Günlük hayatta geleneksel medya ile birlikte kullandığımız yeni medya, birçok görünüme ve kullanıma sahip olarak karşımıza çıkıyor. Yeni medyanın hayatımıza girmesiyle tanıştığımız sosyal medya kavramı da gündelik yaşamda epeyce kullanılan mecraları oluşturuyor. Sosyal medya, kullanıcıların kişisel ve sosyal ortam yaratabildiği ve çeşitli şekilde kullanabildikleri bir sosyal iletişim ortamıdır. Bugün bu kavrama aşina olmayan kişi sayısı oldukça azdır. Az ya da çok yaşadığımız dünyanın yeniliklerin ve değişimlerinden haberdarızdır.
Sosyal medya kavramını da yaşadığımız dijital çağın bir göstergesi olarak duyuyor ve deneyimliyoruz. Günümüzde sosyal medya, kendini yarattığı mecralar aracılığıyla gösteriyor. Twitter, Facebook, İnstagram, Pinterest, Linkedin ve Google gibi çoğaltabileceğimiz mecralar, farklı kullanım ve işlevlere sahiptir. İşte bu tür kullanımları ve mecraları ile tanımak adına hepimizin kazanması gereken bir beceri kendini gösterir: Sosyal medya okuryazarlığı.
Medya Okuryazarlığı Nedir?
sosyal medya okuryazarlığına geçmeden önce medya okuryazarlığından biraz bahsetmek gerekiyor. günümüz insanı, ileti ve enformasyon bombardımanı içinde yaşamaktadır. televizyondan, sosyal medya mecralarından, radyodan, kişilerarası iletişimden yüzlerce bilgi ve ileti alırız. üstelik bunları kullanmıyor olsanız bile kişilerarası iletişim yoluyla bir şekilde bilgiler size de iletilir. peki paylaşılan ve tüketilen bu bilgi, ileti ve yorumlar bize nasıl dönüyor ve bizi nasıl etkiliyor?
Medya okuryazarlığı, kitle iletişim araçları tarafından sunulan bilgi ve iletileri yorumlayabilme, sorgulayabilme ve anlayabilme becerilerini kapsayan bir alandır. Medyanın zamanla toplum içindeki etkenliği olumlu bir kazanım olarak görülürken yine ilerleyen zamanlarda, olumsuz durumlara da sebebiyet vermiştir.
Medya Okuryazarlığı Kavramı Nasıl Ortaya Çıktı?
Bir endüstri hâline gelen medya, olumsuz görünümlere ve bilgilere de açık hâle gelmiştir. İşte bu bu tür durumları anlamaya ve sorgulamaya yönelik de medya okuryazarlığı kavramı geliştirmiştir. Bugün ise medya okuryazarlığı kavramı yanında, dijitalleşme ile ortaya çıkan sosyal medya okuryazarlığı da edinmemiz gereken en önemli becerilerden biri olmaktadır. Bu gerekli beceriyi biraz daha yakından tanıyarak sosyal medyayı doğru kullanmaya devam edebiliriz.
Sosyal Medya Mecraları ve Sosyal Medya Okuryazarlığı
Sosyal medya okuryazarlığı, sosyal mecralardaki içerikleri ve bilgileri analiz etme, değerlendirebilme, üretebilme ve anlayabilme becerilerini kapsar. Yeni medya okuryazarlığı içinde değerlendirilen sosyal medya okuryazarlığı; sosyal medyaya erişme ve kullanma yeterliliklerini de içerir. Şöyle ki her sosyal medya mecrası farklı özelliklere sahiptir. Bu mecralara erişme ve kullanmak için de bazı bilgilere sahip olmak gerekebilir. Örneğin; Pinterest mecrası, bir görsel içerik sitesidir, bu siteye üye olmak isteyen birinin belli amaçları ve hedefleri vardır. Buna bağlı olarak da siteyi nasıl etkin kullanabileceğini bilmelidir. Bir sosyal medya mecrası, belli başlı amaçlara göre hazırlanmaktadır. Size ya da işinize hangi mecranın katkı sunacağı, işe yaracağı, önceden edinmeniz gereken bilgilere bağlıdır.
Aynı zamanda üye olduğunuz ya da üye olmak istediğiniz sosyal medya mecrasının nasıl kullanıldığını da bilmelisiniz. Bugün, e -ticaretten, internet haberciliğine, oradan marka yönetimine kadar geniş bir kullanıma sahip sosyal medya, nasıl bir paylaşım yapabileceğiniz ile ilgili kullanımlara sahiptir. Dolayısıyla bir ileti, bilgi ya da paylaşım yapmak ve bunun yayılmasını sağlamak için mecraya özgü kuralları bilmelisiniz. Sadece mevcut mecrayı üye olmanız size katkı sunmayacaktır. Takipçiler, sitenin kullanım ve ihlal şartları, bilgiye nasıl erişebileceğiniz gibi özellikler, mecrayı daha doğru ve etkin kullanmanızı sağlayacaktır. Ayrıca kullandığınız ya da kullanacağınız mecranın kullanım yeniliklerini de takip etmeniz de mecradaki paylaşımlarınıza katkı sunacaktır.
Sosyal Medya Okuryazarlığı Nasıl Kazanılır?
We Are Social'ın Digital 2020 verilerine göre 3,8 milyar kişinin aktif olarak sosyal medya mecralarını kullandığı gözlemlenmiştir. Bu verileri ve Türkiye'nin sosyal medyayı kullanma verilerini okuduğumuzda, sosyal medyanın hayatımızın belli bir noktasına konumlandığı sonucu ortaya çıkıyor. Böylesine kullanıma açık ve yer edinen mecraların, bilinçli kullanımı için sosyal medya okuryazarlığını tanımak, büyük önem taşıyor. Özellikle olumlu kullanımları yanında, olumsuz ve yalan içeriklerin, hızlıca yayılmasını ve insanları etkilemesini önlemeye yönelik, sosyal medyadaki bilgiyi sorgulamasını sağlamak gerekiyor.
Elbette ki günlük hayatımızdaki çoğu mesaj, bilgi ve ileti gibi sosyal medyadaki gönderiler de doğru olmayabilir. Hatta bilinçli olarak kişileri manipüle etmek ve olumsuz etkilemek adına sosyal medyada milyonlarca içerik görebilirsiniz. Peki bu tarz olumsuz kullanımları tanımak ve sorgulamak adına sosyal medya okuryazarlığından neler öğrenebiliriz?
Her Bilgiyi Doğru Kabul Etmeyin
Sosyal medya okuryazarlığının en temel konularından biri, bilgiyi tanımak ve yorumlayabilmektir. Sosyal medya mecraları, günlük binlerce bilginin ve çoğunlukla yalan yanlış bilginin kol gezdiği alanlar hâline geldi. Bilinçli bir sosyal medya kullanıcısı, haber ya da bilginin kaynağını araştırır ve teyit etmeye çalışır. Özellikle siyasal ve toplumsal yönlü içeriklerin, hızla yayıldığı bilenen bir gerçek. Sosyal medya, kendi kullanımları içinde oldukça yarar sağlayan ve olumlu bir toplumsal sonucu sağlayabilecek etkiye sahipken, olumsuz ve yanlış bilgilerin de var olduğu bir kullanıma açık. Bundan dolayı kötü ve art niyetli insanların, sosyal medyada da var olduğunu bilerek içeriklerin doğruluğunu teyit etmeniz, bilgi kirliğinin yayılmasını da engelleyecektir.
Kişisel Verilerinizi Koruyun
Dolandırıcılık ve kişisel hakların ihlali söz konusu olduğunda, sosyal medya bu konuda da öne çıkan mecraları oluşturuyor. Sosyal medyadaki reklamlar dışında, yine kötü niyetli insanların yönlendirmeleriyle kişisel verileriniz ve bilgilerininiz istenebiliyor. Şunu bilmelisiniz ki sahte hesap ve ticari kaynaklı bazı adresler, bu tür yönlendirmelerle sosyal medya kullanımına aşina olmayan kişileri kandırabiliyor ve bundan da bir kâr elde edebiliyor. Sosyal medya okuryazarlığının bize öğretebileceği en temel şey de sosyal medyadaki gönderinin amacını ve doğruluğunu değerlendirebilme yetisidir. Bu tür içerik ve reklamların farkında olarak kişisel veri ve bilgilerinizi güven ve teyit testinden geçmeyen hiçbir hesaba ya da kişiye vermemeniz, her zaman sizin yararınıza olacaktır.
Sosyal Medyanın Gerçekliğine Hapsolmayın
Kullandığınız mecra sizin için oldukça önemli ya da işlevsel bir etkiye sahip olabilir. Fakat; sosyal medya, kendi gerçekliğini de yaratan bir platformlar zinciridir. Zamanımız çoğunu burada tükettiğimiz mecralar, belli başlı kullanımlarla çalışır. Beğeni, beğenmeme, yorumlama ve paylaşma yoluyla, bir etkileşim yaratılır. Sosyal medyadaki görünümlerin yaratabileceği gerçeklik, beğeni ve kendini ifade edebilmek üzerine kuruludur. Kullandığınız mecra içinde, kendinizi tanımlar ve çeşitli kişiler ile iletişim başlatabilirsiniz. Yalnız bu noktada, sosyal medyanın gerçekliğine hapsolmanız ve o gerçeklik üzerinden kendiniz tanımlamanız zamanla olumlu bir sonuca yol açmayacaktır.
Sosyal Medyada Gelişen Olumsuz Davranışlar
Sosyal medyadaki beğeniler ve görünümler üzerinden kendini ifade etme, etkilenme ve kendini büyük görme durumları meydana gelebilir. Başka bir yönden de kendinizi o gerçekliğe kaptırmanın neticesinde; beğeni alamama, etkileşim kuramama ve kendinizi ifade edememe durumları, yetersizlik, aşağılık kompleksi ve özgüven kaygı gibi duygulara yol açabilir. Şunu bilmek sanırım her kullanıcının yararına olacaktır; sosyal medya, dış gerçekliğinizi de barındırabileceğiniz bir ortam olmakla beraber, kendi kullanımları (beğeni, emoji, sosyal medya dili ve iletişimi) olan bir gerçekliğe de sahiptir. Sizin gönderinizin paylaşılmaması ya da beğeni alması, sizin sosyal medyadaki görünümünüz ve sosyal medya iletişimi ile ilgilidir. Yine sosyal medyanın dikta ettiği "gerçeklik" ve görünümleri, fazla ciddiye almamanız önerilir.
Bunun farkında olmayan kullanıcılar, sosyal medyaya özgü kriterleri ve ifade etme yollarını kendi gerçekliklerine dönüştürebilirler. Kısacası, sosyal medyanın kendisinden ve kullanıcılarından doğan gerçekliklere körü körüne bağlanmak, bilinçli bir kullanıcıya doğru gelmeyecektir. Yine bir sosyal medya kullanıcısının, kendi dış gerçekliğini sosyal medyaya taşıyabilmesi gerekir; kendi gerçekliğinden uzak bir gerçeklik yaratması değil. Aynı zamanda sosyal medya kullanım süresini kısıtlamak da yaratılan imaj ve gerçekliklere körü körüne bağlanmayı engelleyecektir.
Üzerinde daha çok konuşabileceğimiz ve onlarca tavsiye daha verebileceğimiz sosyal medya okuryazarlığı, dijital dünyayı anlamak ve kullanmak için en gerekli becerilerden biridir. Bu konuya dair eğitimler ve kurslar olmakla birlikte, temelininiz sağlam olması için medya okuryazarlığı eğitimi almanızı da öneririz.
İlgili eğitim: Medya Okuryazarlığı Eğitimi
