"Bu Pazartesi diyete başlayacağım." deyip başlayamayanlardan mısınız? ‘’Bundan sonra sabahları erken kalkacağım.’’ deyip kalkamayanlardan mısınız? ‘’Düzenli spor yapacağım ama bir türlü başlayamıyorum.’’ diyenlerden misiniz? Eğer siz de kendinize bu tür sözler verip tutamayanlardansanız kendinizi yönetmek konusunda bir takım problemleriniz var demektir.
Ünlü filozof Platon ‘’Kendini yönetirsen dünyayı yönetecek gücü bulabilirsin.’’ demiş. Kendini yönetme becerisi ne demek? Kendimi ben yönetmiyorsam beni kim yönetiyor? Kendini yönetmek, kişinin kendi kendine liderlik edebilme kabiliyetidir. İnsan, hep başkalarını yönetme peşindedir. Başkalarını yönetmek de kolay bir iş değildir. Başkalarını yönetirken ortaya çıkan problemlerin temelinde kendini yönetmekteki sıkıntılar yatar. Kendini yönetemeyen, kendi kendine liderlik edemeyen ya da kendine verdiği sözleri tutamayan, kendi sorumluluğunu almayan insan nasıl başkalarını yönetebilir? Nasıl diğer insanlara verdiği sözü tutabilir? Nasıl işinin, eşinin ve çocuklarının sorumluluğunu alabilir? Etkili liderlik konusunda birçok kitapları olan John Maxwell ‘’ Kendine liderlikte iyi olmak, kişinin diğerlerinden önce kendine hesap verme sorumluluğunu en üst noktada tutmasıdır.’’ diyerek kendi kendine liderlik konusuna ‘ Kişinin önce kendine hesap verebilmesi’ açısından bakmıştır.
Kendi Kendine Liderlik Nedir?
İnsan ve toplum, kişisel gelişim kategorilerinde çeşitli kitapları olan Charles C. Manz kendi kendine liderlik kavramını ilk ortaya atan kişidir. 1983 yılında yayınladığı ‘’Kendi Kendine Liderlik Sanatı: Hayatınızda ve İşinizde Kişisel Verimlilik Stratejileri’’ kitabında bu konuyu ele almıştır. 1986 yılında yazdığı bir makaleyle kendi kendine liderlik teorisini genişletmiştir. Manz'a göre kendi kendine liderlik etmek, kişilerin görev ve işlerini yerine getirirken ihtiyaç duyduğu motivasyonu sağlayarak kendi kendini yönetebilme ve hayatını değiştirebilme sürecidir. Yani kendi kendine liderlik etmenin amacı; kişinin yaşamını, işlerini iyileştirmek ve kendi kendini yönetmesi için belirli bilişsel ve davranışsal yöntemleri öğrenmesi ve uygulamasını sağlamaktır. Kendi kendine liderlik kavramı öz liderlik, kendine liderlik, kendinin liderliği gibi çeşitli kavramlarla eş anlamlı olarak kullanılır. Kendi kendine liderliğin tanımını yapan Charles C. Manz kendi kendine liderliğin kolay yapılabilmesi için çeşitli stratejiler oluşturmuştur.
Kendi Kendine Liderlik Stratejileri Nelerdir?
Kendi kendine liderlik stratejileri 3 tanedir:
Davranış odaklı stratejiler
Doğal ödül stratejileri
Yapıcı düşünce modeli stratejileri
Davranış odaklı stratejiler: Kişinin farkındalıklarını arttırmayı amaçlar. İlk farkındalık, öz farkındalıktır. Yani kişinin kendinin farkına varmasıdır. Doğal davranış stratejisinin amacı, kişinin öz farkındalığını arttırarak iyi ve kötü yönlerinin kontrolünü sağlamaktır. Doğal davranış stratejileri kendi içinde 5 aşamadan oluşur:
Kendini gözlemleme( Bazı davranışları neden ve ne zaman yapıyorum?)
Kendini ödüllendirme( Başarı kazanınca kişinin kendini tebrik etmesi, kendine somut ödül vermesi)
Kendini cezalandırma( Başarısızlık sonucunda kendini eleştirmek ama bunu dozunda yapmak)
Kendine hatırlatıcılar belirleme( Kendini motive için not tutma, güzel sözler, posterler, müzikler)
Ekip Oluşturmada Liderliğin Önemi: Takım Oluşturma Teknikleri
Liderlikte Başarının En Önemli Anahtarı: Duygusal Enerji Yönetimi
Doğal ödül stratejileri: Bir göreve önce zevkli özellikler kazandırmak ve onu doğal ödül haline getirmek. Sonra görevin negatif yönlerine takılmamaktır. Bu strateji kendini ödüllendirilmekle karıştırılmamalıdır. Kendini ödüllendirmek başarılı bir işin sonucunda kişinin kendine verdiği ödüldür. Doğal ödül stratejisi ise ödülün davranışın içinde yer almasıdır.
Yapıcı düşünce modeli stratejileri: Kişinin kendi zihninde yapıcı düşünce kalıpları oluşturmasıdır. İşlevi olmayan inançlarını, önyargılarını tanıyıp ortadan kaldırmak; kendi kendine pozitif konuşmak ve güzel hayaller kurmayı içerir. Yani kişinin kendi zihnini kontrol etmesi ve yönetebilmesidir.
Ülkemizde kendi kendine liderlik konusunda çalışmalar yapan sosyal bilim insanları (Tabak, Sığır, Türköz) kendi kendine liderlik ya da öz liderlik ölçeğinin Türkçe ’ye uyarlamasını yapmışlar. Yapılan bu araştırmalar sonucunda yukarı belirttiğimiz bu 3 stratejinin yanında alt kategorilerde ayrı ayrı yer alan ‘’ Hedef belirleme’’ ve ‘’ Başarılı performans hayal etme’’ faktörlerinin tek bir faktör altında yer aldığı görülmüştür. Yani kendi kendine liderlik ( öz liderlik) ölçeğinin Türkçe uyarlamasına ‘’ Kendine hedef belirleyerek başarılı performans hayal etme’’ faktörü yeni bir ölçek olarak eklenmiş.
Bir insanın kendi kendine liderlik ölçeğini yapabilmesi için önce kendine bir takım sorular sorması gerekir. Eğer sizde kendi kendine liderlik konusunda başarılı olmak istiyorsanız kendinize sorduğunuz soruların cevaplarından yola çıkarak çeşitli adımlar atmalısınız.
Kendi Kendine Liderlik İçin Bilinmesi Gerekenler
eğitim danışmanı ve yaşam koçu olan selmin gök, kendi kendine liderlik için kendimize sormamız gereken soruları şu şekilde sıralamış:
Kendimin Farkında Mıyım? : Çağımızın en popüler kelimelerinden biri ‘’ Farkındalık’’. Kişinin farkındalığı kendinden başlar. Güçlü yönlerim neler? Zayıf yanlarım neler? Başarılı olduğum alanlar neler? Başarısız olduğum konular neler? Yani bir nevi kendini tanımak eşittir öz farkındalık diyebiliriz. Öz farkındalığımızı geliştirmek için kendimize çeşitli sorular sormamız gerekir. Hedefim nedir? Bu hedefe ulaşma yolunda neredeyim? Geleceğe dair planlarım neler?
Öz Disiplinim Var Mı? : Öz disiplin deyince aklımıza irade eğitimi geliyor. Evlere kapandığımız pandemi döneminde bir kez daha anladık ki irade eğitimimiz çok zayıf. Okul ve iş gibi bir görevimiz yoksa sabah erken kalkmak gayretimiz olmuyor. Eğer dışsal bir zorunluluk yoksa yemek, kalkış ve yatış saatlerimizi disiplin edemiyoruz. Kendimize verdiğimiz sözleri tutamıyoruz. Bu nedenle her pazartesi diyete başlama kararı alıyoruz. Düzenli spor yapamıyoruz. İradesi kuvvetli kişilere baktığımızda bu insanlarda sebat, sabır ve kararlılık gibi duyguların gelişmiş olduğunu görüyoruz. Çünkü herkes kararlar alır. Ama asıl olan o kararları gün be gün sabırla ve sebatla uygulamaktır.
Özgüvenim Var Mı? : Özgüven, kendini tanıyan, kendini zayıf ve güçlü yönleriyle kabul eden insanın hedefe giden yolda kendi gücüne inanabilmesidir. Kişinin yaptığı hatalardan ders çıkarması, hedefe giden yolda düşse bile tekrar ayağa kalkmasıdır.
Kendi Kendine Liderlikte Başarı İçin 4 Adım
eğer kendi kendine liderlikte başarılı olmak istiyorsanız yukarıdaki 3 soruya cevap verdikten sonra atmanız gereken bazı adımlar var. liderlik, satış ve pazarlama konularında eğitim seminerleri veren sinan ergin, kendi kendine liderlikte başarı için 4 adımı şu şekilde sıralamış:
Sorumluluk Duygusu Kazanmalıyız: Sorumluluk duygusu içsel bir olaydır. Görev bilinci ise dışsal bir olaydır. Sorumluluk duygusu sevgiyle iç içe yaşanır. Yani kendini seven sorumluluklarının farkındadır. Herkes sevdiği mesleği yapmak ister. Ama aslında sevimli, kolay bir meslek yoktur. Her iş zor ve streslidir. ‘’ Dışarıdaki insanların ve işlerin size sevgi verdiğini düşünüyorsanız yanılıyorsunuz.’’ diyor Sinan Ergin. ‘’ Çünkü o zaman dışarıya bağımlılığınız artar.’’ diye ekliyor. Yani insan önce kendini sevmekten sorumludur. Sonra bu sorumluluk duygusu diğer sorumluluk alanlarına da yansıyacaktır.
Verdiğimiz Sözleri Tutmalıyız: Kişi, sorumluluk duygusu kazanınca söz verebilir. Sorumluluk sahibi kişiler verdikleri sözleri tutarlar. Ama kendi kendine liderlik için önce kendimize verdiğimiz sözleri tutalım lütfen. Düzenli spor yapmak, düzenli kitap okumak gibi.
Pozitif İletişim Kurmalıyız: Yapıcı düşünce modeli stratejisinde bahsettiğimiz olumsuz, işlevi olmayan düşünceleri tanıyıp kontrol etmek. Kendimizle pozitif iç konuşma yapmaktır. Eğer iç konuşmalarımızda kavga, çatışma varsa dışa yansıttığımız enerji de kavga ve çatışma şeklinde olur. İçsel sesimiz sakin ve sessiz olmalı. Sinan Ergin bu konuda ‘’ Bütün seslerinizi dinleyin ama hiç birinin kölesi olmayın.’’ diyor.
Hayal Etmeliyiz: Amaçlarımız belliyse hayal etmeye başlarız. Hayal ettikçe onu başaracağımıza inanırız. İşte burada kendi kendine liderlik ölçeğinin Türkçe’ ye uyarlanmış yeni faktörü olan ‘’ Kendine hedef belirleyerek başarılı performans hayal etme’’ faktörü de uygulamaya geçmiş oluyor. Ama şunu unutmayalım. İlk 3 adım olan sorumluluk, söz verme ve iletişim adımlarını attıktan sonra hayal etmeliyiz. Yoksa bunları yapmadan hayal etmek, içinde bulunduğumuz durumdan sadece bir kaçış olur.
Liderlik olgusu, geçmiş yüzyıllardan günümüze kadar önemini korumuş bir konudur. Öz liderlik, süper liderlik, dağıtılmış liderlik, kendi kendine liderlik gibi daha birçok liderlik türleri var. Şirketlerde, kamu kurum ve kuruluşlarında birçok yönetici çalışanlara liderlik yapıyor. Spor takımlarının her birinin kaptanı o oyuncuların lideridir. Toplumun en küçük yapı taşı olan ailede dahi anne ya da baba o ailenin liderliğini yapar. Okulda yapılan başkanlık yarışlarında sınıfların lideri seçilir.
Toplumun her kesiminde resmi ya da resmi olmayan liderler görürüz. Liderler, lideri oldukları şirketi, takımı, evi en iyi şekilde yönetmek isterler. Bunun teknik yollarını araştırırlar. Ama bu liderlerin bilmesi gereken en önemli nokta, yönetmeye önce kendilerinden başlamaları gerektiğidir. Yani bir lider önce kendi kendine liderlik etmelidir. Sonra sorumluluğunda olanlara liderlik eder. Kendime sormadan edemedim. Acaba Hz. Mevlana kişinin önce kendi kendine liderlik etmesi gerektiğini anladığı için mi ‘’ Dün akıllıydım dünyayı değiştirmek istedim; Bugün ise bilgeyim kendimi değiştirdim.’’ demiş.
Bu metin, kendine liderlik etme, yani kendini disipline etme ve yönetme becerisine odaklanmaktadır. Ünlü filozof Platon’un “Kendini yönetirsen dünyayı yönetecek gücü bulabilirsin” sözüyle önemini vurguladığı bu beceri Charles C. Manz tarafından nam-ı diğer "kendi kendine liderlik" olarak adlandırılmıştır. Kendi kendine liderliğin amacı kişinin hayatını ve işlerini iyileştirmek, belirli bilişsel ve davranışsal yöntemleri öğrenip uygulamaktır. Davranış odaklı stratejiler, doğal ödül stratejileri ve yapıcı düşünce modeli stratejileri şeklinde üç temel stratejisi vardır. Her bir strateji, kişinin farkındalığını artırma, motivasyonunu sağlama ve bilişsel özelliklerini ve davranışlarını geliştirme hedefi güder. Ülkemizde de bu konu üzerine çalışmalar yapılıp, online liderlik eğitimi dahil çeşitli eğitimler verilmektedir. Kendine hedef belirleyerek başarılı performans hayal etme gibi teknikler, bu alanda başarılı olmak için kullanılan tekniklerden biri olarak örnek gösterilmiştir.
