Sağlık konusunda en çok kabul edilen tanım, Dünya Sağlık Örgütü tarafından 1948 yılında yapılmış olunan tanımıdır. (1998) Buna göre, “Sağlık, yalnız sakat ve hasta olmama durumu olmamakla beraber, aynı zamanda ruhsal, bedensel ve sosyal anlamda tam bir iyilik halinin olması şeklinde açıklanabilir.” Bu çalışmamızda "Sağlık iletişimi anlayışının gelişimi nasıldır? Sağlık Ottawa Şartına göre nasıldır? Sağlık dinamiklerine toplumsal bakış nasıldır?" sorularına cevap bulmaya çalıştık.
Sağlık İletişimi Anlayışının Gelişimi Nasıldır?
Sağlık kavramı ve sağlık anlayışı, toplumdan topluma hatta kültürden kültüre çeşitlilik göstermektedir. Herhangi bir ülkede sağlık düzeyi iyi olarak değerlendirilen bir kişinin, bir başka ülkenin koşulları kapsamında farklı olarak ortaya çıkabilmektedir. Bu açıdan sağlık kavramı dikkate alındığında bir ülkenin yaşanılan değerleriyle oldukça yakından ilgilidir. Sağlık konusunda en çok kabul edilen tanım, Dünya Sağlık Örgütü tarafından 1948 yılında yapılmış olunan tanımıdır. (1998) Buna göre “Sağlık, yalnız sakat ve hasta olmama durumu olmamakla beraber, aynı zamanda ruhsal, bedensel ve sosyal anlamda tam bir iyilik halinin olması şeklinde açıklanabilir.”
Bu tanım çok sonraları birçok açından, ütopik ve durağan bir yapı olması sebebiyle eleştirilmiştir. Oysa günümüzde sağlık durağan olmasının ötesinde, sürece bağlılık ve dinamik açıdan ön plana çıkmaktadır. (Raithel) Bu tanımın 40 yıl sonrasında 1986 yılında Ottawa’da gerçekleştirilen bir toplantıda sağlığın geliştirilmesi ve desteklenmesi yönüyle de ele alınmış, daha kapsamlı bir tanım getirilmiştir. Ottawa Şartına göre sağlığın geliştirilmesi sadece sağlık sektörüne ait bir görev olmaktan çıkarılmış, sağlığın geliştirme politikaları ve ön koşulları gibi araçlar belirlenmiştir.(aktan ve ışık) Sağlığın ve sağlığın desteklenmesi daha dinamik bir açıdan tanımlanmıştır. (bauer)
Tam olarak sağlık, pozitif bir faktör olarak değerlendirilmelidir. Sağlık konusunda bedensel yetiler kadar, bireysel ve sosyal kaynakların önemine de dikkat çekilmektedir. Sağlığın geliştirilmesi ve desteklenmesi, bütün insanlara sağlıkları hakkında yüksek seviyede kendilerince karar verme, ortaya koyma fırsatının sağlanması aşamalarını amaçlamakta ve bu açıdan da kendi sağlıklarını yükseltmeye daha etkin hale getirmeyi amaçlamaktadır. Bu sebeple sağlığın geliştirilmesi ve desteklenmesi konusundaki yükümlülük yalnız sağlık sektöründe değil, hemen hemen bütün siyasi alanlarda da olması gerekmektedir. İyi bir sağlık hali, ekonomik, sosyal ve kişisel gelişim kapsamında önemli bir gereklilik olmakla beraber yaşam kalitesinin etkili bir değeridir.
Ottawa Şartına Göre Sağlık Nasıldır?
Ottawa Şartı’nın esasında bireylerin sağlık potansiyellerinin, politik ve yapısal inisiyatiflerle beraber kişisel destekleme aracılığıyla hangi şartlarda ve nasıl geliştirilebileceği, yükseltilebileceği sorusu yer almaktadır. Bu kapsamda da iki yol tavsiye edilmektedir. İlk yol, hastalıkların riskleri ile çıkmada kişisel yetilerin kuvvetlendirilmesi ve bireysel sağlığın tedavi edilmesi iken, kinci yol ise sağlıklı insanların varlığı için iyi koşulların oluşturulması, sosyal ve doğal çevrenin sağlığa uygun hale getirilmesidir. (Spicker ve Schopf) İlgili yollardan birincisinde sağlık iletişimi doğrudan müdahil olmaktadır. Bunun nedeni ise kişiler sağlık sorunları hakkında bilgi sahibi olmalarından dolayı hastalanma riskleriyle daha kolay mücadele edebilmektedirler. İkinci yolda ise kişinin tamamen içinde yer almış olduğu toplumun koşulları, özelliklerine göre farklılık gösterebilmektedir.
Kimi durumlarda sağlık negatif halde, yaralanma ve hastalık durumunda bulunmama hali, kimi durumda da bir çok kişinin ortak görüşünü temel alan normatif bir düşünce olarak, kimi zamanda pozitif bir sağlıklı olma kavramı olarak açıklanmaktadır. (ınstitute) Sağlık konusunda birçok görüşün olmasından dolayı, kültürel-sosyal ve tarihi değişiklikler ve etkiler sebebiyle üç farklı sağlık tanımlamasına yer verebiliriz.
Bir fonksiyon olarak sağlık; bu kapsama bütün ruhsal ve bedensel dengeye uygun sağlık düşünceleri ya da bedenin ve kişinin kendisinin değişen çevre koşulları esnek bir halde uygum sağlanması olarak açıklanabilir.
Sınırlama kavramı olarak sağlık; bu kategorideki kavram sıkı bir biçimde hastalıkla ilgili tıbbi teşhis ile doğrudan bağlantılıdır. Temelde bio-tıbbi bir paradigmayı esas almaktadır. Bu açıdan sağlık hasta olmama hali olarak ifade edilmektedir.
Kişinin sahip olduğu en yüksek değer olarak sağlık, bu başlığa uygun olabilecek en iyi tanım 1948 yılında Dünya Sağlık Örgütünün yapmış olduğu tanım girmektedir. Fakat burada eleştirel açıdan düşünülmesi gereken, sağlığın kesin yön olarak göz önünde bulundurulması durumunda sağlıkta zorlama yasal kapsam alınmış olur.
Sağlık Dinamiklerine Toplumsal Bakış Nasıldır?
Toplum içerisinde yer alan bireylerin hayatlarını devam etmelerinden dolayı, sağlık konusunun toplumsuz olarak değerlendirilmesi mümkün gözükmemektedir. Toplumsal imkanlar bireyin sağlık durumunu üzerinde önemli bir faktör olarak yer almaktadır. Gelişmiş toplumlarda sağlık dinamikleri temel olarak altı başlık şeklinde ortaya koyulmaktadır.(bauer)
Hastalık tayfı; kronik hastalıklara doğru yöneldiğini belirtebiliriz. Bunların bazıları artık doğrudan önlenebilmektedir. Bu konuda verilebilecek en iyi örnek ise 1901 İsviçre’de enfeksiyon hastalıkları ki veremde bunlarında başında gelmekle beraber en fazla ölüm sebebi olarak değerlendirilirken, 2001 yılında ise bu sebep kalp-tansiyon hastalıkları olarak değiştirilmiştir.
Yaşam beklentileri yükselmekle beraber yaşam ömründen sağlıklı olma süreleri açısından sağlıklı olabilmektedirler. Türkiye açısından da değerlendirdiğimizde, ülkemizde yaşlı nüfusun oranının zamanla yükseldiğini görebilmekteyiz. Cumhuriyet kurulduktan sonra 1935 yılında yapılan nüfus sayımında 65 yaş ve üzeri kişilerin oranı toplam nüfusun %3.88 bir değerde iken 2000 yılında ise bu oran toplam nüfus içindeki karşılığı %5.69 civarında çıkmıştır. 2020 yılında ise bu rakamın çok daha yukarıda olduğu bilgisine ulaşılmıştır. (tuik)
Globalleşme sebebiyle her gün yeni sağlık riskleri ortaya çıkmaktadır. Ağırlıklı olarak insanların ortak kullanım alanlarındaki yerler, taşımacılık alanındaki gelişmelerin paralelinde hastalıkların ülkelerarası yayılması bir etken olarak değerlendirilmektedir. Kuş gribi, Sars ve Covid-19 benzeri salgın hastalıklarla beraber göç sebebiyle insanların iş ortamlarını kaybetmeleri endişesinden dolayı da bazı sağlık sorunları ortaya çıkmaktadır.
Ülkenin sağlık sektöründe gerçekleştirmiş olduğu harcamalar, devletlerin ekonomilerini çok büyük ölçüde etkilediğini belirtebiliriz. Gelişmiş olan ülkeler, kendi vatandaşlarının her türlü ihtiyaçlarından doğrudan sorumlu olduğu gibi, ağırlıklı olarak sağlık alanında da harcamalar yapmak zorundadırlar. Devletlerin gelişmişlik düzeylerine göre ülkelerin sağlık alanında yapmış oldukları yatırımlarda bazı farklılıklar olabilmektedir. Bu kapsamda verilebilecek bir örnekte ise az gelişmiş olan ülkelerde temel sağlık hizmetlerinde belirli bir seviyeye ulaşmaya çalışırken gelişmiş ülkelerde ise verilen sağlık hizmetlerinin verimliliği ile daha çok fazla ilgilenilmektedir. (aktan)
Özel sağlık sektörünün giderek yaygınlaşması, modern ülkelerde, özel sağlık kurumlarının sayılarının giderek artığı görülmektedir. Devletin müdahil olduğu ve kendi yatırımlarının yetersiz kaldığı noktalarda, kar amacı güden kurumlar için, özel sağlık hizmetlerini veren sağlık tesislerinin sayıları yükselmektedir. Ülkemiz açısından değerlendirildiğinde, devletin zaman zaman bu gibi sağlık tesislerine hastaları yönlendirmesi ve teşvikler sağlaması da bir diğer önemli örnek olarak açıklanabilir.
Hastalık Tayfı Nasıldır?
Kronik hastalıklara doğru hastalık tayfının yöneldiğini açıklayabiliriz. Bu hastalardan bazıları önlenebilir iken bazıları ise önlemeyecek durumdadır. Örneğin 1091 yılında İsveç ülkesinin enfeksiyon hastalıklarında özellikle veremde en çok ölüm nedeni olarak değerlendirmiştir. 2001 yılında ise bu neden kalp-tansiyon hastalıkları olarak yer değiştirmiştir.
Sağlık Dinamikleri Kaça Ayrılır?
Sağlık dinamikleri, özel sağlık sektörünün giderek yaygınlaşması, Ülkenin sağlık sektöründe gerçekleştirmiş olduğu harcamalar, sağlık konusuna duyulan ilgilin artması, globalleşme sebebiyle her gün yeni sağlık riskleri ortaya çıkması, yaşam beklentileri, hastalık tayfı şeklinde toplamda altı kategoride değerlendirilebilir.
Kaç Farklı Sağlık Tanımlaması Vardır?
Sağlıkta bir çok görüşün olması nedeniyle, tarihi, kültürel ve sosyal değişiklikler ve bunların etkileri sebebiyle üçe ayrılmaktadır. Bunlar sırasıyla, bir fonksiyon olarak sağlık, sınırlama kavramı olarak sağlık, kişinin sahip olduğu en yüksek değer olarak sağlık şeklindedir.
