5N1K yöntemi bir planlama metodudur. Planlama yaşamımızın tüm evresinde olması gereken bir durumdur. Planlama olmadan yapılan işler maalesef olumsuz sonuçları karşımıza çıkarır. Başarısızlıklarımızın ana nedeni plansız olarak yaptığımız işlerde saklıdır. Örnek olarak yazıda bulunan veriler bu stratejik planlama metodu ile toplanırsa yazıda eksik bilgi kalmaz. Eksik bilgi kalmayınca tekrar yazışmalara da gerek duyulmaz. Bu metot sayesinde zaman tasarrufu olur. Emek ve para kaybı olmaz.
5N1K soruları eskiden habercilik alanında kullanılırdı. Günümüzde ise kullanım alanı genişlemiştir. Günümüzde haberciliğin yanı sıra eğitim, yöntem ve değerlendirme gibi süreçlerde kullanılmaktadır. Bireylerin bir olayın veya bir kavramın anahtar noktalarını “Kim?”, “Ne?”, “Nerede?”, “Ne Zaman?”, “Nasıl?” ve “Niçin?” sorularını sorarak düşünmeye yönlendirir. Bu sorular ile ayrıntılı bir biçimde düşünüp ortaya çıkarılmasını amaçlar. Şimdi bu yöntemi kapsamlı bir şekilde inceleyelim.
5N1K Nedir?
İlk soru “Ne?” sorusudur. Bu soru bize konuyu vermede yardımcı olur.
İkinci soru “Niçin?” Sorusudur. Bazı kaynaklarda “Neden?” soru olarak da geçmektedir. Bu soru bize amacı vermede yardımcı olur.
“Nasıl?” sorusu bize yöntemi belirlemede yardımcı olur.
“Nerede?” sorusu bize mekân ve yer kavramlarını belirlemede yardımcı olur.
“Ne Zaman?” sorusu ise zamanla ilgili kavramları belirlemede yardımcı olur.
“Kim?” sorusu ise olayda ilgisi ve sorumluluğu olanları belirlemede yardımcı olur.
“5N1K nedir?” sorusu ile bu kavramın içinde olan altı soruyu tanımış olduk. 5N1K soruları bir olay hakkında ayrıntılı düşünmemizi sağlar. Ortada olan bir kavram veya olay hakkında yazı yazılır. 5N1K soruları ve cevapları olayın veya kavramın etrafına yerleştirilir. İşletmeler veya bireyler her gün birçok sorun ile karşı karşıya kalmaktadır. Bazı sorunlar kolay ve açıktır.
Bazı sorunlar ise karmaşık halde olabilir. Sorunun gerçek nedenleri üzerinde daha fazla düşünmeyi gerektirebilir. Bu tür sorunlar için doğru soruları sormak gerekir. Sorun hakkında doğru verileri toplamak gereklidir. Bu nedenle bunların hepsine karşılık gelecek olan 5N1K soruları bizi çözüme yaklaştırabilmektedir. Bu yüzden 5N1K nedir? Öncelikle bunu bilmemiz gereklidir. Ardından sorun için doğru verileri toplamak gereklidir. Bu yüzden 5N1K yöntemi hemen uygulamaya konulmalıdır.
5N1K Soruları
5N1K soruları, bir konu hakkında bilgi toplamak için kullanılan bir gazetecilik tekniğidir. Sorular kim, ne, ne zaman, nerede, neden ve nasıldır. Bu sorular bir kişi, olay veya sorun hakkında veri toplamak için kullanılır. Bir görüşme ortamında veya bir konuyu araştırırken kullanılabilirler. Bir röportajda kullanıldığında, 5N1K soruları konuyu değiştirmeyi ve tüm önemli bilgilerin toplanmasını sağlamaya yardımcı olabilir. Bir konuyu araştırırken, soru aramaya odaklanmaya yardımcı olur. Ayrıca tüm bilgilerin toplanmasına da yardımcı olur. Her iki durumda da, 5N1K soruları herhangi bir gazeteci veya araştırmacı için önemli bir araçtır.
5N1K soruları için örnekler
Kim: Konuyla kim ilgileniyor?
Ne: Sorun nedir?
Ne zaman: Sorun ne zaman ortaya çıktı?
Nerede: Sorun nerede ortaya çıktı?
Neden: Sorun neden ortaya çıktı?
Nasıl: Sorun nasıl ortaya çıktı?
Biz kimiz?
Ne yapıyoruz?
Neden yapıyoruz?
Nasıl yaparız?
Nereye gidiyoruz?
Neyi başardık?
Hangi zorluklar kaldı?
Başarılı olup olmadığımızı nasıl bileceğiz?
Başarı neye benziyor?
Zaman çizelgemiz nedir?
Bütçemiz nedir?
İlerlemeyi nasıl ölçeceğiz?
Kim ne için sorumludur?
Hangi risklerle karşı karşıyayız ve bunları nasıl hafifletiriz?
Ne yanlış gidebilir ve bunun için nasıl plan yaparız?
Varsayımlarımız nelerdir ve bunları nasıl doğrularız?
Hangi bağımlılıklarımız var ve bunları nasıl yönetiyoruz?
Hangi kaynaklara ihtiyacımız var ve bunları nereden alacağız?
Bilinmeyenler nelerdir ve onlar için nasıl plan yaparız?
Başka neleri dikkate almamız gerekiyor?
5N1K Yöntemi Nasıl Olmalı?
5N1K soruları altı soruyu özetler. 5N1K yöntemi, sorunun gerçek yapısını belirlemek için kullanılır. Var olan durum hakkında bir rapor hazırlamak için gerekli tüm verileri toplamayı amaçlar. Gerekli tüm verileri toplamak için 5N1K nedir? sorularını sistematik olarak kullanmaktan oluşur.
Analiz sürecinde kapsamlı verilerin toplanması şarttır. 5N1K yöntemi, 5N1K sorularının kullanımıyla sorunların tespit edilmesini sağlar. Aynı zamanda açıklığa kavuşturulması ve tanımlanmasını da sağlayabilmektedir.
Bir olayın tüm yönleri hakkında bilgi sahibi olmayı sağlar. Doğru önlemleri almak için doğru ve uygun önlemleri önemeyi gerekli kılar.
Birbirinden farklı uygulama alanlarına sahiptir. Çok çeşitliliği sayesinde çeşitli olay, kavram ve sorunlara uyar. Her iş ve her düzeyde kullanılabilir.
5N1K Yöntemi Nasıl Kullanılır?
5N1K yöntemi aşamalara ayrılır. Bu sayede anlamak daha kolay bir hale gelmektedir. Aşamalara göre sorular sorulmaktadır. İlk aşama, anahtar kelimeleri belirlemek ile başlar. Ve bu anahtar kelimelerin önceliklerini belirlemek gerekir. 5N1K soruları durumu belirlemek için kullanılan sorulardır. Diğer aşama ise sorulardan aldığım cevaplara göre kritik faktörleri görmektir. Son aşama ise çözüm önerileri sunmaktır. Somut örnekler vererek bu yöntem nasıl kullanılır bir göz atalım:
Ne Sorusu: Konuyu vermede yardımcı olur. Görevin tanımı, olayın, kavramın, sorunu belirler. Hedefi ise eylemler ve amaçtır. Örnek verecek olursak; Sorun ne? Risk nedir? Ürün nedir?” Bu sorularda görüldüğü üzere konuyu belirlemede etkilidir. Sorunu belirleme özelliği vardır. Amacı belli etme özelliği vardır.
Kim Sorusu: Olayla ilgili sorumluları ve etkilenenleri belirleme özelliği vardır. Hedefinde ise doğrudan etkilenenler vardır. Yöneticiler, müşteriler vb. hedefinde yer alır. Örnek soru ise; Sorunu kim buldu Riski kim çözecek? Görüldüğü üzere sorumluları belirleme özelliği açıkça ortadadır.
Nerede Sorusu: İlgili yeri belirlemede yardımcı olur. Sorun nerede oldu? Verilecek cevap sayesinde ilgili yeri belirlemeye ışık tutacak.
Ne Zaman Sorusu: Olayın gerçekleştiği veya gerçekleşeceği zamanı bildirir. Hedefi ise tarihleri, süreyi, sıklık bildirimlerini ortaya çıkarmak vardır. Örnek verecek olursak; Sorun ne sıklıkta ortaya çıkıyor? Ne kadar sürecek?
Nasıl Sorusu: Yöntemimizi belirlemede yardımcı olur. Hangi adımı atacağımızı seçmemizi sağlar. Sorun nasıl çözülür? Hangi şartlar ve koşullar altında? Bu başlık altında sorulan sorular olabilir.
Neden Sorusu: Bizi amaca yönlendirme hedefi vardır. Niçin sorusu olarak da söylenebilir. Neden sorunu bulamadı? Buna benzer örnekler verilebilir.
5N1K soruları yaşanılan duruma veya olaya göre değişiklik gösterebilir. Yukarıda verilen maddelerde genellikle sorun ve risk kavramları üzerinden örnekler verilmiştir. Yaşadığınız başka bir olay veya durum üzerinden bu soruları kendi yaşantınıza uygulayabilirsiniz.
Kısaca toparlarsak, bir durum ve olayı daha iyi anlayabilmek ve raporlayabilmek için doğru verileri toplamak gerekir. 5N1K yöntemi, 5N1K sorularını sorarak sorunlar için veri toplamayı amaç edinir. Bir durumu daha iyi anlamak ve anlamlandırmak için harika bir yöntemdir. Karşılaşılan sorunlara etkili çözümler sunmayı hedeflemeye yardımcı olur. Sorun çözme dinamiğine sahip olmasıyla iyileştirici etkisi vardır. Daha iyi anlamlandırabilmek için kendi hayatınıza dokunacak sorular sorun.
Örneğin bu yılbaşı evde parti vereceksiniz. Bunun üzerine bu altı soruyu sorun. “Neden ben düzenliyorum?”, “Ne kadar eğlenceli olmalı?”, “Kim gelecek?” gibi devam ettirebilirsiniz. Yazının en başında tanım cümlesinde plan yapma metodu demiştik. Planlama bu anlamda oldukça önemlidir. Soruları sorarken planlı bir dizi halinde soru sormak gerekiyor. Buradan şunu çıkarmamız gerekiyor, soruları belirli bir sıra ile kullanmak gerekiyor. Sorun nedir? Sorunu kim buldu? Sorun nerede oldu? şeklinde devam ettirilebilir.
5N1K Yöntemi Nasıl Çalışır?
Bu yöntem üzerinden her türlü soru sorulur. Sorulan sorulara cevap verme zorunluluğu vardır. Bu altı soru her zaman çalışır çünkü bu sorular her zaman kısa ve doğrudan sorulardır. Aynı zamanda genel sorulardır. Birçok farklı konuya uygulanabilir olması da bu altı sorunun çalışabilir olduğunun göstergesidir. Bu özelliği onları esnek bir özelliğe sokar.
5N1K Yöntemi ve Avantajları
Bu altı soru aslında karmaşık bir olayı ya da sorunları aydınlatmada kullanılır. Bu sayede birbirinden farklı konulara uygulanabilmesiyle birlikte hayatımızı kolaylaştırır. Zaman tasarrufu yapmamızı sağlar. Emek kaybı oluşmaz. Daha genel olarak avantajları anlatırsak; basitlikten başlayabiliriz. Bu soruları sormak için doktora, yüksek lisans ya da lisans eğitimi almaya gerek yoktur. Diğer avantajı ise sistematik olmasıdır. Yani tüm soruları sorarak başarıya ulaşabilirsiniz. Çok yönlü olması diğer bir avantajdır. Sorun çözücü bir önlem kullanırken eşit derece de yeni bir süreç tasarlamak için kullanılabilir. Son olarak da diğer avantajı kapsamlı olmasıdır. Sorunun tüm yönleriyle görüntüsünü incelemek ve çözüm yolunu tespit etmek için kullanılabiliyor olmasıdır.
5N1K Yöntemi ve Basında Kullanımı
Basın duyuruları 5N1K sorularının kuralına göre yazılır. Bir konu hakkında basın yoluyla kamuoyunu bilgilendirmek, duyuruları iletmek, etkinliklere katılımı sağlamak ya da fikir açıklamak amacıyla yazılan yazılardır. Topluma verilmek istenen ana fikrin önceden belirlenmesi gerekir. Basın duyurusu da belirlenen o fikrin çerçevesinde 5N1K soruları kuralına göre planlaması yapılmalıdır. Basın duyurusu yaparken hukuki terimler ölçülü kullanılmalıdır.
Duyurunun içinde bilgi karmaşası olmamalıdır. Basın duyurusu bir sayfayı geçmeyecek şekilde olmalıdır. Basın duyuruları çarpıcı ve kısa başlıklara sahip olmalıdır. 5N1K yöntemine göre yazıldığından birbirinden farklı konulara uygulanabilme özelliği vardır. Günümüzde medya internet üzerinden bireyleri etkisi altına almaktadır. Geleneksel medya yerine internet haberciliği ön plandadır. Günümüzde bireyler kendilerini bu alada geliştirmekte ve bu alandan etkilenmektedir.
5N1K Yöntemi ve Eğitimde Kullanımı
Okuduğumuz kitapları veya dinlediğimiz metinleri vb. daha iyi ve doğru anlayabilmek için 5N1K sorularını kullanırız. Bir problem veya konu hakkında soru sorulduğunda onu etkin ve yalın bir biçimde anlatmak için kullanılır. Eğitimde sorulacak bu altı soru ile alınan cevaplar neticesinde soruları daha anlaşılır ve açık kılmak amaçlanmaktadır.
