Birikimlerini ve yatırımlarını borsa alanına yatırmış olan kişilerin çok sık karşılaştığı terimlerden birisi spekülasyon terimidir. Spekülasyon terimi günlük yaşam içerisinde de çok sık kullanılan kelimelerin başında gelir. Bilinçli ya da bilinçsiz kullanıldığına dair bir fikrim olmamakla birlikte benim çok sık duyduğum terimlerin başında gelir. Özellikle televizyonlarda yer alan haber programlarında, tartışma programlarında ve ekonomi bültenlerinde çok sık karşımıza çıkmaktadır. Bir sosyolog olarak felsefe derslerinde de adı sıkça geçen bir terimdir, spekülasyon.
Bu kelime dilimize Fransızca dilinden geçmiştir. Türk Dil Kurumuna göre spekülasyon; “vurgunculuk, vurgun” anlamına gelmektedir. Bu terim ekonomi alanından felsefe alanına, tıp alanında ticaret alanına kadar çok geniş alanlarda kullanılmaktadır. Matematik disiplininde saptırma anlamı taşırken felsefede genel anlamıyla kurgu anlamına gelmektedir. Ekonomide değişimin anlamı olarak kullanılmaktadır. Spekülasyon terimi günümüzde en çok ekonomi alanında kullanılmaktadır. Ekonomistlerin konuşmalarında çok sık kullandıkları bir terimdir.
Dilimize ticaretteki karşılığı olan vurgunculuk anlamıyla çevrilmesi sizlerin bilinçlerinde olumsuz bir anlam ifadesi yaratabilir. Ancak bu yazıyı okuduktan sonra spekülasyon teriminin hangi anlamlarda kullanıldığı hakkında bilgi sahibi olacaksınız. Günümüzde ekonomi alanında yasal olup olmadığı ile ilgili de tartışmalar bulunmaktadır. Gelin hep beraber spekülasyon terimi hakkında bilgi sahibi olalım. Hazırsanız başlıyoruz!
Spekülasyon Nedir?
Spekülasyon, günümüz piyasa koşullarının değerlendirilmesi sonucunda oluşan beklentiler dikkate alınarak ve risk üstlenilerek kazanç elde etme yoludur. Günümüz mevcut koşullarını göz önünde tutarak, geleceğe yönelik fiyat endekslerinin belirlenmesi işidir. Yapılan belirlemelerin sonucunda fiyatlar yükselmekte ya da düşmektedir. Buradaki asıl amaç, borsada işlem gören yatırım araçlarının en düşük fiyat seviyesinden alım yapılmasını sağlamaktır. Aynı zamanda en yüksek seviyeden de satış emri verilerek aradaki farktan yüksek kazanç elde etmektir.
Spekülasyon, günümüzde suç olarak algılanmaktadır. Ancak bu terim suç kavramı içine girmemektedir. Düşünülenin aksine piyasaların ve borsaların varlık sebepleri bireyleri bu işi yapmaya teşvik etmektedir. Bireyleri bu yönde teşvik ederek her menkul kıymetin hak ettiği fiyata ulaşması amaçlanmaktadır. Bu terim yatırımcılarına her zaman kar oranı sağlamamaktadır. Yatırımcıların zarar ettiği durumlarda olmaktadır. Bu alanda kar elde etmek ve başarı sağlamak isteyen kişilerin en azından temel bilgilere sahip olması gerekir.
Spekülasyon kavramına somut örnekler vererek devam etmek isterim. Örneğin, borsada işlem gören 2 adet otomotiv lastiği üreticisi firmaları ele alalım. Bu üretici 2 firmanın hisse senetlerinin her yıl kış lastiği uygulamasına geçiş tarihlerinde satışları ve kar oranları artış göstermektedir. Bundan dolayı hisse senetlerinin yükselmesi gayet normaldir. Bu durum olumlu spekülasyondur. Yatırımcılar ise bu durumu akıl süzgecinden geçirip uygun görürlerse hisse senedini bu döneme uygun bir zamanda alacaktır.
Bu terimin tanımını yapmaya devam edelim. İlerleyen zamanlarda kar getirisi beklentisiyle belirli bir risk üstlenerek belirli bir değer beklentisiyle bir yatırım kanalı yardımıyla al-sat işlemlerinin yapılmasıdır. Bu terimin ne olduğuyla ilgili yeterince bilgi verildiğini düşünüyorum. Bu başlık altında bilgi sahibi olduktan sonra şimdi de spekülatör hakkında bilgi sahibi olalım.
Spekülatör Nedir?
Spekülatör, spekülasyondan kar elde etmek işlemler yapan kişiye denir. Bir kişiye spekülatör diyebilmemiz için o kişinin borsa alanında belirli bir seviyeye gelmiş olması gerekmektedir. Belirli risklere karşı göğüs geren kişi olarak da tanımlayanlar da vardır. Spekülatör, yapacağı işlemlerde alacağı riskleri iyi belirleyen kişilere denir. Bu kişiler mevcut piyasaları takip ederek ve yorumlayarak alım-satım işlemlerini sürdüren kişilerdir. Sahip olduğu bilgi birikimi sayesinde fiyat hareketlerinin eğilim hareketlerini doğru belirleyen kişilere spekülatör denir.
Spekülatörlerin varlığı oldukça önemlidir. Çünkü bu kişiler sayesinde işlem hacmi artmaktadır. Aynı zamanda likidite oranı da yükselmektedir. Durum böyle olduğunda da piyasada olan nakit artışı hızlanmaktadır. Sonuç olarak beklentiler karşılanabilmektedir. Spekülatör, menkul kıymetleri uygun bir fiyatla satın alıp ilerleyen zaman içerisinde alış fiyatından daha yükseğe satan kişidir. Menkul kıymetleri en ucuz olduğunu düşündüğü anda satın alır ve en yüksek olduğunu düşündüğü anda satar. Bilgisine ve bilgiyi değerlendirebilme becerisine güvenerek risk alan kişidir.
Spekülatörlerin varlığı, riskten korunmak isteyen diğer yatırımcıların arz ve taleplerini karşılamaktadır. Spekülatörlerin yokluğu piyasadaki likidite oranını azaltmaktadır. Aynı zamanda piyasa yatırımcılarının arz ve taleplerini karşılamamaktadır. Spekülatörlerin bazı değer girişimleri fiyat dengesizliklerine yol açabilmektedir. Ama vadeli ve spot fiyatlar arası farklılığında belirli bir aralıkta kalmasını sağlamaktadırlar. Spekülatör başlığını inceledikten sonra spekülasyon çeşitleri hakkında bilgi sahibi olalım.
Spekülasyon Çeşitleri Nelerdir?
Spekülasyon çeşitleri genel anlamda ikiye ayrılır. Spekülasyon çeşitleri arz ve talep haberlerine dayalı ve fiyat eğilimi tahminine dayalı iki çeşitten oluşmaktadır.
Arz ve Talep Haberlerine Dayalı: Spekülasyon çeşitleri ikiye ayrılır demiştim. Bu başlıkta kendi içerisinde ikiye ayrılır. Bunlardan birincisi fiyat düzeyi tüccarlarıdır. Fiyat düzeyi hakkında değerlendirme yapmalarına yardımcı olacak haberler, belgeler vb. ile ilgilenmektedirler. Diğeri ise haber tüccarıdır. Yatırımcıların beklediği arz ve talep değişimlerinin belirtilerini veren haberler ile ilgilenirler. Her ikisinde de bilgilerini diğer yatımcılardan gizlemek amacıyla borsa salonlarında çalışılmamaktadır. İşlerini kişisel ofislerinde sürdürmektedirler.
Fiyat Eğilimi Tahminine Dayalı: Diğer spekülasyon çeşitleri gibi bu başlıkta ikiye ayrılır. Bunlardan birincisi kısa süreli alım ve satım yapan kişilerdir. İşlemlerini birkaç dakika gibi zaman aralıklarında gerçekleştirenler bu kategori içerisinde yer alır. Bu kategori içerisinde yer alanlar fiyat düştüğünde satın almakta, kısa bir süre içerisinde yükseldiğinde hemen satmaktadırlar. Elde tutma süreleri kısa oldukları için kar oranları azdır. Diğeri ise pozisyon tüccarlarıdır. Uzun süre boyunca pozisyonlarını koruyanlardır. Bir ürünün fiyatının düşeceğine inanıyorlarsa vadeli işlem sözleşmeleri satmaktadırlar. Beklentileri istedikleri gibi giderse ters işlem yoluyla kazanç sağlamaktadırlar.
Spekülasyon çeşitleri hakkında bilgi sahibi olduktan sonra bu konuyla oldukça sık karıştırılan manipülasyon kavramı hakkında bilgi sahibi olalım.
Manipülasyon ve Manipülatör Nedir?
Manipülasyon, bireylerin ya da grupların sahiplerin oldukları değerleri olumlu veya olumsuz bir biçimde kullanmaktır. Manipülasyon en genel haliyle piyasa dolandırıcılığı olarak tanımlanabilir. Finans alanında manipülasyon yapma işlemi yasal olarak suç sayılmaktadır. Manipülasyon, piyasadaki fiyat hareketlerine yapay olarak müdahale etme biçimidir. Bu terim bilgi ya da fiyat hareketlerine müdahale etme anlamı taşır.
Yanlış bilgilerin yayılarak yatırımcıların yanılmasını sağlama işlemidir. Menkul fiyatlarını bilerek veya yapay olarak yükseltme girişiminde bulunmak manipülasyon eylemi olarak adlandırılır. Manipülasyon yasal olarak suç teşkil etmektedir. Bu dolandırıcılık veya hileli hareketi yapan kişilere yasalara göre 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası verilir. Yukarıda eylemleri gerçekleştiren kişilere de manipülatör adı verilir. Piyasalara yapay müdahalelerde bulunmaya çalışan kişilere manipülatör adı verilir.
Manipülatör olan kişiler, vicdani, etik ve insani değerlere ters düşen hareketler sergilerler. Manipülatör, bireylerin duygularını kullanarak başka bir yöne doğru sevk edilmesini sağlarlar. Yaptıkları davranışlar etik olarak görülmez. Manipülatör olan kişiler insanların duygularında yararlanarak onları dolandırır. Manipülatör, yalan haberler yayarak fiyatlar üzerinde yapay olarak müdahalelerde bulunan kişilere denir. Manipülatör, çeşitli yaydığı söylemlerle fiyatları istenilen yöne doğru çekmektedir. Eğer fiyatı istediği yöne doğru hareket ettirirse çok büyük kazanç sağlayabilmektedir.
