1983 yılında Amerikalı psikolog Howard Gardner tarafından geleneksel zeka kuramına eleştiri olarak ortaya atılan çoklu zeka kuramına göre, her bireyin birbirinden farklı gelişen pek çok zekası var. Bu zeka türleri genel olarak 8 alanda toplanmıştır.
Her birey sekiz zeka alanını da oldukça yüksek bir düzeyde geliştirebilme kapasitesine sahip olmasına rağmen çocuklar çok küçük yaşlardan itibaren belli zeka alanlarına daha çok eğimli olurlar. Okula başlama yaşına eriştiklerinde büyük bir olasılıkla eğilimli oldukları bu zeka alanları ile aynı doğrultuda olan öğrenme yollarını da geliştirmiş olurlar. Burada öğretmenler açısından önemli olan husus, daha okuldaki ilk günlerden itibaren öğrencilerin gelişmiş zeka alanlarını tanımak ve onların okuldaki öğrenmelerini tercih ettikleri bu zeka alanları yoluyla gerçekleştirmelerine yardımcı olmaktır.
Çoklu Zeka Teorisi Hakkında Bilinmesi Gerekenler Neler?
Zekanın tek bir boyutta olmadığını, aksine her bireyin farklı derecelerde, çeşitli zekalara sahip olduğunu öne sürüyor. Bunun da kişilerin öğrenme biçimlerini, ilgi, yetenek ve eğilimlerini açıkladığını vurgulayarak eğitimcilere, bu teorinin temel prensiplerini yaratıcı biçimde kullanıp, her öğrencinin bireysel farklılıklarına değer veren ve bunları güçlendiren programlar hazırlayabilmeleri için olanak sağlıyor.
Teorinin çok önemli bir getirişi de şudur; bireyde zayıf olan zekalar, güçlü olanlarla, zaman içinde yükseltilebiliyor. Bu durum tüm zekaların bir arada kullanılmasıyla ilgilidir. Yani zayıf olan alanı ya da alanları yükseltme şansı var. Bu teorinin uygulandığı bir sistemde, çocuğun güçlü olan zekası ele alınarak, diğer alanlardaki zekanın yükseltilmesi üzerinde çalışmalar yapılıyor.
Çoklu zeka kuramıyla öğrenciler önce, kendilerini çok iyi tanıyan, kendilerine güvenen, soru sorabilen, tartışabilen, muhakeme edebilen, çevresini doğru algılayabilen, karar verebilen, kedisine ve diğerlerine ait hak ve sorumlulukların bilincinde, çevresiyle doğru ve kişilikli ilişkiler kuran, bilgiyi bulacak, seçecek, işleyecek, üretecek donanıma sahip, aktif, araştıran, ifade eden, ürün ortaya koyan, yeni öğrendiklerini diğer öğrendikleriyle bütünleştirebilen, onları geliştirebilen ve problem çözmede kullanan, kendini başkasının yerine koyabilen, yani empati kurabilen bireyler olmaktadır.
Çoklu Zeka Alanları Neler?
1- Sözel - Dilsel Zeka
Kelime oyunlarını ve süslü cümleler kurmayı sever.
Yabancı dil öğrenmeye yatkınlığı vardır.
Bir dilin yapısını kolaylıkla çözümleyebilir.
Gramer hataları ve anlatım bozukluklarını çabuk farkeder.
En iyi okuyarak, notlar alarak, dinleyerek ve tartışarak öğrenir.
Sözlü veya yazılı iletişimi iyidir.
Kelime dağarcığı ve hafızası kuvvetlidir.
Özlü sözleri, ünlü kişilerden alıntıları, atasözleri ve deyimleri kolaylıkla aklında tutabilir.
Hikayeler anlatır, anlattıklarına mizah ve ilginçlik katmayı sever.
Okuduğu şeylerden konuşmayı sever.
İkna yeteneği gelişmiştir.
2- Matematiksel - Mantıksal Zeka
Soyut şeyleri çabuk kavrar.
Sayılarla arası iyidir.
Olayları akıl yürüterek çözümler.
Eleştirel düşünce gelişmiştir.
Mantıklı açıklamalar bekler.
Strateji oyunlarında iyidir.
Matematiksel hesapları aklından kolaylıkla yapabilir.
Nesneleri kategorilere ayırarak düzenler.
Bilimsel deneylerden hoşlanır.
Matematiğe ilgisi vardır.
Herhangi bir şeyin nasıl çalıştığını merak eder.
Problem çözme kabiliyeti gelişmiştir.
3- Görsel - Uzaysal Zeka
Şekil ve renklere aşırı duyarlıdır.
Duyduğuna ve okuduğuna dair şeyleri kafasında kolaylıkla görselleştirebilir.
Fotoğrafa ilgi duyar.
Yön duygusu gelişmiştir.
Daha önceden gördüğü yerleri çok canlı bir şekilde hatırlayabilir.
Hayal gücü gelişmiştir.
Çizim ve resim yapma yeteneği vardır.
Yap-boz oyunu, maket hazırlama gibi konularda yeteneklidir.
Resimleri, grafik ve haritaları kolaylıkla yorumlayabilir.
Resimli kitaplardan hoşlanır.
Geometriye ilgi duyar.
Sanatsal etkinlikler hoşuna gider.
Görerek, izleyerek ve görsel açıdan zengin kaynaklarla daha kolay öğrenir.
4- Bedensel - Kinestetik Zeka
Fiziksel olarak aktif olmayı sever.
Bedenine hakimdir ve iyi bir vücut dengesine sahiptir.
Aktif olarak sporun herhangi bir dalıyla uğraşmayı sever.
Bakmak yerine dokunmayı tercih eder.
Elleriyle çalışmaktan hoşlanır.
Uzun süre oturamaz, hareket ihtiyacı duyar.
Açık havadan hoşlanır.
Duyarak veya görerek değil, deneyimleyerek ve yaparak öğrenir.
Dansa ilgi duyar.
5- Müziksel - Ritmik Zeka
Ses, ritim, tını ve melodilere aşırı duyarlıdır.
Müzik kulağı iyidir.
Duyduğu bir müziği kolaylıkla çalabilir.
Şarkıları kolaylıkla ezberler.
Herhangi bir müzik aletini çalma veya şarkı söyleme konusunda yeteneklidir.
Kafasının içinde sürekli bir ritim veya ezgi vardır.
Bir müziğin içindeki farklı enstrüman seslerini kolaylıkla birbirinden ayırabilir.
Dil becerileri bu grupta da gelişmiştir.
Ritimle hareket ediyormuş gibidir.
6- Sosyal Zeka
Empati yeteneği gelişmiştir.
Dışa dönüktür.
Sözlü ve sözsüz iletişim güçlüdür.
İnsanların ruh hallerine, kişilik özelliklerine ve ihtiyaçlarına duyarlıdır.
Yeni insanlarla tanışmaktan hoşlanır.
En iyi iletişim halindeyken veya tartışma sırasında öğrenir.
Grup çalışmalarına yatkındır.
Takım oyunlarından hoşlanır.
Liderlik vasıflarına sahiptir.
Olaylara farklı açıdan yaklaşır.
Grup içindeki sorunları çözmede başarılıdır.
Yakın arkadaşlıkları vardır.
İlgili eğitim: Yöneticilik Ve Liderlik Eğitimi
7- Kişiye Dönük(İçsel) Zeka
En iyi tek başınayken öğrenir.
Bağımsız bir yapısı vardır.
Güçlü ve zayıf yönlerini iyi bilir.
İçe dönüktür.
Günlük tutmaktan hoşlanır.
Eleştirel düşünce gelişmiştir.
Felsefe, psikoloji, din gibi konular ilgi alanlarıdır.
Uzun uzun ve derinlemesine düşünür.
Mükemmeliyetçidir.
Gün içinde sıkça hayallere dalar.
8- Natüralist Zeka
Doğaya büyük merakı vardır.
Çevreyi keşfetmek ister.
Doğa ile ilişkili konuları çabuk öğrenir.
Doğal manzaralara aşıktır.
Hayvanlarla arası iyidir.
Kamp, yürüyüş, tırmanma, bahçecilik gibi açık hava aktiviteleri hoşuna gider.
Mevsim, gece-gündüz, sıcaklık, hava durumu değişikliklerine aşırı duyarlıdır.
Bitki ve hayvan türlerini birbirinden ayırabilir.
Gözlem yeteneği gelişmiştir.
Kirli bir çevreden son derece rahatsızlık duyar.
Kaynaklar:
Armstrong, T., 1994, Multiple Intelligences in The Classroom, ASCD Publishing Alexandria, Virginia, USA. Bümen, Nilay; 2002.
Okulda Çoklu Zeka Kuramı, Pegem Yayıncılık, Ankara, Demirel, Özcan; 2000.
Planlamadan Uygulamaya Öğretme Sanatı, Pegem Yayıncılık, Ankara. Goleman, Daniel; 1998.
Duygusal Zeka, Varlık-Bilim, İstanbul Gardner, H., 1983, "Çoklu Zeka Kuramı Öğretmen Rolüne İlişkin Görüşler ve Değerlendirmeler" D.E.Ü. Eğt. Fak.Dergisi Korkmaz, Hünkar; 1999, "Çoklu Zeka Kuramı Tabanlı Etkin Öğrenme Yaklaşımının Öğrenci Başarısına ve Tutumuna Etkisi" Eğitim ve Bilim Ankara
