Medya Okuryazarlığı Eğitimi

Medya okuryazarlığının önemi; bilinçli medya kullanıcıları yaratmaktır. Kişilerin her türlü medya üzerinden gelen mesajları doğru ve etkili bir şekilde algılaması için yol gösterir. Kişilerin özellikle çocukların bilinçlenmesi ve sosyal medya araçlarını etkili kullanmasını sağlar.

Medya okuryazarlığının geleneksel medya koşullarında ve günümüz medya yaşamında, güncel olmamızı sağlamak konusunda rolü büyüktür. Medya okuryazarlığını öğrenme, çözümlemek ve öğretebilmek için önemli bazı kriterlere öncelik vermemiz gerekir.

• Eleştirel bakış açısını geliştirmek; medyayı değerlendirme aşamasında, iletilerin mantıklı olup olmadığına, bazı bilgilerin ne sebeple eklendiğine, eklenmeyen bilgilerin neden eklenmediğine, önemli fikirlerin neler olduğu hakkında kararlar verebiliriz. Düşüncelerimizi desteklemek amacı ile örnekler kullanmak önemlidir. Sonrasında edindiğimiz bilgiler hakkında kendi fikirlerimizi üretme şansı yakalarız.

• Bilinçli tüketici olmak; medya okuryazarlığının karşılaştığınız herhangi bir şeyin güvenli olup olmadığını tespit etmede rolü büyüktür. Reklamların ikna edici gücü,profesyonel bir pazarlama iletişimi ile  ürün veya hizmeti satmak için uyguladıkları teknikleri anlamamıza ve direnç göstermemize yardım eder. Bu durum satın alma tavrımızı ve bilinci tüketici olma yolunda doğru adımlar atmamızı sağlar.

• Bakış açısı çözümleme; her bir içerik üreticisi farklı bakış açısı ile hareket eder. Bir yazarın bakış açısını çözümlemek, karşımıza çıkan diğer bakış açılarını çözümlemede yardımcı olur. Bunun yanı sıra edindiğimiz bilgiler ile üretilen bilgileri karşılaştırmada etkili olur. Yazar bilgilendirici mi, düşüncelerinizi değiştirmeyi mi amaçlıyor, yoksa yeni fikirler mi aktarıyor. Çözümlemek, ne tür bir etki yarattığını anlamamız ve bilinçli tercihlerde bulunmamız için önemlidir.

• Kendi kültürümüzde medyanın rolünü tespit etmek; geleneksel medyada yer alan içerikler, bizlere medya hakkında önemli bilgiler aktarmayı hedefliyor. Bu içerikler, dünya görüşümüzün şekillenmesine yardımcı oluyor. Öğrendiklerimiz doğrultusunda davranmamızı ve düşünmemizi sağlıyor.

• Kendi bakış açını oluşturmak; kendi bakış açınız ile medya oluşturmak, söylemek istediğiniz düşünceyi doğru mesaj ile vermek, bu mesajların etkili olduğunu fark etmek önemli bir iletişim anahtarı olarak karşımıza çıkar.

• Aldığımız ileti veya oluşturduğumuz iletiler hakkında sorgulama yapmayı ve eleştirel düşünme becerisini gerektirir.

• Medya okuryazarlığı; okuryazarlık kavramlarını yani, okuma ve yazma her tür medyayı kapsayacak şekilde olmalıdır.

• Her yaştan öğrencide beceri gelişmesini sağlar ve pekiştirir. Etkileşim halinde olmayı ve sürekli pratik yapmayı gerektirir.

• Toplum için ihtiyaç duyulan bilgiye, düşünmeye ve etkileşime önem veren katılımcılar ortaya çıkarır.

• Medyayı kültürün bir parçası olarak görür ve sosyalleşme aracıları olarak işlevde bulunduğunu kabul eder.

• Bireyler medya mesajlarından kendi anlamlarını üretirken aynı zamanda bireysel becerilerini, fikirlerini ve deneyimlerini kullandıklarını doğrulamayı amaçlar.

Ülkemizde yapılan bilimsel araştırmalara göre, televizyon izleme oranı günde ortalama 3 ila 5 saat aralığında olduğu saptanmıştır. Yine yapılan bilimsel araştırmalara göre, görsel, işitsel ve sosyal medya karşısında günümüz dijital medya yapısı da dahil olmak üzere özellikle çocukların bilinçlendirilmesi gerektiği ortaya konmuştur. Medya okuryazarlığı eğitimi ile medyanın özellikle çocuklar üzerinde yarattığı olumsuz etkilerin ortadan kaldırılması hedeflemektedir.

Medya okuryazarlığı, 2000’li senelerde ilk olarak beş pilot okulda denemiş daha sonra da ülkenin genelinde seçmeli ders olarak 6, 7 ve 8. sınıflara eklenmiştir. Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) 2004 senesinde, medya okuryazarlığının müfredata eklenmesi gerektiği fikrini ortaya koymuştur. 2006 yılında RTÜK ve Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu arasında düzenlenen protokol neticesinde medya okuryazarlığı müfredata dahil edilmiştir. Fakat dersi anlatan öğretmenlerin iletişim fakültesi mezunu olmamaları, dersle ilgili uygulamaları hayata geçirmek noktasında okulların yeterli donanımının olmaması gibi nedenlerle bazı sorunlar yaşanmıştır. Dünyada ise; ABD’de 1932 yılından itibaren eğitimde yer alan medya okuryazarlığı, günümüzde zorunlu dersler içine alınmıştır. Bu dersin zorunlu hale getirilmesindeki en önemli sebep ABD televizyon izleme oranı olarak dünya listelerinde ilk sırada bulunmasıdır. ABD dışında pek çok ülkede de medya okuryazarlığı dersine önem verilmekte ve eğitim içinde bulunmaktadır.

Günümüz şartlarında çocuklarımız için internetsiz bir ortamın yokluğu neredeyse imkansız denecek kadar zor bir kavram. Çocuklar güne başladıktan sonra, uyku saatleri hariç neredeyse her an internetle etkileşim halinde yaşıyorlar. Bu durum medya okuryazarlığını hem bir ihtiyaç hem de bir zorunluluk haline getiriyor. Medyanın çocuklar üzerinde yaratacağı olumsuz etkileri göz önünde bulundurarak önemi üzerinde durulması gerekiyor. Medya okuryazarlığı ile medyayı bir yetişkin ürünü olmaktan çıkarıp, çocuk bakış açısının yerleştirilmesi zorunlu bir unsurdur. Yetişkinler ile birlikte çocuklarda medyadan gelmekte olan çok sayıda bilginin karşısında, seçici davranabilmeyi öğrenmek için medya okuryazarlığı eğitimi içinde olmalıdır. Bir medya mesajının ardında farklı unsurlar yer almaktadır. Bu unsurlar;

• Mesajı kimin ürettiği?

• Mesajla ilgi çekebilmek için hangi tekniklerin uygulandığı?

• Bir mesajı diğer insanlar, benim çözümlediğimden farklı olarak nasıl çözümlemiş olabilirler?

• Bir mesajda hangi hayat şekillerine, görüşlere değer verilmiş hangileri göz ardı edilerek oluşturulmuştur?

Yukarıda gördüğümüz soruları yanıtlamak, yetişkinler için bile oldukça zordur. Dolayısıyla erken yaşlarda uygulanan medya okuryazarlığı eğitiminin sağlayacağı yarar göz ardı edilmemelidir. Diğer bir ifade ile medya okuryazarı olmayı başaran bir birey; medya otoritelerinin siyasi görüşü, ekonomik yapısı, idari durumu hakkında fikir sahibi olur, farklı kaynaklardan iletilen bilginin doğruluğunu değerlendirebilir. Kitle iletişim araçlarının, toplumun ve o toplumda yaşayan inanların inanç, tavır ve değerleri üzerinde bulunan etkisinin bilincinde olacaktır.

Medya okuryazarlığının amaçları, sosyal medya ile ortaya çıkan dünyanın gerçek olmayabileceğini anlatmak, medyanın ilettiği mesajların doğru okunması ve yorumlanmasını sağlamaktır. Medyayı doğru okuyan, çözümleyen, gelen mesaj ve iletilere mantık çerçevesinde bakan, eleştiren bireyler yetiştirmeyi amaçlar. Kitle iletişim araçları tarafından gelen mesajların içeriğinin doğru algılanması, sorgulanması, gerçek ve sanal alem arasındaki ayrımın yapılabilmesini, amaçlar.

Medya okuryazarlığı, hangi kaynaktan olursa olsun her bilgiyi eleştirip sorgulayan bireyler olmayı ve bu doğrultuda gelecek olumsuzluklara karşı bilinçli olan kişiler yetiştirmeyi hedefler. Bilginin yanlış kullanılarak kişilere aktarılmasından ve kişilerin zarar görmesinden kaynaklı çıkacak problemlerin azaltılması için ortaya çıkmıştır. Gelişen teknoloji ile birlikte kitle iletişim araçlarının çok fazla yaygınlaşmasıyla insanlar dijital medya ve sosyal medyayı çok fazla kullanmaya başlamışlardır. İletişim araçlarını yetişkinlerin sıklıkla kullanmasının yanı sıra, gençler, hatta çok küçük yaştaki çocuklara kadar ulaşmıştır. Ancak çok faydalı yanlarının yanı sıra kötü niyetli kişiler tarafından da kötü amaçlarla da kullanılmaktadır. Bu durumda özellikle çocuklarımızı ve gençlerimizi korumak için medyayı doğru okuyan, yorumlayan, eleştiren kişiler yetiştirmek amaçlanmıştır.

Bireyler, özellikle çocuklar medya okuryazarlığı hakkında ne kadar bilgiye sahip olurlarsa, gördüğü iletileri okumaları, anlamaları ve eleştirmeleri kolay olacaktır. Bu sayede gelebilecek olumsuzluklarında önüne geçilmesi hedeflenmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 2006 yılında medya okuryazarlığı dersi okutulmaya başlanmıştır. Bu sayede okuduklarını anlayan doğruyu, yanlışı birbirinden ayıran bir nesil yetiştirilmesi hedeflenmiştir.

Malcolm ne kadar da güzel özetlemiş; ‘’Eğer dikkatli olmazsanız, medya sizin iyi insanlardan nefret etmenizi, kötü insanları ise sevmenizi sağlar’’

Teknolojinin gelişmesiyle birlikte hayatımızın her alanında karşımıza çıkan ve günümüzde neredeyse iç içe yaşadığımız bir araçtır medya. İnsanların birbiriyle iletişiminden tutunda neredeyse her anımızı, duygu ve düşüncelerimizi paylaştığımız yerdir. İlk aklımıza televizyon, radyo, gazete ve internet gelse de aslında hayatımızın içinde yer alıyor medya. Okuduğumuz bir kitaptan tutunda, bir bilgisayar oyunundan, çiğnediğimiz sakızın kağıdı bile bir medyadır. Bütün bu araçlar, içerikler bizleri bilgilendirir, eğlendirir. Aynı zamanda bizleri ikna etmek amacıyla sesli, görsel ve yazılı öğeleri de bir arada kullanırlar.

Bütün kitle iletişim araçları vasıtasıyla verilen mesajları anlama, değerlendirme ve iletme yeteneğine de ‘’Medya Okuryazarlığı’’ diyoruz. Medya okuryazarlığı, medyayı çözümleyebilme, yorumlayabilme ve izleyenin iletileri doğru anlaması için katkıda bulunur. Kişilere iletişim araçlarına erişebilme ve bu araçların verdiği mesajları doğru algılayabilme becerisi kazandırmayı hedefler. İnsanların gerçek dünya ve medya dünyası arasındaki ayrımı yapmalarını sağlar. İnsanlar, birbirleriyle olan iletişimlerinde duygu, düşünce ve fikirlerini çeşitli yollarla birbirlerine aktarırlar.

Medyanın hayatımızın her alanına girmesiyle birlikte bireyler medya iletişim aktarımlarını bu araçlar vasıtasıyla yapmaya başlamışlardır. Ancak insanlarda zamanla bu araçlara bağımlı hale gelmişlerdir. Medya zamanla toplumsal yaşamımızın merkezi haline gelmiştir. Haber, bilgi aktarımı, eğlenme, kültürel kavramları, moda, alışveriş ve daha pek çok alanda sosyal medya hayatımızın içine girmiştir. İnternet ile gelen dijital dönüşüm artan kaynaklar ile dijital okuryazarlık ve medya okuryazarlığı kavramlarını ön plana çıkarmıştır.Tabi olumlu yanlarının yanında pek çok olumsuzluğu da beraberinde getirmiştir. Tüm olumsuzluklardan yetişkinleri ve özellikle çocuk ve gençleri korumak için sosyal medyayı doğru ve etkili kullanma kavramı ortaya çıkmıştır.

Medya okuryazarlığı; kitle iletişim araçlarına ulaşabilme ve bu araçların verdiği mesajları doğru kavrayabilme becerisine sahip olma, kişilerin gerçek dünya ve medya dünyası arasındaki farkı donanıma sahip olma becerisi kazandıran, bireylerin gerçek dünya ve medya tarafından yaratılan dünya arasındaki sınırı fark etmelerini sağlayacak bir kavramdır. Medyanın mantığını çözme ve anlamadır. Becerileri şunlardır:

• Erişim Becerisi: Herhangi bir bilgiye ihtiyaç duyduğumuzda kitap, gazete, televizyon, internet gibi medyalardan istenilen veriye ulaşabilmektir. Kütüphane kullanımı, videoyu ileri geri sarma, arama motorlarını kullanma vb. erişim becerisidir.

• Çözümleme Becerisi: Bilgiye ulaştıktan sonra, elde ettiğimiz verilerin doğruluğunu, yanlışlığını, eksikliğini veya fazlalığını neye ihtiyacımız olduğunu analiz etmemizdir. İzlenen yapının türünü seçebilme, şiddet sahneleri, sağlıkla ilgili noktaları belirleme, ön yargıları belirleme, fotoğraf hilelerini saptama gibi becerileri kapsar.

• Değerlendirme Becerisi: Elimizdeki bilgilerin güvenirliğini, doğruluğunu belirleyebilmek için değerlendirme yapabilmemizdir. Reklam bilgilerinin objektifliğini saptama, haberin doğruluğunu saptama, bazı programların genç ve çocuklar üzerindeki etkisi gibi değerlendirmeleri kapsar.

• Üretim Becerisi: Kendimizi etkili ve doğru bir şekilde ifade edebilmek için, kendi bilgi ve mesajlarımızı kendimizin yayabilmesi ve üretebilmesidir. Resim çekme, farklı resim modları kullanma, web tasarımı gibi üretimi kapsar.

• Medya okuryazarlığı ile kişiler sadece medyayı okuyup yorumlamayı öğrenmenin yanı sıra birçok kazanımlara da sahip olurlar.

• Yaşadığı çevreye duyarlı, medyada gördüklerini eleştirerek mantıklı sonuca ulaşan, medyayı doğru olarak okuyup yorumlama bilincine sahip olmak.

• Kitle iletişim araçları ile bu araçlarla verilen mesajları değerlendirme, çözümleme ve anlama yetisinin gelişmesi.

• Eleştirel bakış açısı kazanarak işitsel, görsel ve yazılı medyayı anlamak.

• Eleştirel düşünce kabiliyetini kullanarak, mesajları oluşturmak analiz etmek,

• Sorumlu ve bilinçli bir medya okuryazarı olmak.

• Yapıcı ve birleştirici olmak.

• Sorumluluk sahibi bireyler olarak gelişime katkıda bulunmak.

• Görseller, yazılı metinler ve medya metinlerinden anladığını ifade edebilecek düzeye gelmek.

• Türkçeyi doğru, etkili ve güzel bir şekilde kullanmak

• Bilgi teknolojileri kavramına hakim olmak ve  iyi derecede kullanmayı öğrenmek

• Yaratıcı düşünme teknikleri gücünü kavrama

• Problem çözme ve araştırma yeteneği

• Girişimcilik ve değer yaratma becerilerinin gelişimine katkısı bulunmaktadır. 

Medya okuryazarlığı; kişilerin medyayı doğru bir şekilde okumasını sağlayabilmek, toplumsal hayatta daha aktif ve bilinçli olabilmesine katkıda bulunmaktır. Verilen mesajları doğru algılamak için gerekli donanımı kazanma yeteneği sağlar. Bu yönde bir takım aşamalar şu şekildedir:

• Sosyal medya araçları ve televizyon karşısında geçirdiğin zamanın farkına varmak.

• Medyada verilen iletileri doğru algılamak.

• Verilen mesajı mantık süzgecinden geçirmek, doğru okuyarak çevresine ve ülkesine yararlı vatandaş olmak.

• Bütün medya araçlarına karşı eleştirel bir bakış açısı kazanmak.

• Kitle iletişim araçları ile ortaya çıkan ekonomik, politik ve sosyal etkileri anlamak.

• İnternet, video, sinema, reklam, televizyon vasıtasıyla iletilen mesajları mantıklı değerlendirme ve doğru anlama yetisi kazanmak.

• Daha etkili ve bilinçli olarak sosyal yaşama katılmak yetisi kazanmaktır.

Medya okuryazarlığı ile iletişim, kitle iletişimi, medya, televizyon, radyo, aile, televizyon gazete ve dergi, internet gibi her insanın bilmesi gereken temel konulardan oluşturmaktadır. Erişim becerisi, çözümleme becerisi, değerlendirme ve üretim becerisinin geliştirilmesi istenmektedir. Bu becerilerin kazanılması ile medyayı doğru bir şekilde anlamak mümkün.

Medya ya da kitle iletişim araçları dediğimizde gazete, fotoğraf, kitap, dergi, film, radyo, televizyon, video, kaset, bilgisayar, CD, internet vb. iletişim araçları gelir. Her geçen gün çeşitlenen tür ve sayıda iletişim aracını ve işlevini düşünmemiz gerekir. Medya okuryazarlığı ile de bu araçlardan gelen mesajları doğru ve etkili yorumlama yapabiliriz.