Fransız hakem Stephanie Frappart, dünya futbol tarihine geçti. Nasıl mı? Şampiyonlar Ligi’nde 2 Aralık Çarşamba akşamı oynanan Juventus - Dinemo Kiev maçını yönetti. Şampiyonlar Ligi’nde maç yöneten ilk kadın hakem oldu.
Stephanie Frappart, ilk kez futbol tarihine geçmiyordu. Daha önce UEFA Süper Kupa Finali’nde düdük çalmıştı. 14 Ağustos 2019’daki süper maç İstanbul’da oynandı. Frappart, Liverpool ile Chelsea arasında oynanan maçta da başarılı bir yönetim sergilemiş günlerce konuşulmuştu.
Dünyanın gözü maçın üzerindeydi. Maçtan ziyade Fransız hakem Frappart’in üzerinde. Gazetelerde “Yüzyılın futbol olayı” ifadeleriyle manşetlere taşımıştı. Maçta kaç kilometre koştuğu, kararları, futbolcularla diyaloğu günlerce konuşuldu. Aslına bakılırsa Frappart’in erkek meslektaşlarından farkı yoktu. Aynı eğitimi almış, aynı zorlu süreçleri aşmış ve 2009 yılında “FIFA Uluslararası Hakemler Listesi”ne girmeyi başarmıştı.
Şampiyonlar Ligi’nde kadın hakemin düdük çalması, Türkiye’deki kadın hakemlere dikkat çekti. Futbol gibi hakemlik mesleği de erkek egemendi. Bu meslekte bütün engelleri, dışlamaları aşıp başarılı olan kadın hakemlerimiz var mıydı? Soruya net bir cevap verilebilirdi: Evet vardı, sayıları az da olsa vardı. Hatta bizim de futbol tarihine geçen kadın hakemlerimiz vardı.
FIFA Kokartlı İlk Kadın Hakem
Türkiye’de kadın hakem denilince akla gelen ilk isim Lale Orta. Nasıl olmasın ki? Sadece ülkemizin değil Avrupa’nın da ilk FIFA kokartlı kadın hakemlerinden biri. Simon Kuper’in efsane kitabının ismine atıfta bulunarak Lale Orta için “Futbol Asla Sadece Futbol Değildi” hayatın ta kendisiydi. Hakemlikten önce futbolun her kademesinde adından söz ettirdi.
Türkiye’nin ilk kadın futbol kulübü Dostlukspor’da hem kalecilik hem de kaptanlık yaptı. Profesyonel liglerde futbol antrenörlüğü ve teknik direktörlük yapabilecek diplomaya sahip ilk kadın unvanını aldı.
Profesyonel liglerde (1’inci, 2’nci, 3’üncü) maç yöneten ilk kadın hakemdi. 1500’ün üzerinde maçta düdük çaldı. 1995’te FIFA tarafından 27 ülkeden seçilen 54 hakemden biriydi. Böylece “ FIFA Kokartlı Hakemleri” listesine girdi.
Türkiye’nin FIFA kokartlı hakemi olarak uluslararası maçları da yönetti. UEFA tarafından Avrupa’nın en iyi 17 hakemi arasına seçildiğinde ise yıl 2003’tü. 2005’te hakemliği bırakan Orta’nın düdük çaldığı son maçlardan biri de 21 Mayıs 2005’te oynanan UEFA Kupası Kadınlar Final Maçıydı.
Türkiye’de futbol üzerine doktora yapan tek kadın unvanının da sahibiydi. Peki Lale Orta şimdi ne iş yapıyor? Prof. Dr. Lale Orta, Okan Üniversitesi’nde Öğretim Üyesi. Uygulamalı Bilimler Fakültesi’nin Dekan Yardımcısı ve Spor Yöneticiliği Bölümü’nün başkanı.
Kadın hakemlerin gündeme geldiği her olaydan sonra Orta ile röportajlar yapılıyor. Orta, röportajlarda öncekilere benzer şeyler söylüyor. Bütün başarılarına rağmen kadın hakem olduğu için ayrımcılığa uğramıştı. Erkek olsa hakemlik mesleğinde daha kolay yükselecekti.
İlk Kadın Hakem Kimdir?
Lale Orta futbol alanında pek çok ilk olsa da Türkiye’nin ilk kadın hakemi değildi. Kimdi peki? İki isim kaynaklarda yer alıyordu. Drahşan Arda ya da Elmas Arabacı. Bazı kaynaklar Elmas Arabacı’yı ilk kadın hakem olarak kabul etse de Drahşan Arda, buna tepki göstermişti. Yıllar önce bir röportajında ilk maçını 1968’de yönettiğini ve Almanya’ya göç etikten sonra da hakemliğe devam ettiğini anlatmıştı.
Kadın Hakemler Süper Lig'de Düdük Çalacak Mı?
Türkiye Futbol Federasyonu sitesine bakıldığında Üst Klasman Hakem, Üst Klasman Yardımcı Hakem ve Klasman Hakem kategorilerinde kadın hakem yok. Bu ifadeyi şöyle açmak gerekiyor, bu kategorilerde halen maç yöneten, hakemliğe faal olarak devam eden kadınlar yer almıyor.
Hilal Tuba Tosun Ayer, Dilan Deniz Gökçek İşcan, Kadriye Gökçek, Dilek Koçbay ise Klasman Hakemliği kadar yükselmiş. Hakemliği bıraksalar da hala futbolun içindeler, hakem gözlemcisi olarak maçlarda görev yapıyorlar. Yine de federasyonun sitesinde kadın hakemlerin futbolun içinde daha çok yer alacağına işaret eden bilgiler de var. Kadın Bölgesel Hakemi olarak düdük çalan 43, Kadın Bölgesel Yardımcı Hakemi olarak görev yapan 91 hanımefendi bulunuyor.
Stephanie Frappart’in UEFA Süper Kupa finalinin ardından Şampiyonlar ligi’nde de maç yönetmesi kadın hakemlerimizin de önünü açacak gibi görünüyor. Frappart’in başarısının ardından Türkiye Futbol Federasyonu ve Merkez Hakem Kurulu’nun (MHK) bazı hazırlıklar yaptığı haberlere konu oldu. Tartışılan, etraflıca konuşulan kadın hakemlerimize Süper Lig yolunun açılmasıydı.
Haberlerde özellikle MHK’nın, “Kadınların futbolun içinde çoğalması gerek, bunun destekçisiyiz.” görüşünde olduğu yazılmıştı. FIFA Kokartlı hakemlerimizden Melis Özçiğdem, Neslihan Muratdağı ve Cansu Tiryaki’nin de önlerinin açılmasını istedikleri ilgili haberlerin konuları arasındaydı.
Bakalım, Lale Orta’nın dert yandığı kadın hakemlerin Süper Lig’de maç yönetememesi konusunda nasıl adımlar atılacak? Kadın hakemlerimizi Süper Lig’de hatta derbi maçlarda düdük çalarken görebilecek miyiz?
FIBA Kokartlı İlk Kadın Hakem
Kadın hakemlere süper lig yolu açılır mı? Açılırsa ne zaman açılır? Sorularının cevabı henüz netleşmese de basketbolda durum daha parlak. Ülkemizde kadın basketbolunun tarihi 1950’li yıllara dayanıyor. İlk kadın basketbol hakemimizle ilgili ise net bilgiler yok. Türkiye Basketbol Federasyonu Merkez Hakem Kurulu üyelerinden Figen Keskin’in ilk kadın basketbol hakemlerinden olması ihtimal dahilinde.
Bildiğimiz bir şey var, o da Türkiye’nin ilk FIBA kokartlı kadın hakemi Özlem Yalman. C, B klasmanlarının ardından 2004’ten beri A Klasmanında yer alan Yalman, Basketbol Süper Ligi’nde düdük çalıyor. FIBA kokardını ise 2011’de girdiği sınavların ardından taktı. 2013’te 19 Yaş Altı Dünya Şampiyonası’nda düdük çalan Yalman, bir ilke daha imza attı. Dünya şampiyonasında görev alan ilk kadın basketbol hakemi unvanının da sahibi oldu.
Bütün bu bilgilerin bir kez daha gösterdiği de kadın hakemlerimizin sayısının azlığı. Futbol ya da basketbol fark etmeksizin hakemliğin erkek egemen bir meslek olması. Hakemlik erkek egemen bir meslek olsa da azimleriyle bu egemenlik içinde kendine yer açan kadınların en büyük sıkıntılarından biri: Kabul görmelerinin zorluğu. Yazıda ismi geçen hakemlerin verdiği röportajlara bakıldığında dert yandıkları bir konu daha var, o da erkek olsalardı daha çabuk yükselebileceklerini dile getirmeleri.
