Valinin kelime anlamı vasi, yakın biri ve muhafız anlamlarına gelmektedir. Valiler İçişleri Bakanlığı'nın tavsiyesi üzerine Bakanlar Kurulu'nun kararı doğrultusunda Cumhurbaşkanının onayı dahilinde göreve başlamaktadırlar. Yani bir üçlü kararname söz konusudur. Vali hükümet kararlarının, tüzük ve kanunların il düzeyinde uygulanabilirliğini sağlar ve aynı zamanda denetler. Görev yapmış olduğu ilin genel idaresini gerçekleştiren ve işleyişi denetleyen hükümet adına yetkili olan kişi olarak tarif edilebilir.
Bu yazımızda vali nedir? Vali ne iş yapar? Gibi sorulara cevap bulmaya çalıştık.
Vali Nedir?
Valinin kelime anlamı vasi, yakın biri ve muhafız anlamlarına gelmektedir. Görev yapmış olduğu ilin genel idaresini gerçekleştiren ve işleyişi denetleyen hükümet adına yetkili olan kişi olarak tarif edilebilir. Yürütme erkinin doğrudan bir organı durumunda olup devlet hiyerarşi konusunda devlet başkanlarının hemen sonrasında gelmektedirler. Bulundukları ilin belediye başkanları gibi özerk tüzel kişilikleri bulunmamaktadır. Bunun yerine devlet düzel kişisine bağlıdırlar. Herhangi bir vali seçim veya atama ile göreve başlayabilirler. Her ülkede hükümet adına yetki olan kişi olarak tarif edilmese de ülkemizde hükümetin etkisi vardır. Bu yüzden ülkeden yetki alanları ülkeden ülkeye göre değişmektedir. Kimi valilerin görevi sembolik iken kimileri ise tamamen bölhesel hükümetin bütünü üzerinde kontrole sahiptir.
Valiler İçişleri Bakanlığı'nın tavsiyesi üzerine Bakanlar Kurulu'nun kararı doğrultusunda Cumhurbaşkanının onayı dahilinde göreve başlamaktadırlar. Yani bir üçlü kararname söz konusudur. Vali hükümet kararlarının, tüzük ve kanunların il düzeyinde uygulanabilirliğini sağlar ve aynı zamanda denetler. Bu gerçekleştirmek için hükümetin kendilerine vermiş olduğu yetkiler doğrultusunda genel emirler çıkartabilir. Vali il düzeyinde Cumhurbaşkanının temsilcisi ve idari yürütme vasıtası konumundadır.
Ağırlıklı olarak erkekler vali olsa da 1923 yılından bugüne kadar toplamda dört kadının vali atandığını belirtebiliriz. İlk kadın vali 1991-1995 yılları arasında Lale Aytamam Muğla valisi olarak görev yapmıştır. İkinci kadın vali ise 2011 yılında Yalova valiliğine atanan Esengül Civelek olmuştur. Bu görevini 2014 yılında Kırklareli valiliği şeklinde sürdürmüştür. Daha sonra 2017 yılında Muğla valiliğine atanmıştır. Diğer bir üçüncü vali ise Yasemin Özata Çetinkaya’dır. 2015 yılında Sinop Valiliğini yapmıştır. Dördüncü kadın vali ise Tuğba Yılmaz olup 2016 tarihinde Yalova valiliğine atanmıştır.
Vali Ne İş Yapar?
Valilerin birçok görev ve sorumlulukları vardır. Bu görev ve sorumluluklar aşağıdaki gibi sırlamak mümkündür;
Valiler bulunmuş oldukları illerde cumhuriyet bayramın kutlamalarına başkanlık yaparak diğer kurumlar tarafından yapılacak tebrikleri kabul ederler.
Vali tüzük, kanun, yönetmelik ve seçilen hükümetin kararlarının uygulanmasına ve ilan edilmesini sağlayarak bakanlıklardan kendisine gelen talimatları ve emirleri vakit kaybetmeksizin zamanında yerine getirir. Bu işlerin yapılabilmesi adına gerek duyulan her türlü tedbiri alır.
Yasal mevzuatların ve hükümetin kendilerine vermiş olduğu yetkileri doğrudan kullanır. Gerek görülmesi halinde genel emirler çıkartabilir.
Sorumluluğu altında bulunan ilin her yönden genel idaresini ve gidişini düzenlemek, denetlemek gibi görevleri bulunur.
Vali, il düzeyinde görevli memuru ya da teşkilatı olmayan işlerin yürütülmesini kapsamında, işlerde yakın ilgisi olabilecek idareler, şubelere ya da daire başkanlarına bu işlerin yapılabilmesi için istemde bulunabilir ki bu açıdan verilen işlerin yapılması tamamen mecburidir.
İlgili ilin askeri gücü konumunda olup suç işlenmesini önlemek amacıyla kamu düzenini oluşturmak için her türlü tedbiri doğrudan alabilir.
İl düzeyinde devlet memurlarını atayabilme ve bu konuda görüş bildirme yetkisine sahiptir. Ayrıca bazı memurların görev yerlerini değiştirebilir. Görev yapmış olduğu ilin bütün idari kurumları üzerinde yetki sahibidir.
İlin bütün yönleri ile genel gidişini ve idare edilişini düzenlemek ve denetlemek gibi sorumlulukları bulunur.
İl özel idaresinin bütçesini oluşturmak ve belirlemek
Görev yapmış olduğu ilin bütün kurumlarını denetlemek ve yakından takip etmek gibi görevleri bulunmaktadır.
Vali Maaşları
Vali maaş alımları görev yapılan coğrafi bölge, kıdem yılı, sahip olunan çocuk sayısı, göre değişmektedir. En düşük vali maaşı 14.000 TL iken en yüksek vali maaşı ise 17.000 seviyelerindedir. Ortalama maaş alımları ise 15.000 civarındadır. Maaşların değişken olmasının nedenleri eğitim durumu, kıdem yılı, bekar veya evli olunması, eşinin çalışıyor olması, çocuk sayısı, engelli çocuğunun olması, görev yapılan ilin doğruda veya batıda olmasına bağlı olarak değişmektedir.
Örneğin Bitlis’te görevli görevli bir valinin lisans mezuniyetine sahip olması, memurluğa başlama tarihinin 2005 olması, toplamda 14 yıllık bir hizmet geçmişinin bulunması, evli ve 2 çocuk sahibi olan bir valinin alabileceği maaş 16.500 TL civarındadır. Benzer özelliklerde Yalova da görevli olan bir valinin alabileceği maaş ise 15.000 seviyelerindedir. Devlet tarafından konut ve özel araç verilmekte olup her türlü sosyal imkanlardan faydalandırılmaktadırlar.
Vali Nasıl Olunur?
Vali olabilmek için iyi bir eğitim geçmişine sahip olmak gerekir fakat tek başına yeterli değildir. Vali olabilmek için siyasi bir referans uzantısına da gerek duyulmaktadır. Biz işin siyası boyutları ile değil de ilmi boyutlarıyla değerlendirecek olursak; Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde lisans düzeyinde işletme, hukuk, kamu yönetimi gibi bölümlerden birinden mezun olunmalıdır. Bu bölümleri iyi üniversiteler de okuyabilmek için lise eğitiminin eşit ağırlık puan türünden mezun olunarak Yükseköğretim Kurumunun her yıl düzenlemiş olduğu Temel Yeterlilik Testi (TYT) ve Alan Yeterlilik Testi (AYT) sınavlarına girilmelidir.
Her iki sınavdan alınabilecek iyi birer puan sonrasında ise lise ağırlıklı not ortalaması da eklenerek üniversitelerin işletme, hukuk, kamu yönetimi gibi bölümleri okunmalı ve iyi bir derece ile mezun olunmalıdır. Daha sonra KPSS/A puan türünden sınava girilerek iyi bir puan elde edilmelidir. Bu puan elde edildikten sonra içişleri bakanlığı kaymakam adaylığı sınavına girerek iyi bir puan elde ettikten sonra Bakanlar Kurulunun onayı doğrultusunda Cumhurbaşkanlığının kararı ile atanmaktadır.
Valinin En Önemli Görevleri Nelerdir?
İl düzeyinde devlet memurlarını atayabilme ve bu konuda görüş bildirme yetkisine sahiptir. Ayrıca bazı memurların görev yerlerini değiştirebilir. Görev yapmış olduğu ilin bütün idari kurumları üzerinde yetki sahibidir. İlin bütün yönleri ile genel gidişini ve idare edilişini düzenlemek ve denetlemek gibi sorumlulukları bulunur. Görev yapmış olduğu ilin bütün kurumlarını denetlemek ve yakından takip etmek gibi görevleri bulunmaktadır.
Vali Olmak İçin Hangi Sınavlara Girilmelidir?
Yükseköğretim Kurumunun her yıl düzenlemiş olduğu Temel Yeterlilik Testi (TYT) ve Alan Yeterlilik Testi (AYT) sınavlarına girilmelidir. Her iki sınavdan alınabilecek iyi birer puan sonrasında ise lise ağırlıklı not ortalaması da eklenerek üniversitelerin işletme, hukuk, kamu yönetimi gibi bölümleri okunmalı ve iyi bir derece ile mezun olunmalıdır. Daha sonra KPSS/A puan türünden sınava girilerek iyi bir puan elde edilmelidir. Bu puan elde edildikten sonra içişleri bakanlığı kaymakam adaylığı sınavına girmek gerekir.
Vali Ortalama Ne Kadar Maaş Alır?
Vali maaş alımları görev yapılan coğrafi bölge, kıdem yılı, sahip olunan çocuk sayısı, göre değişmektedir. En düşük vali maaşı 14.000 TL iken en yüksek vali maaşı ise 17.000 seviyelerindedir. Ortalama maaş alımları ise 15.000 civarındadır. Maaşların değişken olmasının nedenleri eğitim durumu, kıdem yılı, bekar veya evli olunması, eşinin çalışıyor olması, çocuk sayısı, engelli çocuğunun olması, görev yapılan ilin doğruda veya batıda olmasına bağlı olarak değişmektedir.
