Teknoloji insanlığa hizmet etmek ve hayatı kolaylaştırmak için var. Öyle düşünüp öyle kabul ediyoruz. Her bir teknolojik gelişmenin hayatımızı iyileştirdiğini düşünüyoruz. Pek çok yeni buluş da gerçekten kolaylaştırıyor hayatı. Ancak tartışılan mecralar da yok değil. Bu mecralardan biri de sosyal medya. Sosyal medya hayatı iyileştiriyor mu? Yoksa insan, kendi buluşunun kölesi mi oldu?
Kendimize Sorular Sormanın Zamanı Gelmedi mi?
Sorularla devam edelim. Kendinize sorun, kendimize soralım:
En son ne zaman sosyal medyayı kontrol etmeden uyudunuz?
YouTube, Instagram, Twitter, Facebook, TikTok ve Snapchat gibi platformlar bir anda hayatımızdan çıksa ne yaparız?
Boşlukta ve depresif hisseder miyiz?
Sosyal medya bağımlısı mı olduk?
Bu sorulardan sosyal medyanın zararlı, hiçbir şekilde faydası yok anlamı çıkmasın. Soruların amacı, bu platformlarda geçirilen süreyi sorgulamak. Sosyal medyanın sıfır zararlı ve bir o kadar da faydalı olduğunu kabul ettiğimizi varsayalım. Biliyoruz ki en yararlı şeyin bile fazlası zararlıdır.
Sosyal Medya Detoksu Nedir?
Dünyada 4,57 milyar kişi internet kullanıyor; Türkiye'de internet kullananların sayısı 62,7 milyon. Dünyada 5,16 milyar kişi cep telefonuna sahip; Türkiye'de cep telefonuna sahip kişi sayısı 77,39 milyon. Ve son istatistik: Dünyada 3,81 milyar kişi sosyal medya kullanıcısı; Türkiye'de ise 54 milyon kişinin sosyal medya hesabı var. Bu rakamlar 2020 yılı içinde paylaşılan veriler. Şu an bu rakamların çok üstünde bir sayı olduğu da unutulmamalı.
Konumuzla direkt bağlantılı bir veriyi daha paylaşmak istiyorum. İnternette geçirdiğimiz zaman günde ortalama 7 saat 29 dakika. Bu zamanın 2 saat 51 dakikası da sosyal medyada geçiyor. Hemen buraya ufak bir not düşmek istiyorum. Digital 2020 raporuyla ilgili detaylı bilgileri "Günün 3'te 1'ini İnternette Geçiriyoruz" başlıklı yazımda okuyabilirsiniz. Notun ardından dönelim konumuza.
Hem internette hem de sosyal medyada geçirdiğimiz saatler, bağımlılığın söz konusu olduğunu kanıtlıyor bir nevi. Peki var mı çözümü? Ya da ne yapılabilir sosyal medyada geçirilen uzun zamanların bağımlılığa dönüşmesini engellemek için? Hemen cevabını da verelim: Sosyal medya detoksu.
Sosyal Medya Detoksu Neden Gerekli?
Sosyal medya detoksu, bir süreliğine sosyal medyadan uzak kalmak. Sosyal medyadan uzak durarak yapılan ruhsal ve zihinsel arınma süreci. Süresinin uzun ya da kısa olmasını kişi kendi belirler. Bütün detokslarda olduğu gibi sosyal medya detoksuna, daha geniş ifadeyle dijital detoksa başlamak kolaydır. Zor olan kısmı devam edebilmek.
Detoks, sosyal medyayı tamamen bırakmak anlamına gelmez. Bu unutulmamalıdır. Sadece ufak bir mola denilebilir. Detoksa başlamadan önce sosyal medya kullanımınızın ne aşamada olduğunu gözlemleyin. Bu bir bağımlılık mı yoksa sadece haber alma isteği mi?
Mesela bir akşam sosyal medya hesaplarınıza bakmadan uyumayı deneyin. Sabah uyandığınızda ilk işiniz Instagram'da gezinmek ya da Twitter'da gündem takip etmek olmasın. Sonrasında gün içinde nasıl hissettiğinize bir bakın.
Sosyal Medya Detoksu Nasıl Yapılır?
En çok vakit geçirdiğiniz uygulamaları belirleyin
Sosyal medya detoksuna başlamak ve detoksu devam ettirebilmek için yapılması gerekenler var. Peki, "Sosyal medya detoksu nasıl yapılır?" Gelelim bu detoksun küçük ancak anlamlı adımlarına:
1. En Çok Vakit Geçirdiğiniz Uygulamaları Belirleyin
Sosyal medya detoksundan önce bir hazırlık süreci olmalı. Önce hangi platformda ne kadar vakit geçirdiğinizi belirleyin. Telefonlar için buna yardımcı olacak mobil uygulamalar mevcut; Moment, Mute gibi. iPhone'da Ekran Süresi de size yardımcı olacaktır. Bu uygulamalar sayesinde hangi uygulamada ne kadar zaman harcadığınızı net bir şekilde görebilirsiniz.
Aileniz ve arkadaşlarınızla konuşun
Planınızı yapın
2. Aileniz ve Arkadaşlarınızla Konuşun
En yakınlarınız sizi sizden daha iyi tanıyor olabilir. Fikirlerine başvurun, sorular sorun. Telefonla ve bağlı olarak sosyal medya ile ilişkiniz hakkında düşüncelerini öğrenin. Bu konuşmayı biraz uzak tutabilirsiniz ve konuşma anında telefonunuz sizden uzakta bulunsun. Sorduğunuz soruların kendinizce de cevapları oluşacaktır.
Sosyal medya hesaplarınızı kapatın
3. Planınızı Yapın
Araştırma sürecinden sonra detoks yapmaya; bir süre sosyal medyadan uzak kalmaya karar verdiniz. Ancak bu kararı planlamak gerekir.
Uygulamaları telefonunuzdan kaldırın
1- Kaç günlük bir detoks olacak? İlk cevaplamanız gereken soru bu.
2- Detoks döneminde yöneleceğiniz aktiviteler neler olacak? Ne kadar planlı başlanır ise detoks da o kadar başarılı olacaktır.
Ben kendi adıma, ilk başta bir haftalık bir detoks planladım. Bu süre zarfında kitap okumaya ağırlık verdim ve uzun zamandır ertelediğim resim yapma hobime geri döndüm.
Sitelere bilgisayardan da girmeyin
4. Sosyal Medya Hesaplarınızı Kapatın
Sosyal medya boşluğunu doldurun
Bu kapatmanın geçici olduğunu unutmayın. Kısa süreliğine askıya alın. Instagram, Facebook ve LinkedIn'i geçici kapatmanın adımları var. Bunları internete yazarak bulabilirsiniz. Hesapları kapatmak, zihnen de bir rahatlama sağlıyor.
5. Uygulamaları Telefonunuzdan Kaldırın
Hesapları geçici olarak kapattınız. Ancak muhakkak eliniz yine uygulamalara gidecektir. Kullanıcı adı ve şifre yazarak bir anda kendinizi yine sosyal medyada bulabilirsiniz. Bu sebeple uygulamaları telefondan kaldırmak önemli. Herhangi bir can sıkıntısında açmak isteseniz de uygulamayı kaldırmanız detoksu hatırlatacaktır.
Arkadaşlarınızdan destek alın
6. Sitelere Bilgisayardan da Girmeyin
Telefondan uygulamaları kaldırmak sizi bilgisayara yönlendirebilir, aman dikkat. Bilgisayardan sosyal medya etrafında dolaşmayın. Bunun için web filtreleme araçlarından birini kullanabilirsiniz. Cold Turkey veya Freedom gibi uygulamalar, belirli sitelere erişimi engelleyebilir.
Telefonunuzdan uzak durun
7. Sosyal Medya Boşluğunu Doldurun
Evet, sosyal medyayı kapattınız ancak epey zaman harcadığınız eylemi bırakmak boşluk yaratacaktır. O boşluğu başka bir şeyle doldurmalısınız, yoksa geri dönersiniz.
Yeni yerlere gidin: Belki uzun zamandır gitmek istediğiniz bir müze veya park vardır.
Yeni hobiler edinin: Resim yapmak, müzik aleti çalmak, fotoğraf çekmek gibi.
Kitap okuyun: Okumayı ertelediğiniz kitaplara şans verin.
Dil öğrenimine yönelin: Yeni bir dil öğrenmek hem zihninizi meşgul edecek hem de size yeni kapılar açacaktır.
Ben sosyal medya detoksu yaptığım dönemde, yıllardır hayalini kurduğum gitar çalmayı öğrenmeye başladım. İlk başta zor gelse de zamanla akorları kavradıkça aldığım haz arttı.
8. Arkadaşlarınızdan Destek Alın
Hayatta pek çok şeyi arkadaşlarımızla yapıyoruz. En mutlu ya da en üzgün anlarımızı onlarla paylaşıyoruz. Arkadaşlık detoks için de neden kullanılmasın?
Detoks kararı aldıktan sonra en yakın arkadaşınızla paylaşın.
Belki o da sizinle detoks yapmak isteyecektir.
İstemezse bile bu süreçte size destek olması önemli.
Sizinle vakit geçirerek boşluğu doldurmanıza yardımcı olabilir. Arkadaş desteğiyle pek çok zorlu süreci aştığınızı unutmayın.
9. Telefonunuzdan Uzak Durun
İşten eve geldikten sonra, akşam saatlerinde artık telefondan uzaklaşın. Elinizi attığınızda ulaşamayacağınız yerde olsun. Şarja taktığınızda telefona ulaşmayın. Ailenizle vakit geçirin. Hep paylaşılan ve özlem duyulduğu söylenen çocukluk günlerinize dair aile akşamlarını hatırlayın. Telefona ulaşmak ne kadar gecikirse, sosyal medyayı hatırlamanız da o kadar gecikecektir.
Ben bir süre telefonumu yatak odamın dışında bırakmaya başladım. Sabah uyandığımda ilk işim telefonuma bakmak yerine pencereden dışarı bakıp derin bir nefes almak oldu.
10. Kendinizi Ödüllendirin
Detoks sürecinde attığınız her adım için kendinizi ödüllendirin. Bu bir küçük çikolata olabilir, sevdiğiniz bir yemeği yemek olabilir veya bir sinema filmi izlemek olabilir. Kendinizi iyi hissettirecek şeyler yapın.
Sosyal Medya Detoksunun Faydaları
Sosyal medya detoksu, sadece sosyal medyadan uzaklaşmakla kalmaz, aynı zamanda zihinsel ve fiziksel sağlığımıza da olumlu etkiler yapar.
Bazı faydaları şunlardır:
Zihinsel berraklık artar.
Odaklanma yeteneği geliştirir.
Anksiyete ve stres seviyeleri azalır.
Uyku kalitesi iyileşir.
Gerçek hayattaki ilişkilere daha çok zaman ayırılır.
Ben detoks sürecimde, uzun zamandır ertelediğim yürüyüşlere başladım. Doğada olmak, kuş seslerini dinlemek, ağaçların altında yürümek bana inanılmaz bir huzur verdi.
Uzman Görüşleri ve Bilimsel Araştırmalar
Uzmanlar, sosyal medyanın bazı özelliklerinin (anında tatmin, memnuniyet eksikliği, beklenti ve şartlanma gibi) dopamin sistemlerini kötüye kullandığını söylüyor. Dopamin, vücudun doğal yollarla ürettiği beynin haz maddesi. Bu sebeple de sosyal medya detoksunu öneriyorlar. Bilim insanları, dopamin seviyesinin yaklaşık 3 ayda normale döndüğüne dikkat çekiyor.
Sosyal medya ve bağlantılı olarak detoksu da pek çok akademik tartışmanın konusu. Dr. Susan Weinschenk, davranış psikolojisi üzerine çalışmalarında sosyal medyanın beynimiz üzerindeki etkilerini detaylıca anlatıyor.
Detoks Ne Kadar Sürmeli?
Sorunun net bir cevabı yok. Kendinize göre belirleyebilirsiniz. Fikir vermesi açısından detoksu yapan kişilerin hikayelerini okuyabilirsiniz; özellikle yabancı kaynaklardan.
Benim ilk denemem bir haftaydı. Ancak o kadar iyi geldiki, süreyi iki haftaya çıkardım. Şu an ise sosyal medya kullanımımı haftada birkaç saatle sınırladım.
Sonuç: Teknolojinin Kölesi Olmayalım
Teknoloji insanlığa hizmet etmek için var, biz ona değil. Sosyal medya hayatımızın bir parçası, ancak tamamı değil. Kendi hayatımızın kontrolünü ele almak, teknolojiyle sağlıklı bir ilişki kurmak bizim elimizde.
Unutmayın:
Sosyal medya araçtır, amaç değil.
Hayatı kaçırmayın, anı yaşayın.
Sevdiklerinize zaman ayırın.
Kendinize iyi bakın, zihninize ve bedeninize yatırım yapın.
Ben sosyal medya detoksu sayesinde kendimi yeniden keşfettim. Umuyorum ki siz de bu adımları takip ederek daha huzurlu ve dengeli bir hayata adım atabilirsiniz.
Kaynakça
1- Weinschenk, Susan. (2011). Neuroscience for Designers: Applying Psychology and Brain Science to Web Design. New Riders.
2- Boyle, Matthew. (2019). Dopamine Detox: A Short Guide to Remove Distractions and Get Your Brain to Do Hard Things. Independently Published.
3- Carr, Nicholas. (2010). The Shallows: What the Internet Is Doing to Our Brains. W. W. Norton & Company.
4- Turkle, Sherry. (2015). Reclaiming Conversation: The Power of Talk in a Digital Age. Penguin Press.
5- Price, Catherine. (2018). How to Break Up with Your Phone: The 30-Day Plan to Take Back Your Life. Ten Speed Press.
