır. Buradan yola çıkarak sosyal adalet kavramı ekonomik ve sosyal eşitliğin sağlanması anlamı taşımaktadır. Adalet ve sosyal adalet kavramları hakkında bilgi verdikten sonra eğitimde sosyal adalet kavramına giriş yaparak yazıya başlayalım.
Eğitimde Sosyal Adalet Nedir?
Eğitimde sosyal adalet kavramı, toplumun, siyasal, ekonomik, ideolojik, kültürel ve toplumsal yapı ilişkisine göre şekillenmektedir. Günümüz dünyasında eğitimde fırsat eşitliği, sosyal adalet ve eşitlik kavramları üzerine araştırma ve incelemeler yapılmaktadır. Beraberinde de yoğun tartışmaların yaşanmasına neden olmaktadır. Bu tartışmalar tüm sosyal sınıflardan gelen öğrencilerin eğitimden yararlanması gerektiğini öne sürmektedir. Eğitim kurumu birçok yönüyle eşitsizlikler üzerine kurulu bir kurumdur. Eşitsizlikler üzerine kurulu bir eğitimde sosyal adalet kavramı gerçekleştirilmesi kabul olmayan bir kavram gibi yutturulmaya çalışılmaktadır.
Eğitimde sosyal adalet kavramının ortaya çıkarılmasının temel noktası herkesin yeteneği ve ihtiyacına göre eğitim almasını sağlamaya çalışmaktır. Her öğrencinin ilgi ve yetenekleri farklılık gösterdiği için eğitime olan ihtiyacı da farklılık gösterir. Eğitimde sosyal adalet kavramı, öğrenciyi, insani farklılıkları temelinde yani yaratıcı gücünü özgürce geliştirebilme olanağını sağlayan bir kavramdır. Özgürleştirici eğitimi savunan bir kavramdır. Eğitim kurumunun faydası bireysel refah artışıyla ya da eğitimin yarattığı refah etkisiyle ölçülemez.
Sosyal adalet kavramının ilkelerinden birisi dağıtıcı adalettir. Dağıtıcı adalet eğitimle ilişkilendirildiğinde fırsat eşitliği ilkesi karşımıza çıkmaktadır. Öğrencilere gereken fırsatın verilmesiyle eğitimde adil durum gözlenebileceğini savunan bir görüştür. Eğitimde fırsat eşitliği kavramı eğitime erişim açısından aynı şansa sahip olamayanlar tarafından adaletsizlik olarak nitelendirilir. Aslında burada belirtilen adaletsizlik kavramıyla ekonomik olarak nitelendirme yapılmak istenmiştir. Yani kaynakların dengesiz dağıtımını ifade etmektedir. Devletin eğitim kurumuna yeterince kaynak ayırmaması da bu ilkeye örnek olarak gösterilebilir. Dağıtıcı adalet ile eğitim arasındaki ilişki nasıl eşitlenir? Eğitime ulaşım kaynaklarının eşitlenmesi ve eğitimin kamusal bir hizmet olarak devlet tarafından desteklenmesiyle eşitlenebilir.
Sosyal adalet kavramının bir diğer ilkesi de tanıyıcı adalettir. Tanıyıcı adalet kavramı sosyal açıdan ezilen grupların olumlanması için çalışan bir ilkedir. Tanıyıcı adalet ve eğitim arasındaki ilişki incelendiğinde çok kültürlü bir yapılanma olduğu gözlenmektedir. Bu ilkeye göre eğitime yön verecek ilkeler ve öğretim programının evrensel değerler ölçeğinde yerel değerlerle bütünleştirilmesini savunmaktadır.
Sosyal adalet kavramının bir diğer ilkesi de katılımdır. Sosyal adalet, sosyal olarak oluşan ezme ve baskı durumlarına karşı bir çıkış göstermelidir. Eğitimde sosyal adalet kavramı, sosyal olarak oluşan baskı ve ezme durumunun bireyin kendini geliştirebilmesini ve kendisini belirleyebilmesini ortaya çıkarmaktadır. Eğer bir öğrenci eğitimde kendini belirleyebiliyorsa demokrasi anlam kazanmaktadır. Yani katılım değerlenmektedir. Amacına ulaşmış sayılmaktadır. Bu sadece siyasi bir katılımı çağrıştırmamaktadır. Bunun yanında sosyal yaşama katılım için bireyin kendisini geliştirmesini de sağlamaktadır. Genel olarak eğitimde sosyal adalet kavramının ne anlam ifade ettiği bu düzeyde anlatmak istedim. Şimdi de okul yönetiminde sosyal adalet konusu hakkında bilgi sahibi olalım.
Okul Yönetiminde Sosyal Adalet Kavramı
Okul yönetiminin amacı önceden belirlenmiş olan eğitimsel amaçları gerçekleştirmektir. Bir ülkede eğitim politikalarının belirleyeni ülkenin benimsediği ideolojik yapılanmadır. Okul yönetimi de bu ideolojinin işlevini yerine getirmekle yükümlüdür. Okul yönetimi, eğitim araç gereçlerinin sağlanması, öğretim programlarının uygulanması, eğitimde kaynakların adil paylaştırılması gibi birçok işleve sahiptir. Okul yöneticilerinin okullarda sosyal adaleti gerçekleştirebilmesi onların görevleri olarak değerlendirilmektedir. Okul yöneticilerinin topluma saygılı, farklı düşüncelere karşı hoşgörü ve kaynakları adil olarak paylaştırılmasına dikkat ederek eğitimde adaleti sağlamada büyük bir adım atmış olurlar.
Okul yönetiminin eşitlikçi bir ortam yaratması da son derece önemlidir. Eğitim ortamının her öğrencinin eşit yararlanacağı bir şekilde düzenlemek oldukça önemlidir. Okul yönetiminde sosyal adalet, kimi tarafından düzeltici adalet, kimileri tarafından görev sorumluluğu kimileri tarafından da etik bir davranış olarak görülmektedir. Okul yönetiminde sosyal adalet, sosyal formasyon içerisindeki adaletsizliklerin, ekonomik ve sosyal sınıfsal bölünmenin temelinde sorgulanacak bir kavramdır. Okul yönetiminde sosyal adalet, eğitim kurumlarında yaşanan eşitsizlikler karşısında adaletsizliğin kaynağına karşı eylemde bulunmayı gerektirir.
Okul yönetiminde sosyal adalet kavramı, eğitime erişimde, güç temelinde, millet, kültür, dil, din ve cinsiyet açısından kaynaklanan eşitsizliklere karşı eğitim sistemini eleştiride bulunmayı gerektirir. Okul yönetiminde sosyal adalet kavramı, adil ve eşitlenebilir bir eğitim kurumunun oluşması için çalışmalarda bulunmayı gerektirir. Okul yönetiminde sosyal adalet kavramı, okulun gelişimi üzerine çalışmalarda bulunmayı gerektirir. Okul gelişimine adalet kavramının işlenmesini sağlamayı gerektirmektedir. Eğer okul gelişimine adalet kavramı işlenmemişse bu gerçek bir gelişim olarak tanımlanamaz.
Günümüz Eğitiminde Sosyal Adalet Kavramı
Günümüz eğitiminde sosyal adalet kavramı incelendiğinde karşımıza ilk önce finans alanında gerçekleştirilen yenilikler çıkmaktadır. Finansal alandaki yenilikler ile eğitim finansmanında erişilebilir özel ve kamu kaynaklarının küçültülmesini kapsamaktadır. Bu yenilikler ilköğretimden yükseköğretime kadar kamusal finansmanın değişimini içermektedir. Bu değişim de bizlere günümüz eğitiminde sosyal adalet kavramı üzerine bilgiler vermektedir. Peki, eğitim finansmanında yapılan yenilikler neyi içermektedir? İlk olarak tüm eğitim kademelerinde eğitim alanında kamusal finansmanın değişimini içermektedir. İkincisi ise eğitim kademelerinin özelleştirilmesini içermektedir. Bunlarda öğrenci başına yapılan harcamaların azaltılmasını kapsamaktadır. Günümüz eğitiminde sosyal adalet kavramı, öğrencilere yapılan yatırımların azalmasından dolayı eşitsizlik ilkesinin sorgulanmasını tekrar gündeme getirmiştir.
Günümüz eğitiminde sosyal adalet kavramı konularından bir diğeri adalete yönelik yeniliklerdir. Düşük gelirli öğrencilerin eğitim niteliğini arttırmak için çalışmalar yapılmaktadır. Bir diğeri se özellikle kız öğrencilerin ve kırsal yerleşim yerlerinde yaşayanların eğitime ulaşmalarının kolaylaştırılması sağlanmaktadır. Bu durum incelendiğinde günümüz eğitiminde sosyal adalet kavramının gelişmesi için başlıca amaçlar olduğunu gözler önüne sermektedir. Uluslararası ve ulusal olarak ülkelerin adalet ve sosyal adaletin eğitim üzerinde bir işlevinin olması için çalışmalar yapılmaktadır. Günümüz eğitiminde sosyal adalet kavramının öne çıkması ve bu alandaki sorunları kaldırmak için ilk önce bu kavramların oluşmasını engelleyen nedenler bulunur. Ardından bu nedenlerin etkisini azaltıcı çalışmalar yapılmaktadır.
