anlamlı öğrenme modeli, david ausubel'in geliştirdiği öğrenme tekniklerini içeren bir modelden biridir. psikolog d. ausubel, eğitim psikolojisi kapsamında ezbere öğrenme ile anlamlı öğrenme arasında ne gibi kıyas olabileceği üzerine anlamlı öğrenme modelini geliştirmiştir. bugün de karşılaştığımız en ciddi eğitim sorunlarından biri olan ezbere öğrenme öğrencilerin anlamlı öğrenme sürecine girmesi önündeki engeldir. peki ausebel'in geliştirdiği anlamlı öğrenme süreci bu ciddi soruna nasıl yaklaşıyor ve neler öneriyor? gelin bu önemli soru üzerinden anlamlı öğrenme metoduna giriş yapalım.
Anlamlı Öğrenme Modeli Nedir?
Anlamlı öğrenme, aktarılan bilginin zihinde bir yer edinmesine yarayacak bir teknikler bütünüdür. Bilgi aktarma sürecinde zihin, ezberden önce bilginin daha önceki bilgilerle uyumlu olup olmadığına bakar. Anlamlı öğrenme modeli de bu basit bilgiden hareketle, ezbere dayalı öğrenmeyi saf dışı bırakarak öğrencinin kendi zihnini aktif etmesini önerir. Anlamlı öğrenme, öğrencinin kendi zihnini çalıştırabilmesini ister.
Ezbere dayalı bir öğrenme sürecinde öğrenci kendi zihnini kapatmıştır, söyledikleri veya yazdığı bilgiler kendi zihin süzgecinden geçmeden ders sayfalarından koparılarak öğretmene aktarılır. Böyle bir öğrenme süreci, sadece belli bir zamana yayılır ve daha sonra yer edinmediği için unutulur. İşte eğitim sistemindeki ezbere tabi tutulan öğrenciler de sınav ya da derse katılım için gerekli bilgileri ezberler ve bir süre sonra zihinlerinde anlamsız görülen bu bilgileri unuturlar. Oysaki aktarılan bilgi ne kadar anlamlı sunulursa o kadar uzun süreli öğrenme olur. Ausubel'in anlamlı öğrenme kuramı da sunumdaki anlama odaklanarak öğretmenden öğrenciye giden bilgi akışının düzenlenmesi gerektiğini ortaya çıkarıyor. Peki anlamlı öğrenme modeli anlamlı ders ya da sunum için neyi öneriyor?
Anlamlı Öğrenme Süreci
Ausubel'in geliştirdiği anlamlı öğrenme modeli, bütünleşme ve bilgi sunumuna ayrıca değinir. Modele göre bütünleşme, önceden öğrenilen ön organize ediciler tarafından anlamlı bir öğrenme sürecini açar. Bu noktada öğretmene büyük rol düşer çünkü öğretmenin kullanacağı metotlar ve bilgi sunumu, öğrencinin zihnini açar ya da kapatır. Tabii ki pasif durumdaki öğrenci zihnini açmak da kolay değildir. Anlamlı öğrenme kuramı, müfredatın ezbere dayalı öğrenme stili dışında bir yöntem önerir. Kuram, sözel açıklamalar yoluyla öğrencinin zihninde var olan bilgi ve deneyimleri kullanarak yeni bir bilginin anlamlı bir şekilde iletilmesini önerir. Buna göre;
Yen bilginin somutlaştırarak kullanılması ve bütünleşme için aşamalı öğrenmenin etkinleştirilmesi,
Materyal kullanımı eşliğinde bilginin somutlaştırarak kullanılması,
Önceden öğrenilen bilginin üstüne eklenen yeni bilginin sunulması,
Materyal kullanımında grafiklerden, animasyon sunumlarından, kavram haritalarından ve resimlerden yararlanılması, anlamlı bir sürece yardımcı olacak kullanımlardır.
Anlamlı öğrenme modelinde zihin aktiftir. Süreç boyunca bilginin öğrenilmesinde; bilişsel faktörler yer alır. Yani öğrenci zihnindeki var olan bilgiler, süreçte tekrar aktifleşir, yenil bilgiyle bütünleşir ve bütünleşme sonucunda hem eski hem de yeni bilgileri geliştirilerek anlamlı öğrenme süreci başlar. Ezbere dayalı bir öğrenmede ise yığın olarak tabir edeceğimiz bilgiler, üst üste gelir ama bütünleşmeden anlamsız bir şekilde zorunlu öğrenmeye yol açar.
Kısacası anlamlı öğrenme süreci için öğretmen ve müfredat düzenleyicilerin konuyu ilgi çekici hâle getirmeleri gerekir. Daha önce de aynı şeyi etkili öğrenme modeli de öneriyordu. Yani etkili ve anlamlı öğrenme, öğrenci ve eğitim psikolojisini derinlemesine analiz ederek harekete geçirilebilecek bir süreçtir. Anlamlı bir öğrenmeyi aktifleştirmek için modelin önerdiği bazı kavram ve kullanımlara da bakmak doğru olacak.
Anlamlı öğrenme modelinin en önemli kavramlarından biri olan ön organize edicileri de ayrıca ele almamız gerekiyor.
Ön Organize Edicileri Kullanma
Ön organize ediciler, ilgili içeriğin detaylandırılmadan önce anlamlı sunulmasıdır. Ön organize ediciler, bilgiyi düzenleyecek ve anlamlı hâle getirecek kullanımları aktifleştirir. Deneyim ve anıdan oluşan bilgiler, zihinde yer edinir ve modelin de öne sürdüğü üzere buradan hareketle kendini açan zihin, yeni bilgileri kabul etmeye hazırdır. Modeldeki ön organize ediciler, bilgiyi örgütleyerek bilginin önce ilişkilendirmesini sağlar. Yani bilginin bütününü oluşturan parçalar, aşamalar ve şemalar ile açıklanır. İlk önce bütün verilir ve bütünün parçalar aşamalı bir şekilde aktarılır. Burada tümdengelim uygulanır. Ön organize edici olan bütündür, bütünün örgütleyicileri ise şemalar, kavram-zihin haritaları, somut materyaller, grafikler ve benzetmelerdir.
Ön organize kullanımı, zihinde bir parça parça bilgi değil de bir bütün şema oluşturmak için gereklidir. Örneğin, bir konunun genel özeti veya konunun ana hattı, kapsamlı bilgiyi içeren şablonlardır. Böylece parçaya giden asıl bütün net olarak anlaşılır. Peki model, bütünden parçaya gidiş için hangi yöntemi öneriyor? Anlamlı öğrenme modeli, öğretmenin aktif ve etkin olduğu bir süreci ister. Öğretmen, ilgili içeriğin sunum aşamasında; konu sonrası soru sorarak, doğru örnekler vererek, yanlış bilenen örnekleri ayırarak ve somut materyal kullanarak anlamlı süreci etkinleştirir. Ayrıca öğrencilerin daha kolay ve keyif alarak öğrenmelerini sağlamak amacıyla kavram ya da zihin haritaları yöntemini kullanır.
Etkili Bir Yöntem Olarak: Zihin Haritaları
Kavram haritaları, bir konu ya da bilginin ana hattan hareketle ilişkili olduğu diğer bilgileri hatırlatmayı kolaylaştırır. Kavram ya da zihin haritası, görsel algının kolayca yer edinmesi adına önemli bir yöntemdir. Bu yolla öğrenci, görsel materyali kolayca zihninde tutacak ve konuyu bu harita yöntemiyle hatırlayacaktır. Zihin haritaları yönteminde, ana başlık ilgili ders izlencesinin en üstüne yazılır. Daha çok renkli materyallerin kullanımı önerilir. (Renkli kalemler, renkli tahta kalemler, dijital not renkleri...) Ana başlığın genelinden özeline giden diğer alt başlıklar da genel başlıktan türeyerek oklarla gösterilir. Zihin haritaları yönteminde görsel algıyı hareket geçirmek için resimler, basit çizimler, grafikler ve karmaşık olmayan bir ana şema kullanılır. Kavram ya da zihin haritaları ile ilgili daha detaylı bilgi istiyorsanız Enstitü online eğitimlerinden olan Zihin Haritaları eğitimine bir göz atabilirsiniz. Bilhassa anlamlı bir öğrenme gerçekleştirmek isteyen öğretmenlere eğitimi rahatlıkla tavsiye ederiz.
Ausubel Kimdir?
David Ausubel, üniversite eğitimini tıp ve psikoloji üzerine tamamlamıştır. Psikoloji alanındaki çalışmaları ise eğitim, gelişim, etnoloji ve psikiyatri dallarını kapsamıştır. Anlamlı öğrenme modelinin kurucusu olan David Ausubel, yeni bilgilerin anlamlı hâle gelmesi için önceden öğrenilen bilgilerin kullanılması gerektiğini söylüyordu. Eğitim psikolojisine alanına önemli katkılar sunan David Ausubel, anlamlı öğrenme modeli dışında motivasyon teorisiyle de adından söz ettirmiştir. Bir başka önemli eğitim konusu olan motivasyonu ele alarak öğrencinin kendi potansiyelini keşfetme ve problem çözme isteği üzerinde durmuştur.
Motivasyon aslında etkili ve anlamlı öğrenme için gerekli olan içsel güçtür. Motivasyon teorisine göre kişinin ya da öğrencinin bilgiyi alması için bilgiyi alış nedenine tutunması gerekir. Bunun için de başta öğretmen olmak üzere çevrenin, kişi motivasyonu besleyecek bir ilgiyi barındırması beklenir. İçsel gücü keşfeden öğrenci, daha anlamlı bir öğrenmeyi etkinleştirir çünkü bilgiyi öğrenme sonucunda başarı ya da ödüllendirme isteğini gerçekleştirecektir.
David Ausubel'in geliştirdiği anlamlı öğrenme modeli işte böyle. Model hakkında onlarca makale ve akademik çalışmalar olmakla birlikte modelin uygulanması maalesef düşüktür. Aslında ideal bir öğrenme ve teknikler bütünü sunmasına rağmen müfredatın ezberci öğrenme yöntemine daha çok başvurulmaktadır.
