Fransızca’dan dilimize girmiş olan “spécifique” kelimesi, günlük dilimizde oldukça kullanılan ama yanlış ifadelerde kullanılabilen bir kelimedir. Bazı kullanımlarında “kendine has”, “özel” anlamına gelmenin yanı sıra bazı kullanımlarda da günlük dile uyarladığımızda yanlış bir kullanıma dönüşebilir. Cümle içinde uyumsuz hale de gelebilecek spesifik kelimesi, her ne kadar “özel, karakteristik, kendine has…” anlamlarında olsa da dilimize genel olarak, bilimsel ve terimsel ifadeler üzerine kalıplaşmış bir kelimedir.
Günlük dilimizde çok dikkatli kullanmamız gereken spesifik kelimesinin uygunsuz olarak kullanımına örnek verecek olursak “Bugün benim için çok spesifik geçti.” şeklinde kullandığımızdaki uygunsuz cümlenin doğru kullanımı, “Bugün benim için çok özel geçti.” şeklindedir. “Bugünün tarihte spesifik bir yeri var.” ile “Bugünün tarihte özel bir yeri var.” Şeklindeki iki kullanımı ise doğru kullanımlardır. Çünkü o gün, terimsel bir ifadeye sahip, tarihte yeri olan özel bir gündür.
Kullanım alanlarında çok ince farklılığa sahip olan spesifik kelimesi, özel olan durumları anlatmak için de kullanılır. “Spesifik durum” olarak geçen tamlama, özel bir durumu, olayı, o çeşidin kendine has durumunu ifade eder. Bulmacalarda da oldukça sık çıkar. Peki spesifik kelimesinin kullanımı nasıldır? Hangi durumlarda doğru, hangi durumlarda yanlış kullanılır? Tüm bunları bilmek, dilimizi düzgün konuşmak aynı zamanda bizi kariyerimizde ve hayatımızda da farklı konumlara getirecektir. Doğru ve etkili konuşarak insanlar üzerinde daha olumlu etkiler bırakabiliriz. Kariyerimizde farklı bir yön seçip içerik editörlüğü yapabiliriz.
Peki spesifik kelimesini nerelerde kullanırsak, bizi iyi bir diksiyon kullandığımızı düşündürür? Evet! Birkaç örnek sonrasında daha detaylı olarak, hem Türk Dil Kurumu’nda geçen anlamını, hem de günlük dilimizdeki kullanım şekillerinden biraz bahsedeceğim sizlere. Hangi cümlelerde kullanabilir? Hangi cümlelerde ise kullanıldığı zaman uyumsuz olması söz konusu? Örneklerle paylaşmaya başlayalım.
Spesifik Nedir?
Spesifik kelimesi günlük hayatımızda kullanmamızın yanı sıra daha çok tıp ve bilimsel, tarihi ve sanatsal dillerde, durum ya da olayın özelliğini ve kendine olan has, karakteristik duruşu anlatmak için kullanılan bir kelimedir. Peki spesifik kelimesi, günlük hayatımızda nasıl ve ne anlamlarda kullanılır? Bu kelime kendini bir olaydan ayıran, özel, benzer olmayanı tanımlar bize. Bir türe özgüdür. Bir tür veya olayın karakteristik özelliğini vurgular. Günlük hayatta kullandığımız “özellikli” kelimesi yerine kullanılabilecek bir kelimedir. Çok caf caflı bir kelime olduğundan her yerde, her şey için, anlamı çok da bilinmeden kullanılır. Spesifik kelimesinin günlük hayatta nasıl kullanıldığı konusunda birkaç cümle ile örnekleyelim mi? Bakalım Türk Dil Kurumu’nda belirtilen anlamına göre aşağıda nasıl kullanımlar olacak!
Bu dönem okulda daha spesifik konular işleneceği konuşuluyor.
İstanbul’un en spesifik mimarilerinden biridir Sultan Ahmet Cami.
Bazı hediyelerin spesifik bir anlamı vardır.
Okulda, oldukça spesifik bir dönem ödevi hazırlığı içerisindeyim.
Spesifik bir bakış açısına sahip.
Dizideki kriminal incelemeler oldukça spesifik bir hal almaya başladı.
Bulunan matematik formülü, üzerinde çalışılan spesifik problemler için bulunmuştur.
Oyuncu, canlandırdığı karakter ile spesifik bir duruş sergilemiş.
Günlük Dilde Spesifik Kelimesinin Yanlış Kullanımı
Örnek cümlelerde gördüğümüz gibi, günlük dilde ve araştırmacı, eleştirisel ve bilimsel olarak kullanıldığı ve absürt kaçmayan kullanım şekilleri mümkündür. Peki günlük dilde kullanımı düşüncede doğru ama, teknikte yanlış kelime olarak kullanılan cümlelere bakalım.
Bugün çok spesifik bir gündü.
Bugün çok özel bir gündü. ✓
Ali, oldukça spesifik bir karaktere sahip.
Ali, oldukça özel bir karaktere sahip. ✓
Keyifli olduğum için derste çok spesifik hareketler sergiledim.
Keyifli olduğum için derste, kendime has hareketler sergiledim. ✓
Yazdığım günlük, bana göre çok spesifik.
Yazdığım günlük, bana göre çok özel. ✓
Gördüğünüz gibi uyumsuz kullanımlarda da aslında kelimenin özüne bakarsak doğru ama kullanıldığı karakteristik konulara bakacak olursak, dilimizde daha çok terimsel ve bilimsel ifadelerdeki kullanımlarda daha çok özdeşleştiği için günlük dilde kullanımı uyumsuz olabilmektedir.
Tıp dilinde ise daha terimsel bir kelimedir. Hastanın spesifik durumu, mikrobik konuların kendine has anlatımı, deneysel özel buluşlar… Aklınıza gelebilecek tüm “özel” ya da “kendine has” durumlar için spesifik kelimesi kullanılmaktadır. Mesela bir iki cümle içinde bakalım.
Ortamdaki virüs için, spesifik aşı üretim çalışmaları yapılmaktadır.
Hastanın durumu, bilinen tanılara göre oldukça spesifik bir hal aldı.
Tedavi için spesifik bir takım testler yapılmalıdır.
Bulunan bakterinin diğer türlerine göre daha spesifik incelenmesi gerekmekte.
Sorunu çözüme ulaştırmak için bilim adamları spesifik bir çalışma başlattı.
Kronik enfeksiyonu önlemek için, hastaya spesifik bir yöntem uygulandı.
Spesifik Kelimesinin Sanatta Kullanımı
Bu kullanım durumlarının yanı sıra sanat, tarih, siyaset ya da aklınıza gelebilecek farklı alanlar içerisinde de kullanımları olabilir. Mesela sanattaki spesifikten bahsedelim biraz. Tablolardaki çizgiler, kitaplarda kullanılan diller, mimaride kullanılan teknikler… Mesela her sanatçının farklı bir duruşu, farklı bir çizimi, kendine has bir anlatım ve düşünce tarzı vardır. Bu çizgiler her sanatçıya has spesifik bir durumdur.
Picasso’nun tabloları ile Dali tablolarındaki çizim teknikleri farklıdır. Dönemlerindeki yaşam koşulları, kullandıkları boyalar ve temsil ettikleri akım üzerine spesifik bir anlatım şekilleri vardır. Mimari bir eserde de bu spesifik durumu görebiliriz. Dönemlerine göre mimari bir yapıda, dünyaca ünlü Mimar Sinan’ın eserleri ile yine dünyaca ünlü Antoni Gaudi’nin kullandığı teknikler farklıdır ve hepsinin spesifik bir çizgisi bulunmaktadır.
Onları spesifik yapan şey ve ortak yönü tarihe damgasını vurmuş, bilimsel konular üzerinde, yapı bilimine imzalarını atmış kişiler olmasıdır. Veya okuduğumuz bir kitapta bile spesifik kavramını görebiliriz. Dünya klasiklerinde farklı bir dil görürüz, bilim-kurgu yazarının kendi kitabındaki anlatımında farklı bir dil kullanımı olabilir. Bunların hepsi spesifik anlatım özelliklerine sahip oluşlarından, yani kendilerine has bir dil kullanmalarından kaynaklıdır.
Bu yazımın da sonuna gelirken az çok, “spesifik” kelimesinin kullanım şeklini ve farklılıklarını anlatmaya çalıştım sizlere. Eğer sizlerde doğru Türkçe konuşmak ve diksiyon kurallarına daha hakim olmak istiyorsanız; IIENSTITU’nün online Diksiyon Eğitimine ücretsiz olarak katılabilirsiniz. Online olarak alacağınız bu eğitim sonrası, CV’nizde kariyerinize destek olacak sertifikaya da sahip olabilirsiniz. Blog karıştırmayı seviyorsanız, IIENSTITU Blog sayfasından yüzlerce konu hakkında yazılmış çeşitli yazılara ulaşabilir, keyifli ve verimli vakit geçirebilirsiniz. IIENSTITU’nün diğer online eğitimlerini de inceleyerek, hayatınızdaki kişisel veya kariyer gelişiminize katkı sağlayabilirsiniz.
