Yönetimin Tarihsel Gelişimi Nasıldır? Yönetimin genel hatlarıyla bir bilim olduğunu söyleyebiliriz. Yalnız yetenekli ve kabiliyetli insanların yönetici olabileceğini düşünmek, mühendislik eğitimi almadan doğuştan mühendis olunabileceğinin düşünmek kadar yanlıştır.
18. yüzyıldan itibaren başlayan ve 20. yüzyıl sonralarında halen devam eden endüstrileşme, köleliğin sona ermesiyle beraber ortaya çıkan makineleşmenin meydana gelmesi, ihtiyaç çeşitliliği daha fazla ortaya çıkması beraberinde ürün çeşitliliğini doğurmuştur. Buradan uzman emek gücünün ne kadar önemli olduğu anlaşılmış ve bu değişimlere paralel olarak yönetim bilimini ve süreçlerini ortaya çıkarmıştır.
Daha da eski dönemlere gidilecek olursa insanlık yalnız avlanma ile yaşayan ilkel toplumlardan, tarım yolu aracılığı ile değiş tokuş gerçekleştirerek tarımsal topluma, insan kas gücünden sıyrılıp makine yapımını tamamlayarak sanayi toplumu süreci geçmiştir. Çağımızda bilginin esas ve değerli olduğunu kabul eden insanoğlu bilgi üretimi merkezci yönetimleri önem göstererek bilgi üretimi toplumuna dönüşmeye başlamıştır. Sanayi devrimini sonucu oluşan aile işletmeleri sonrasında etkin yönetim ihtiyaçlarına gerek duyulan büyük işletmelere bırakmıştır. Kuşkusuz yönetim insanlık tarihi kadar eskidir. Örneğin benzer çalışmaları gerçekleştiren sanatkarlar ve esnaflar birlikte oluşturmuş oldukları yönetimsel teşkilatlar, yönetim bilimi acısından birer örnek olarak gösterilebilir.
12. yüzyıldan itibaren ülkemizde ortaya çıkan ekonomik, sosyal ve kültürel bir yönetim sürecine uzanan ahilik kavramı, yönetim bilimi öncesi örnek verilebilecek kurumsal oluşumlardır. Yerleşim yerini geçen ve topluluk halinde yaşayan insanoğlu meydana getirmiş olduğu yönetim şekillerinin değişen ve sürekli gelişen organizasyonları yönetemeyeceğini anlamıştır. Tüm kaynakların ve insanlık faaliyetlerinin ortak hedefi, ilkeleri belirgin olan organizasyonlar şeklinde bir araya gelmektir. Bu çalışmaların doğru ve uygulamaya dönük ilkleri olan yönetim faaliyetleri sonucu oluşturulabileceğini cağımızda kabul edilmiştir.
Yönetim Hakkındaki Düşünceler Nelerdir?
Taylor W.F. küçük dükkanlarda ve evlerde el emeği sonucundaki üretimlerden kitle üretimlere geçişte psikolojik sosyolojik ve yönetsel sorunları fark ederek bir takım çözümler üretmeye çalışmıştır. Hatta bu konuyla ilgili 1911 yılında çıkarmış olduğu işletmelerin bilimsel adlı kitabında doktorinlerini ve görüşlerine yer vermiştir. Daha sonraki yıllar ise Gilbert, Gannt ve Emerson takip etmiştir.
Bu bilim insanlarının ortak özelliklerinden biri yapmış oldukları çalışmalarda işletmelerin maksimum verimini hedef olan teoriler ortaya koymaları olmuştur. Weber M. yöneticinin kişisel arzusu, egosu ve ihtisaslarının oluşmamasına dikkat edilerek liyakat, taraf tutmayan ve hakkaniyete uygun seçimler göstermediği sürece yönetim biliminin etkinliğinin olmayacağı üzerinde durmuştur.
Yönetimde bürokratik bir yapının olması gerektiği üzerinde durmuş, bu yapının bozulması halinde ise yönetim sorunlarının içinden çıkılamaz hale geleceğini söylemiştir. Ayrıca Weber bürokrasinin, örgüt içinde uzmanlaşmadan faydalanan düzenli bir hiyerarşi olduğunu bildirmiştir. Organizasyonların başında yer alanlar liyakat ve hakkaniyete göre seçilebilirler . Kısaca objektif yeteneklere göre seçilebileceklerdir.
Toplumun bir bütün olduğunu kabul etmemiz halinde üreten, ürettiğini yöneten ve üretimden yararlanan olarak bir bütünün parçası olarak değerlendirilebilir. Bunları göz önünde bulundurmadan örgütsel hedeflerin etkili ve verimli bir şekilde sağlanamayacağı yönetimin en temel felsefi olarak dikkate alınmalıdır.
Fayol’un Yönetim Teorileri Nelerdir?
Yönetimin bilim haline gelmesinde Fransız bilim insanı olan Henry Fayol’un önemli katkıları olmuştur. Bir işletmenin yönetimi, emek gücü ve temel prensipleri konulu kitabı yöneticilerin kütüphanelerinde olması gereken bir kitaptır. İstanbul doğumlu Fransız bilimci Henry Fayol’un yönetim teorileri ve temel prensipleri 14’e ayrılmıştır. Bunlar sırasıyla;
İş Bölümü
Bir hizmet veya üretim konusunda temel bilgi sahibi olmamakla, o hizmetin ya da malın üretimi konusunda ihtiyaç unsurlarının tek bir alanında uzmanlaşmış olmayı gerektirir.
Yetki Kullanımı
Bu konuda Fayol yöneticinin davranışları ve sözünün tutarlı olması gerektiği üzerinde durmuştur. Taraf tutmaksızın kendisi de dahil olmak üzere hataları görmesi halinde aynı ve eşit denilebilecek tutarlı davranışları göstermelidir. Çünkü bu konularda tavrının olması yönetimin yetkisinin olacağı anlamına gelir.
Disiplin
Disiplinin zorla sağlanması mümkün olmayacaktır fakat yönetici dahil her çalışana önceden kulları belirlenmiş ve değişmeyen eşit bir yönetim tavrı sağlanabilir. İşletme veya organizasyonlarda her çalışan itaat etmesi zorunluluk halidir. İtaatin sağlayacak olan kişiler hakkaniyetli ve adil olan yöneticiler verebilir.
Emir Komuta Birliği
Yönetim organizasyonlarında her çalışanın görev tanımı belli olmalıdır. Astı ve üstü hiyerarşik yapı tam olarak belirlenmeli ve organizasyonun ruhu aykırı, kişisel davranışlardan uzak durulmalıdır. Kurumların içinde bulundukları şartlardan öteye gelecek koşullara göre hazırlanmalıdır.
Yönlendirme Birliği
Yapılması planlanan bir üretim ve bu üretimin temel hedeflerinin ortaya koyulması, bu hedefler doğrultusunda ekiplerin kurulması gereklidir. Ekibin yönlendirilmesi çıktının yalnızca ekonomik kazancın değeriyle değil aynı zamanda nitelikli ürün sağlama koşullarının da olması gerekir.
Genel Bilgilerin Akabinde Bireysel Bilgilerin Gelmesi
Ekip içinde yer alan çalışanların bireysel ilgi alanları örgütün dahilinde olan ve örgütün üretim sınırlarıyla ilgili olmalıdır. İlgili kurumun üretim türü neyse onun dışına çıkmamalıdır.
Karşılığını Alma
İşletmede çalışan kişiler, emeklerinin karşılığını hemen, tam ve eksiksiz belirtilen zamanda alabileceğini bilmelidir.
Merkeziyetçilik
Kurumların yararlarına göre kararların tek bir merkezden ortaya çıkması uygun olacaktır. Fakat uygulanan işin niteliğine göre bazı kararlarda merkezi yönetim, yerel yönetimlere yetki devri sağlayabilir. Burada önemli olan husus ise üretim fonksiyonu gerçekleştirirken mevcut ve olabilecek durumlara göre merkezden alınan kararların daha alt kademedeki yerlerle işbirliğinin gerçekleşmesidir.
Alt-Üst Zinciri
Burada emir verme şekli olarak düşünülmemelidir. Tam tersine astlar ve üstler arasında iletişimin, yukarıdan aşağıya yönlü bir iletişim zincirinin kurulma şeklinde olması olarak dikkate alınmalıdır. Meydana gelen sorunların üstler ve astlar arasında sıklıkla yazışmalar oluşturuyor ve süreçlerine zarar vermeleri halinde (örneğin yönetim gecikmelerine zarar vermeleri) ilgili tarafların onayı alınması halinde makam atlama imkanı olabilir.
Düzen
Organizasyonun uyumu ve devamlılığı açısından oldukça önemlidir. Önceden plan dahilinde üretilecek üretim kapsamında kullanılacak araç ve gereçlerin tamamının hazır tutulmasıdır.
Hakkaniyet
Yöneticiler bulunmuş oldukları konuma hakkaniyet ve liyakata dayalı olarak gelmedir. Bu dedenle her işçi kendisinde ustabaşı olmasının kuruma bağlılığını oluşturmak adına hakkaniyet esasları kapsamında olabileceğini bilmelidir.
Personelin Kuruma Bağlılığı ve Devamlılığı
Sık sık yapılacak personel değişikli sebebiyle verimi düşürebilir. Devamlılığı sağlayıcı çalışmalar mutlaka yapılmalıdır. Çalışanların örgütle aidiyet bağlarının oluşturulması ve kuvvetlendirilmesi halinde verimliliği yükselteceği unutulmamalıdır.
İnsiyatif Kullanma
Her çalışan örgütün üyesi olarak kabul edilmekte ve bu çalışanlara plan geliştirme ve yürütme, fikirlerine ve yaratıcılıklarına önem verme imkanları verilmelidir.
Ekip Ruhu
Her örgütün ortak akıl ve ruhu vardır. Yöneticilik görevini yerine getiren kişi bu ruhtan kurum adına yararlanmalıdır. İnsana saygı duyulmaması halinde ekibin ruhundan bahsedilmez ve ekip olmayan insanlar bir arada çalıştırılamazlar. Ekip ruhuna zarar verecek davranışlar sadece ekibin üyeleri sorumlu göstermemektedir. En başta ekibin yöneticileri de bu durumdan sorumludur.
