Kavram Türkçe’de, bilimde, felsefede, mantıkta vb. disiplinlerde kullanılmaktadır. Teori, faraziye, taslam, sanı, zan sözcükleriyle yakın anlamda kullanılmaktadır. Bir olgunun önerilen açıklaması şeklinde kullanılma anlamı da bulunur. Bilimsel anlamında hipotez sözcüğü bu anlam yerine ya da bu anlamla ilişkilendirilerek kullanılır. Gelin bu kavramı detaylı bir şekilde inceleyelim.
Varsayım Neyi İfade Eder?
Varsayım, deneylerle yeteri derecede doğrulama olmamış ama doğrulanacağı düşünülen önermelerdir. Çoğu kaynakta faraziye ve hipotez olarak adlandırılır. Kesinliği kanıtlanmamış verilerden hareketle ileri sürülür ve bu doğrultuda oluşan geçici yargıya ya da önermeye verilen isimdir. Bu kavram, olgular arasında ve sınanması henüz yapılmayan geçici bir neden-sonuç ilişkisi kuran önermeleri kapsar. Kavramın bu tanımıyla, bilimsel metodun aşamalarından biri olarak karşımıza çıkar. Metodoloji kavramı olarak ortaya çıkmaktadır.
Varsayım Ne Demek?
Varsayım, kanıtlanmadan geçici olarak ya da kalıcı olarak kabul edilen önermelerdir. Faraziye, teori ve hipotez kelimeleri günlük yaşam da bu kavram yerine kullanılmaktadır. Varsayım, bir durumu veya bir eylemi gerçekleşmiş gibi düşünmektir. Günlük yaşantıdan felsefeye, mantıktan bilimsel metodolojiye, fizikten daha birçok disipline kadar bu kavram kullanılmaktadır. Her disiplin içerisinde bu kavram o disiplin çerçevesinde yorumlanmıştır. Kullanıldığı disiplin içerisinde anlamlar kazanmıştır. Günlük yaşantımızda bu kavram oldukça sık kullanılmaktadır. Türkçede bir cümleye varsayım anlamı; “varsayalım ki, diyelim ki, tut ki, kabul edelim ki, …-dığını düşünelim” gibi sözlerle veya eklerle kazandırılır. Örnek olarak;
Bugün aldığın 1000 sayfalık kitabı okuduğunu düşünelim.
Diyelim ülkedeki işsizlik sorunu çözüldü.
Diyelim ki ormanın içinde ufak bir kulübeniz var.
Diyelim ki bu olay gerçek.
Yukarıda verilen örneklerde belirtilen sözcükler ve ekler kullanıldığında cümle anlamında varsayım oluşmuştur. Cümle anlam olarak tanımladığımız kavramı yansıtmaktadır. Bu kavram en genel olarak deneylerle yeteri derece doğrulanmamış ama bir gün doğrulanacağı umulan teorik düşünce olarak tanımlanır. Yukarıdaki örneklerde bu kavramın genel olarak hangi anlama geldiği ve günlük yaşantıda hangi anlamı ile kullanıldığı gösterilmiştir. Şimdi de diğer disiplinlerde bu kavramın nasıl kullanıldığına bakalım.
Felsefede Varsayım
Nesnelerin varlığıyla ilgili veya gözlemlenemeyen ve kavranamayan belirli fenomenlerin nedenlerine yönelik bilimsel temele dayanan kabullerdir. Engels’e göre bu kavram bilimin gelişme biçimini sağlar. Varsayımlar belirli ölçüde, yeni bilimsel teorinin oluşmasını sağlayan çatı vazifesi görürler. Varsayımların kurulması ve sınanması, teorik bilgi edinmenin önemli bir yanı olarak kabul edilir. Aynı zamanda teorik bilgi öğrenmek de bir dizi varsayıma dayanmaktadır.
Teori ve varsayım kavramları birbiriyle iç içe kavramlar olarak görülse de bu doğru değildir. Teori; doğruluğu kanıtlanmış bilgiler olarak tanımlanır. Bizim kavramımız ise bunun tersidir. Genel muhtemel bilgileri içerir. Bilimsel bir kabul olarak görülen varsayımlar, sınanma sürecinden geçirilmeli ve bu süreç sonunda doğruluğu ya da yanlışlığı hakkında karar verilmelidir.
Sınanma süreci gerçekleşmesi için bazı aşamalardan geçmesi gerekir. Araştırılan fenomeni açıkladığı düşünülen ve açıklamaya uygun olan bir kabul formüle edilmelidir. Bu kabul, doğruluğu kesinleşmiş bilgilerle ters düşmemelidir. Sonra kabul edilen varsayımdan olanaklı çıkarsamalar yapılır. Bu çıkarsamalar, gözlenen veya incelenen, bilgi edinilen fenomenle kıyaslaması yapılır. Çıkan sonuç ne kadar nesnel çıkarsa varsayım o kadar güçlü olur. Aynı zamanda teori olur yani bilimsel yasaya dönüşür.
Mantıkta Varsayım
Hipotetik bir önerme üzerinde şartlı yargı veya ön bileşen olarak tanımlanır. Bu tanımın dışında bir tezin, kendisinden daha genel olan başka bir teze tabi kılınmasıdır. Varsayımlar, kendisi tarafından belirlenen mantıksal öncüller ile yargının uygunluğunun ölçüsünün hesabını vermede rol oynar. Bu yönü sayesinde mantık alanının yanında olgular alanına ait önermelerin sunuluşunu da ifade eder.
Bu kavram mantıksal platformda, bazı olguları açıklama gücüne sahip ve doğrudan ispatlanamayan önerme olarak görülür. Bu tanımdan yola çıkarak her önermenin bir varsayım olmadığı ortaya çıkmaktadır. Bir önerme varsayım olarak kabul edilebilmesi için doğru olup olmadığının bilinmemesi ve doğrudan ispatlanamaması gerekmektedir.
Fizikte Varsayım
Günümüzde fiziksel modeller, teori ve varsayımlar arasında bir anlama karşılık gelmektedir. Yerçekimi, evrim, kuantum mekanik, görelilik vb. teorileri şuana dek teori vasfında kalmıştır. Yanlış olabilecekleri durumuyla kanun olarak adlandırılmamışlardır. Örneğin, yer çekimi gibi temel varsayımlar, olası tüm koşullar üzerinde denenmediği için yanlışlanabilme ihtimaline karşın teori olarak adlandırılır. Kanun evrensel kuralları temsil eder. Evrenin her koşuluna uygulanamadığından bu tür tanımların yapılmaması gerekir. Başka bir örnek olarak Newton Kanunlarını verebiliriz. Newton Kanunları düşük çekim bir ortamda geçerlidir. Yüksek çekimli alanlarda geçerliliği yoktur. Bu yüzden Newton Kanunları bazen kanundur bazen de işimize yaramayan bir varsayımdır.
Bilimsel Varsayım
Bilimsel varsayım, birtakım olguları açıklama amacı taşıyan doğru görüldüğü halde doğruluğu kesin bilinmeyen önermelere denir. Bir bilimsel araştırma yaparken araştırma sorusunun belirlenmesindeki amaç varsayımı belirlemektir. Bu nedenle varsayımlar araştırma yapan kişinin neyi, nasıl araştıracağı konusundaki ilk önermesidir. Araştırma yapan kişinin varsayımı, araştırmanın gideceği yönü belirler. Yani araştırmanın sorusu ve buradan üretilecek olan varsayımlar araştırmanın yol haritasını belirlemektedir.
Bilimsel varsayım oluşması için yaratıcı düşünce, hayal gücü ve araştırma zihniyetine sahip olmak gerekir. Hiçbir bilimsel araştırmada varsayımlar olmaksızın bilimsel bir inceleme gerçekleşemez. Bu kavram bilimsel araştırmaların temel noktalarıdır. Bahsettiğimiz kavram bizleri gerçeğe götüren ve doğruluğunu zihinde kabul ettiğimiz önermelerden oluşur.
Bilimsel varsayım, deneyler ile kesinliğe kavuşacak olan fenomenler arasında neden-sonuç bağını ifade eden bir öncül niteliğine bürünür. Bilimsel varsayım, yakın anlamları çağrıştırsa da, tek bir olay hakkında yapılan açıklama taslağıdır. Kuram daha genel bir anlamı ifade etmektedir. Kuram, bir olaylar öbeğini açıklamada kullanılan taslaktır. Bu anlamıyla kuram, varsayımları içerir. Ya da kurama varsayımlardan oluşan genel bir varsayım denilebilir.
Bilimsel Varsayım Nitelikleri Nelerdir?
Bu kavram gözlemden sonra oluşturulmuş ve deneylere konu olabilir bir önerme olmalıdır.
Bilimsel varsayım, mevcut bilgilerle çelişmemesi gerekir. Özellikle de kuvvetli gözlem ve deney sonuçları ile sonuçlanmış genellemelere uygunluk göstermezse kuşku duyulur.
Kontrol edilebilir olmalıdır.
Ait olduğu konuyla ilişkili olmalıdır.
Kolay anlaşılabilir olması gerekir. Kolay anlaşılabilir ile kastedilen basit bir yapı arz etme anlamındadır.
İlişkin olduğu tüm olguları kapsar. Hiçbiriyle tutarsızlık içerisinde olmaz.
Hipotez ve Varsayım İlişkisi Nedir?
Bilimsel araştırmalarda kullanılan hipotez ve varsayım kavramları birbirinden farklı anlamlar taşımaktadır. Genellikle araştırmalarda bu iki kavram birbirinin yerine kullanılmaktadır. Bu durum bir yanlışı temsil etmektir. Denemek ve sınamak için geliştirilen bir yargı anlamına gelen hipotez ile varsayımı karıştırmamak gerekir. Varsayımlar sınanmak için oluşturulmaz. Hipotezlerin belirli bir kuramsal yapıya sahip olması gerekir. Bu yüzden hipotez ile kuram arasında daha büyük bir bağıntı bulunmaktadır. Kuram kavramı hipotez gibi açıklama aracıdır. Kuram kavramı, kapsamlı ve köklü açıklamalar içerir. Hipotez kavramı ise sınırlı bir açıklama içerir.
Hipotez kavramında doğru görüldüğü halde, doğruluğu henüz bilinmeyen bir önermedir. Yapılan araştırma sonuçlarının geçerli olması bu yargıların doğru olmasına bağlıdır. Hipotez bir iddiayı kapsar. Varsayım ise gerçek dünyada kullanılan değişkenleri kontrollü test edebilmemizi sağlar. Sonuç olarak varsayım ve hipotez kavramları aynı anlamda kullanılmaları yerine birbirini tamamlayan aşamalar olarak tanımlanmalıdır.
