Masal, düz yazı ile oluşturulan, gerçekle ilgisi bulunmayan, sunulan evreni inandırma amacı gütmeyen kısa bir anlatı türüdür. Masal kavramı Türk Dil Kurumu tarafından yayınlanan Türkçe Sözlük'te “çocuklara anlatılan ve çoğu olağanüstü olayla süslenmiş bulunan ilgi çekici hikâye” olarak tanımlanmaktadır. Masallar insanoğlunun yaşadığı kültürel değişimin hafızası, toplumun kültür hazinesidir. Hazine incelendikçe toplumun dil, din, gelenek ve göreneklerindeki dönüşümü ortaya çıkmaktadır.
Bugüne kadar masal üzerine birçok tanım ve inceleme yapılmıştır. Yapılan incelemelerin çoğu metin merkezli incelemelerdir. Haliyle masal anlatıcısı, dinleyicisi ve masalların icra edildiği ortamla alakalı yapılan araştırmalar da yetersiz kalmıştır.
Her masal anlatıcısının kendine has bir anlatım tarzı vardır. Anlatıcının sesi, jest ve mimikleri, tecrübesi, yaptığı taklitleri ona özgüdür. Yaratıcılık masal anlatıcısının tecrübesi ile alakalıdır. Sonuç olarak masal anlatıcılarının belli bir tipolojisi yoktur. Saim Sakaoğlu, herkesin masal anlatıcısı olamayacağını tüm masalları bilmenin ayrı bir şey, iyi bir masal anlatıcısı olmanın ayrı bir şey olduğunu söyler. Her masalın kendi içerisinde anlatım zorluğu vardır. Bunu aşabilmek yetenek ister.
Masal anlatıcıları meddahlar gibi usta çırak ilişkisiyle yetişmez. Sözlü gelenek içinde dinledikleri masalları anlatarak öğrenirler. Sözlü kültürün önemli bir parçası olan masallar canlı birer metinlerdir. Canlılık, dinleyen ile anlatan arasında sağlanmakta ve kuşaktan kuşağa aktarılmaktadır. Masal anlatıcıları, yetiştikleri ortama, kıyafet seçimine, dini inançlarına, eğitimlerine, masalları öğrenme ve aktarma biçimlerine, aktarılan mekânın seçimine göre değerlendirilir. Geleneksel masal anlatıcılarından farklı olarak günümüzde modern masal anlatıcıları vardır.
Geleneksel masal anlatıcısı ile modern masal anlatıcısını birbirinden ayıran özellikleri; masalların öğrenim biçimi, geleneksel üslubun kullanımı, masalın icra edildiği ortam, dilin kullanım şekli, seslendirme, beden dilinin kullanımı, maddi çıkarın gözetilip gözetilmemesi gibi farklar belirler. Modern terimi, içinde yaşanılan çağa uygun anlamına gelir. Modern masal anlatıcıları geleneksel masal anlatıcılarından farklı olarak yaşadıkları güne uygun olarak masallarını anlatan kişilerdir. Geleneksel masal anlatıcılarından daha farklı imkânlara sahip olan modern masal anlatıcıları günümüzde bambaşka performanslar sergiler. Hızla değişen sosyo-kültürel özellikler sebebiyle büyük şehirlerde gelenekselden uzaklaşarak yeni bir konsept oluşturan ve teknoloji ile iç içe yaşayan modern masal anlatıcıları sosyal medyada da performanslarını sergiler.
Geleneksel anlatımda masal ön plandayken modern anlatımda anlatıcı ön plana çıkar. Dinleyenlerin o zaman için beklentisi, eğlence anlayışı, hoş vakit geçirme anlayışları ne ise anlatım o forma dönüşür. Yalnızca anlatılanlar değil mekânlar da dinleyicilerin beklentisine göre şekillenir. Örneğin son zamanlarda Covid 19 sebebiyle anlatımlar sosyal medya üzerinden yapılmakta. Salgın döneminde masal anlatımı azalmamış aksine sosyal medya platformları ile dinleyici sayısı daha da artmıştır. Bunun sebebi salgın hastalığın getirdiği yalnızlık ile konuşma ve dinleme isteğinin artmış olmasıdır.
Etkili Masal Anlatımı Nasıl Yapılır?
Bugün masal anlatımı popülerliği gittikçe artan bir alandır. Konuyla alakalı sempozyumlar, eğitimler, kamplar, festivaller, online eğitimler gerçekleştirilmektedir. Ülkemizde masal anlatıcılığı yeniden doğuş sürecine girmiştir. Büyük şehirler başta olmak üzere çeşitli okullarda, belediyelerde, kütüphanelerde, bahçelerde, kafelerde masal anlatılmaya başlanmıştır. İstanbul’da Kumbaracı 50, Nazım Hikmet Kültür Merkezi, Moda Sahnesi gibi yerlerde anlatılar düzenlenmiştir.
Geçmişte masal anlatıcılığının eğitimi usta çırak ilişkisi içine yürütülürken günümüzde masal ve hikâye anlatıcılığı eğitimleri, atölyeler, workshoplar veya video kayıtlar üzerinden dijital ortamlarda yapılmaktadır. En uzun eğitim serüveni 2 yıla yayılmış 20 atölyeden oluşan sertifika programlarıdır. Bu eğitim ön hazırlık sürecinden seyircinin karşısına çıkmaya kadar olan aşamayı kapsamaktadır.
Masal anlatıcılığı nostaljik bir eylem gibi görünse de bugünün dünyasında aktif olarak kullanılan bir sahne sanatıdır. Önceleri masal anlatıcısı dendiğinde yaşlı, bilge kişiler akla gelirken bugün her kesimden insanların yönelmesiyle birlikte bu zihinsel kalıplar yıkılmıştır. Daha çeşitli bir sosyal profil gözlenmektedir. Bugün masal anlatıcılığı yaşam ritminin değişmesiyle birlikte geleneksel kalıpların dışına çıkarak topluma ve çağa uyarlanan bir performans sanatı haline gelmiştir. Modern hayatla birlikte masal dinlemek sinemaya gitmek ya da bir sanat etkinliğine katılmak gibi olmuştur. Bu durum masalı, masal anlatıcısını, anlatan ile dinleyen arasındaki ilişkiyi de dönüştürmüştür.
Etkili Bir Masal Anlatımı için Gerekli Olan Özellikler
etkili bir masal anlatımında dilbilgisi ve konuşmadaki ustalık anlatımın yapısını etkilemektedir. sözlü geleneğin sürekli açılan, yenilenen anlatımlarını aktaran masal anlatıcılarının yaşı, tecrübesi, mesleği, inancı, değer yargıları anlatım açısından önemli rol oynamaktadır. güzel bir konuşma için iyi bir hikâye anlatıcısı olmak gerekir. anlatımı kolaylaştırmak, güçlendirmek, öğreticiliğini artırmak ve dinleyenleri sıkmamak için başvurulan hikâye anlatıcılığında sahip olmanız gereken belli başlı özellikler vardır. bunlar doğru nefes, ses tonu, diksiyon, masal seçimi gibi alt başlıklarda incelenebilir.
İlgili eğitim: Diksiyon Dersi
Doğru Nefes
İyi bir konuşma için diyaframdan nefes almak ve nefesi kontrol edebilmek son derece mühimdir. Konuşma içerisinde nefes tıkanıklığı ve yorgunluk olmaması adına nefes kontrolü önemli bir aşamadır. Sahnede bir aksilik yaşamamak için düzenli olarak ses ve nefes çalışması yapılmalıdır.
Ses Tonu
Masal anlatırken ses tonunun alçalıp yükselmesi gerekir. Sürekli aynı tonda yapılan konuşma anlatımı monotonluğa sürükleyecek ve dinleyiciyi sıkacaktır. Bu sebeple ses değişikliği ve taklit yapabilme kabiliyeti geliştirilmelidir.
Diksiyon
Etkili konuşma için en çok ihtiyaç duyulan şey anadili akıcı, açık, anlaşılır bir şekilde konuşmaktır. Dinleyenlerin dikkatlerini dağıtmamak adına telaffuz hataları yapılmamalıdır. Bunun için iyi bir diksiyona sahip olmak gerekmektedir.
Dil Becerisi
Anadile hâkim olmak ve yalın konuşmak gerekir. Bunun için dil bilgisi kurallarına riayet edilmeli, geniş sözcük bilgisine sahip olunmalıdır. Anlatılanlarda tekerlemelerin kullanılması yani anlatımın bir ritme dayanması hafızada kalması açısından son derece önemlidir. Bir diğer sözlü gelenek olan destanların kafiyeli olmasının adeta bir şarkı gibi söylenmesinin sebebi budur. İyi bir masal anlatıcısında da bu özellik göze çarpmaktadır. Anlatılan adeta bir su gibi anlatıcının ağzından akmalı ve ritimli sözcükler sayesinde dinleyenin hafızasına nakşedilmelidir.
Ön Hazırlık
Masal anlatımına hazırlanırken bol bol tekerleme okumak, anlatılacak masalı defalarca tekrarlamak gerekir. Ön hazırlık aşamasında kullanılacak materyallerin listesini çıkarmak ve kontrolünü sağlanmak da dikkat edilmesi gereken konular arasındadır.
Anlatım Esnası
İyi bir masal anlatıcısı olmak için dikkati masala çekebilmek, dinleyici ile iletişim kurabilmek, masalın atmosferini yaşatabilmek, rahat ve endişesiz bir görünüm vermek lazımdır.
Yaş Grubuna Uygun Kelimeler
Karşınızdaki kitlenin masaldan kopmaması için onların anlayabileceği kavramları kullanmak ve yaşlarına uygun kelime seçimlerinde bulunmak da etkili masal anlatımı açısından önemli bir husustur.
Dış Görünüm
Dinleyenlerin dikkatini dağıtmayan sade ve rahat kıyafetler tercih etmek lazımdır. Dikkat dağıtacak unsurlardan uzak durulmalıdır.
Jest ve Mimikler
Etkili bir masal anlatımının olmazsı olmazı jest ve mimiklerdir. Masal anlatıcısı dili yalnızca sözcüklerle kullanan değil, bedeniyle de anlatan kişidir. Beden dilinde jest ve mimik kullanımı masala canlılık ve derinlik katabilmek açısından son derece önemlidir.
Masal Seçimi
Anlatılacak masalın seçiminde titiz davranmak da masal anlatıcılığının önemli parçasıdır. Bu, masalcıyı da tanımlayan bir özelliktir. Anlatılacak masalın seçimi performansı da yönetecektir.
İlgiyi Kaybetmeme
İyi bir gözlemci olarak dinleyicilerle göz teması kurmak akışın ritmini belirlemek açısından önemlidir.
Masalın İçeriğine Hâkim Olma
Anlatımı akıcı kılmak için masalın içeriğine hakim olmak masal içinde takılmaları, unutmaları engelleyerek akıcı bir anlatım sergilemeyi sağlamak gerekir. Bu gibi bir aksilik yaşamamak adına ön hazırlıkta masal defalarca tekrar edilmelidir.
Soru Sorma Becerisine Sahip Olma
Anlatılan masalın içeriğiyle alakalı sorular sorarak dinleyicinin hayal gücü canlandırmak, dikkati doğru yere çekmek, eleştirel ve sıra dışı düşünmeyi geliştirmek ve dinleme becerisi kazandırmak iyi bir masal anlatıcısının özellikleri arasındadır.
Genel Kültüre Sahip Olma
Masal anlatabilmek için öncelikle iyi bir okur olmak gerekir. Masalın geldiği kültüre dair okumalar yapmak ayrıca her türden edebî eserleri okumak masal yazabilme açısından kolaylık sağlar. Yaratıcı drama, edebiyat, psikoloji, sosyoloji gibi alanlarda bilgi sahibi olmak da masal anlatıcısına artı özellikler kazandırır. Sanatla etkileşim içinde bulunmak anlatımı zenginleştirir. Düzenli olarak kitap okumak, sanatsal etkinliklere katılmak, sinema, tiyatro, konser, galeri gibi alanları takip etmek gerekir.
Eğlenceli Anlatım
Her şeyden önce masalın eğlendirmek amaçlı anlatıldığı unutmamalıdır. Sıkıcı olmamaya özen göstermek, insanların hoşça vakit geçirmelerini sağlamak öncelikler arasında yer almalıdır.
