Dijital çağda verinin sınırsız bir kaynak olan internet ortamında depolanabilmesi habercilik açısından farklı haberler üretebilmenin kapılarını açmıştır. Habercilikte verileri kullanmak, belgelere dayalı gerçek haberler yapmak anlamına gelir. İnternetin sorgulayan, kıyaslayan ve gerçeğe dayalı bilgiye yönelen kullanıcı kitlesi veri haberciliğine yönelmede etkisi olan bir diğer faktör olarak karşımıza çıkar.
Dünya üzerinde veri haberciliğinin geldiği noktayı ifade etmek için 2012 yılından beri düzenlenen veri gazeteciliği ödülleri iyi bir örnektir. Açık veri, veriden hazırlanan son dakika haberi, yılın haber incelemesi, veri haber sitesi, yılın öğrenci ve genç muhabiri gibi farklı kategorilerde dağıtılan ödüller veri haberciliğinin başlı başına bir alan olarak girdiği oluşumu gösterir.
Verilerle özel haber oluşturmak yeni bir haber kaynağı olmanın ötesinde kendi içinde dinamikleri olan bir uzmanlık alanına dönüşmüştür. En güzel yanı da halen dönüşmeye devam etmesi ve gelişime açık esnek bir yapısının olmasıdır. Veri haberciliği yeni nesil meslekler içerisinde iş hacmi yüksek ve kariyer imkânları açısından özellikle ülkemizde önü açık bir meslektir. Verileri habere dönüştürmek farklı aşamalardan oluşur ancak temelinde ilk bilinmesi gereken habercilik mesleğidir. Haberin ne olduğunu, neyin haber değeri taşıdığını, nelerin haber konusu olacağını bilmeden veri haberciliği yapmak çok da imkânlı değildir.
Bir başka ifadeyle dijital platformdaki veri yığınlarının içerisinde ne arayacağınızı bilmezseniz kaybolursunuz. Kısaca veri gazeteciliği ya da veri haberciliği yapmak için bilinmesi gereken iki şey haber kavramı ve veriden haber üretebilme yollarıdır. Verilerin habere dönüşmesi belirli bir sıralamada farklı aşamalardan oluşur. Bu aşamalar konuyu belirleme, veriyi toplama, sorgulama, temizleme, birleştirme, işleme, görselleştirme, hikâyeleştirme yani habere dönüştürmedir.
Her bir aşama için ayrı ayrı kullanılan teknolojik araçlar ve programlar bulunur. Peki verilerden haber nasıl oluşturulur? İzlenilen yollar ve kullanılan araçlar nelerdir? Verinin habere dönüşme hikâyesine doğru birlikte yol alalım.
Verilerle Haber Oluşturma Araçları
İnternet ortamında yapılan her eylemin sürekli olarak kayıt altına alındığını düşündüğümüzde haber için müthiş bir kaynağın olduğunu görüyoruz. Fotoğraflar, videolar, ses kayıtları, her bir kullanıcının internet ortamında gösterdiği davranış biçimleri, resmi kurumların yazılı belgeleri, rakamsal veriler, haritalar, tablolar bir veri yığını oluşturuyor.
Veri toplayabileceğiniz pek çok farklı açık veri kaynağı var. Peki bunu nasıl yapacağız? Aslında işin en keyifli yanı da bu. Çünkü herhangi bir kod bilgisi bilmeden veriden haber oluşturma süreçlerinde kullanılabilen araçlar yani teknoloji yardımımıza koşuyor.
Ayrıca ücretsiz kullanımı olan araçların sayısı da bir hayli fazla. Üstelik bu araçlara her gün bir yenisi ekleniyor, güncelleniyor ve işlerin çok daha hızlı ve pratik bir şekilde yapılabilmesi sağlanıyor. Ne de olsa her şeyin hızla yapılması gereken bir çağdayız ve habercilik için de hız faktörü çok önemli. Verilerden haber oluşturma aşamalarında kullanılan en pratik araçların başlıcaları şöyle;
Geofedia: Sosyal medyaya yüklenen veriler arasında arama yapabiliyorsunuz.
Data Miner: Yazılım ve kodlama bilgisine ihtiyaç duymadan web sitelerinde bulunan verileri çok kısa sürede bilgisayarınıza indirme ve düzenleme imkanı sunar.
Abula: PDF formatındaki içerikleri toplamak ve buradan istediğiniz bölümleri kazımak için kullanılan ücretsiz bir programdır.
Open Refine: Toplanılan karmaşık verileri temizlemek için kullanılan, veri temizleme aracıdır.
Google Refine: Bir başka veri temizleme aracıdır.
DataWrapper: Kişiselleştirilebilir verileri grafikleştirme aracıdır. Verilerle harita grafikleri oluşturabilir, görseli dilediğiniz şekilde tasarlayabilirsiniz.
Florish: Bir başka görselleştirme aracıdır. Farklı grafikler oluşturabilmenizin yanı sıra animasyonlar da yapabiliyorsunuz. Kod bilgisi olmadan da kullanabileceğiniz program kod bilenler için de özel geliştirme avantajı sunuyor.
Scaraperwiki: Wikipedia verilerinden tablolar yapmanızı sağlar.
Excel: Belki de hepimize en tanıdık gelen araç. Excel üzerinde verilerden pek çok analiz yaparak tablolara, grafiklere dönüştürmeniz mümkün.
Workbench: Veri toplama, temizleme ve görselleştirme işlemlerini bir arada yapabileceğiniz bir programdır.
Data Visualization Catalog: Farklı görselleştirme yöntemleri uygulayabileceğiniz bir program.
Web Mapping: Kapsamlı haritalar hazırlamanızı sağlayan harita oluşturma programı.
Whois: Domain alan adı ve kuruluş tarihinden faaliyet süreçlerine kadar bir site hakkında bilgi sahibi olabileceğiniz kaynaktır.
Verilerden Haber Yapmayı Nasıl Öğrenebilirim?
Yukarıda bahsettiğimiz araçlar size teknik olarak veriden haber yapma sürecinde yardımcı olan programlardır. Ancak veriden haber yapmanın ilk başlangıcı haber niteliği taşıyacak bir konu bulmaktır. Ya da hangi verinin haber değeri olup olamayacağını ön görebilme yetisi kazanmanız gerekir. Bu sebeple işe haberciliğin ne olduğunu ve internet haberciliğinin kurallarını öğrenerek başlamak iyi bir başlangıç olabilir. Çünkü veriler pek çok farklı amaçla kullanılır. Öncelikle haberciliği kavramak veri yığınları içerisinde ne aramanız gerektiğini öğretir.
İkinci aşamada veri arama, toplama, işleme, haberleştirme aşamalarında kullanabileceğiniz programları nasıl kullanabileceğinizi uygulamalı olarak öğrenmek size veri haberciliğini kavramada hız kazandıracaktır. Örneğin fotoğrafçılıkta kullanılan Photoshop programını düşünelim. Bu programı bilgisayarınıza kurup kurcalayarak öğrenmeye çalışmak mı, yoksa temellerini bir eğitim programıyla öğrenip daha sonra pratik yapmak mı size avantaj sağlar?
Elbette bilerek ilerlemek her alanda daha etkin olmanın değişmek kuralıdır. Veri gazeteciliği için kullanılan ortam araçlarını da uygulamalı olarak öğrenmek size neyi nasıl yapmanız gerektiğini öğretecektir. Ayrıca ham veriyi kullanılabilir hale getirdikten sonra, işin editoryal aşaması da çok önemlidir. Çünkü hem haber diline hâkim olmanız hem de internet üzerinde haber yazma tekniklerini bilmeniz yani veriyi doğru kurgulamanız önemlidir.
Verilerle haber oluşturmak için öğrenmeniz gereken tüm süreçleri Enstitü uzun dönem İnternet Haberciliği Eğitimi kapsamında bir arada öğrenebilirsiniz. Bu online eğitim uzun dönem olarak sunulmakta. Bunun en önemli sebeplerinden bir tanesi tüm aşamalarıyla hem teorik bilgi hem de uygulamalarla öğrenim sağlayabilmenizdir.
Veri Haberciliği Neden Bu Kadar Önemlidir?
Veri haberciliği hep var olan ancak dijital verilerin çokluğu sebebiyle ortaya çıkan kaynağı verimli hale getirerek farklı haberler yapılmasına olanak sağlar. Kaldı ki teknolojinin imkânlarıyla habercilikte interaktif haritalar, kapsamlı grafikler, üç boyutlu görseller, videolar ile veriyi haber halinde sunma çeşitliliği de veri haberciliğini önemli bir noktaya taşımıştır. Özellikle genç nesillerin düz metinlerden ziyade bilgiyi alma şekillerine göre değişen internet haberciliğinde haberin bu şekli haber siteleri için son derece avantajlıdır. Ayrıca internet ortamında rekabetin adı fark yaratmak, bunu yaparken de doğru ve faydalı bilgiler verebilmektir.
Dijital veriler tam da bu ihtiyacı fazlasıyla karşılayan haberlerin üretilmesi için ideal bir kaynaktır. Üstelik habercilikte kendi başına bir sektöre dönüşen veri haberciliği geleceği parlak bir meslek grubunu temsil eder. Veri haberciliği giderek bir takım işine dönüşen, verinin habere dönüşen her aşaması için ayrı ayrı uzmanlaşmaya gidilen bir hal almaktadır.
Bu durum özellikle ülkemizde yeni yeni yerini bulurken, şimdiden kendini geliştirenler açısından avantajlı bir meslek olacaktır. Haberciliği seviyorsanız ve veri dünyasında haber aramak ve verilerden haber oluşturmak isterseniz digital gazetecilik ve internet haberciliği ile ilgili kendinizi geliştirebilir, habercilikte iyi bir kariyer için kendinize yatırım yapabilirsiniz.
