Pragmatik kelimesinin sözlük anlamı faydacı, yararcı demektir. Ancak felsefi açıdan değerlendirildiğinde kavram daha derin bir anlama sahiptir. Buna göre pragmatik, felsefi açıdan gerçeğin temel ölçütünün, pratik değerler olduğunu savunur. Bir şeyin değerinin, sağladığı yarara denk olduğunu savunan felsefi yaklaşım tarzıdır.
Pragmatik Nedir?
Pragmatik yaklaşımda doğruluğun tek ölçüsünün “fayda” olduğu düşüncesi vardır. Bu doğrultuda herhangi bir şeyin değerine onunla birlikte ortaya çıkacak faydaya bakılarak karar verilir. Bu kelimenin Türkçe karşılığı faydacı ya da yararcı olarak kabul edilmektedir. Bu değerleri savunan felsefi yaklaşıma ise pragmatizm denir.
Pragmatik, teorik yerine pratik düşüncelere dayalı bir şekilde, olaylarla mantıklı ve gerçekçi bir şekilde ilgilenmek anlamı taşır. TDK’na göre kelime anlamı, "yararcı ve iş ile eyleme geçme" şeklinde ifade edilir.
Pragmatizm felsefi bir kavramdır, eğer bir şey iyi işliyorsa o zaman doğrudur der. 1800'lerin sonlarında geliştirilen pragmatizm, mantığı ve rasyonaliteyi vurgular ve belirli bir şekilde düşünmeyi savunur. Pragmatizm, pratik olmayan inanç ve fikirleri reddeder ve bilimsel araştırmayı teşvik eder.
Pragmatik düşüncede başarı, ölçülebilir değerlere sahiptir ve bu değerler genellikle işin sağladığı fayda üzerine kuruludur.
Pragmatizm Ne Demek?
Pragmatizm, pratik sonuçlara yönelik düşünme temelleri üzerine kurulmuş olan felsefi bir akımdır.
Pragmatizm, bir ideolojinin veya önermenin tatmin edici bir şekilde çalışıyorsa doğru olduğunu söyler. Bir önermenin anlamının, onu kabul etmenin pratik sonuçlarında bulunacağını ve pratik olmayan fikirlerin reddedileceğini iddia eden bir harekettir.
Dilimize “faydacılık” olarak uyarlanan bu düşünce yapısının temelinde sonuç odaklı olmak esastır. İşin nasıl yapıldığından ziyade nereye varıldığı gibi sonuçlar dikkate alınır.
Pragmatizm Gerçeği Nasıl Tanımlar?
Pragmatik hakikat teorisi, basit bir ifadeyle, bir önermenin, inanmak için yararlıysa doğru olduğunu kabul eder. Fayda, gerçeğin temel göstergesidir.
Pragmatizmin ana fikri, inançların eylemlere rehberlik ettiği ve soyut ilkelerden ziyade sonuçlara göre yargılanması gerektiğidir. Pragmatizmin bu temel fikri, ABD'nin bir dünya gücü olarak ortaya çıktığı ekonomik ve politik büyüme döneminde Amerikan düşüncesine egemen olmuştur.
Pragmatizm felsefesi, bir fikrin anlamının pratik sonuçlarında bulunacağını savunur. Başka bir deyişle, bir fikrin doğruluğu veya gerçekliği, nesnel bir standarda uygunluğunda değil, dünyada nasıl işlediğinde yatar. Bu yaklaşım siyasetten eğitime ve hukuka kadar birçok farklı alanda etkili olmuştur.
Pragmatizmin savunucuları, genellikle modası geçmiş kavramlara veya gerçekçi olmayan ideallere dayanan diğer felsefi sistemlere göre daha esnek ve gerçekçi bir yaklaşım olduğunu savunmaktadır.
Ancak savunucuları bunun felsefenin yanlış anlaşılması olduğunu ve Pragmatizmin nesnel doğruların varlığını inkar etmediğini, sadece bu doğruların kesin olarak bilinemeyeceğini savunduğunu belirtmektedir. Sonuç olarak, Pragmatizm ile aynı fikirde olunsun ya da olunmasın, etkili ve büyüleyici bir felsefi sistem olmaya devam etmektedir.
Pragmatizmin Avantajları
Pragmatizm, fikirlerin pratik uygulamalarını vurgulayan bir yaklaşımdır. Birçok yönden, Platon ve Kant gibi filozofların genellikle gerçek dünya kaygılarından kopuk soyut ilkelere odaklanan entelektüalizmine bir yanıt olarak görülebilir. Buna karşın pragmatistler, bir fikrin geçerliliğini değerlendirmenin tek yolunun pratik sonuçları olduğuna inanırlar.
Sonuçlara bu şekilde odaklanılması pragmatizmin ayakları yere basan bir pratiklikle ilişkilendirilmesine yol açmıştır. Ancak bu yaklaşımın başka avantajları da vardır. Öncelikle, mevcut fikirlere güvenmek yerine sorunlara yeni çözümler bulma ihtiyacını vurguladığı için yaratıcılığı teşvik eder.
Ayrıca, gerçek dünyanın karmaşıklıklarını ve kısıtlamalarını dikkate aldığı için daha idealist yaklaşımlara kıyasla daha uygulanabilir çözümler üretme eğilimindedir. Sonuç olarak, pragmatizm genellikle modern yaşamın karmaşıklıklarıyla başa çıkmak için çok uygun olan pragmatik ve gerçekçi bir felsefe olarak görülür.
Pragmatizmin Dezavantajları
Pragmatizm, teorik veya idealist spekülasyonlar yerine fikirlerin pratik uygulamalarını vurgulayan bir yaklaşımdır. Pragmatizmin destekçileri olmakla birlikte, bazı önemli dezavantajları da vardır. Pragmatizmin bir dezavantajı, uzun vadeli planlama pahasına kısa vadeli kazanca odaklanmaya yol açabilmesidir.
Bu da yetersiz karar alma ve gelecekteki fırsatlara yatırım yapmama ile sonuçlanabilir. Buna ek olarak, pragmatizm genellikle esnek olmayan ve çatışmaya yol açabilen "ya benim yolum ya da otoyol" yaklaşımıyla sonuçlanır.
Son olarak, pragmatizm, yeni fikirlerin genellikle pratik olmadığı ve dolayısıyla takip etmeye değmeyeceği düşünüldüğünden, yaratıcılığın ve yeniliğin engellendiği bir ortam yaratabilir. Pragmatizmin yararları olsa da, bu yaklaşımı benimsemeden önce bu dezavantajlar göz önünde bulundurulmalıdır.
Materyalist önyargı.
Bireysel farklılığa aşırı vurgu.
Yaparak öğrenmenin sınırlamaları.
Pragmatistler başkalarının deneyimlerini reddederler ve insanın kendi deneyimlerine inanırlar.
Pragmatizm ve Eğitime Etkisi
Günümüz dünyasında pragmatizm eğitimi büyük ölçüde etkilemiştir. Pragmatizm, pratik ve faydacı bir felsefedir. Aktiviteyi tüm öğretme ve öğrenmenin temeli yapar. Öğrenmeyi amaçlı hale getirir ve eğitimde bir gerçeklik duygusu aşılar.
Pragmatistler, müfredatın çocuğa odaklanması gerektiğine inanırlar, bize eğitimin toplumdaki rolünü ve bedensel ve zihinsel işlevlerimizin derin köklerini hatırlatırlar.
Bu nedenle, pragmatik bir sınıf, öğrencilerin karşılıklı anlaşmaya varmaları gereken çok sayıda grup çalışması içerecektir. Pragmatik öğretmenler, öğrencilere açık bir şekilde grup çalışması, iş birliği ve müzakere becerilerini öğretmelidir. Daha sonra çocukları günlük görevleri boyunca bu becerileri uygulamaya teşvik etmelidirler.
Felsefede Pragmatizm
Felsefede pragmatizm, faydacılık, uygulayıcılık, gerçeklere ve eyleme yönelik olan, pratik sonuçlara odaklanan yaklaşım biçimi üzerine kurulmuş olan bir akımdır.
Amerikalı filozof ve psikolog William James (1842-1910), pragmatizm felsefi hareketinin lideridir, pragmatizm onunla beraber popüler hale gelmiştir.
Hem iyinin hem de doğrunun teorisi şeklinde nitelenir. İyinin teorisi anlamında kullanılan faydacılık, refah odaklıdır. Yani, en fazla faydanın sağlanması ve zevk ya da tatmin bakımından değerlendirildiğinde üst seviyede yararların görülmesi amaçlanır.
Doğru teorisi olarak kullanılan faydacılık ise sonuç odaklıdır. Bu çerçevede, doğru hareket, bir durumun ya da kavramın, uygulanabildiği ölçüde gerçek olduğu fikrini merkeze alır. Yani, bir bilgi, günlük veya sosyal hayatta bir işe yaramıyorsa, o bilgi yanlıştır. Ancak, bilgi işe yarıyorsa, kesinlikle doğrudur.
Kelimenin temeli olan pragma, Eski Yunancadır ve iş, eylem anlamına gelir. Buna göre pragmatik kelime anlamı “işe yönelik” demektir. Bu ifadeye karşılık olarak "faydacılık" kelimesi kullanılır.
Faydacılık, 18. yüzyılda, İngiltere’de ilk olarak Jeremy Bentham ve diğer düşünce adamları tarafından ortaya sürülmüştür. Fikrin temelinin ise Epikür gibi antik Yunan filozoflarına kadar bağlantılanması mümkündür. Faydacılık, ilk ortaya atıldığında “en fazla insana en fazla mutluluk” temelinde analizler dile getirilmiştir. Ancak daha sonra Bentham, birbiri ile çelişebilecek iki kavram içerdiğinden ilk kısmı atıp sadece “en büyük mutluluk prensibi” şeklinde bir tanım getirmiştir.
“Bir şey, uygulanabildiği ölçüde doğrudur” şeklinde ifade edilen faydacılık, yıllar boyunca çeşitli yönlerden eleştirilmiştir. Bunlardan biri, bahsedilen şeyin herhangi bir özden yoksun olsa dahi başarılı olabileceği ihtimalini savunmasıdır. Bu noktada verilen örnek şu şekildedir; çoktan seçmeli bir soruyu, hiçbir bilgisi olmayan bir kişi rastgele cevaplarsa ve cevap doğru ise faydacı anlayışa göre, o şey artık mutlaklık kazanır. Yani, soruyu rastgele doğru cevaplayan kişinin bilgili, eğitimli veya zeki olup olmaması pek de önem taşımaz.
Diğer bir eleştiri, sağduyu ile faydacılığın çelişmesidir. Eleştiriye verilen örnek, bir kişinin kendi çocuğu ile iki yabancıyı kurtarma tercihidir. Faydacılar, iki yabancının kurtarılmasının gelecekte daha fazla mutluluk ve fayda potansiyeli taşıdığını dikkate alacak, kişi sağduyusuyla karar verince çocuğunu kurtarmaya yönelecek, ancak bu karar faydacılıkla çelişecektir.
Faydacılıkta önemli olanın öz değil, biçim olduğu konusu da eleştiri konusudur. Olayların akışında sadece pratikteki başarının mutlaklığına dayanan bir yaklaşım olması eleştirilir. Pragmatizm, birçok alanda tartışılmıştır. Her türlü düşünce tarzından fikir adamlarının kendinden bir parça bulabildiği bu akım, savunucularına göre en uygulanabilir düşünce tarzlarından biri iken, karşı çıkanlarca ise paradoks ve çelişkilerle doludur. Bununla birlikte, bu anlayışın düşünce dünyasına getirdiği yenilik ve tartışma konuları olduğu da yadsınamaz.
Pragmatizm 1870 civarında Amerika Birleşik Devletleri'nde ortaya çıkmıştır. Özellikle ABD ve İngiltere’de yaygınlaşarak toplumun yaşam felsefesi haline gelmiştir. Eğitim ve ekonomi alanlarını derinden etkilemiştir.
Pragmatik Olmak
Pragmatik olmak önemlidir. Bu ne anlama geliyor? Pratik ve gerçekçi olmak anlamına gelir. Olayları olmasını istediğimiz gibi değil, oldukları gibi görebilmek anlamına gelir. Pragmatizm hayatın pek çok alanında faydalı bir niteliktir.
Örneğin, finansal kararlar verirken pragmatik olmak ve bir seçim yapmadan önce tüm seçenekleri göz önünde bulundurmak önemlidir. Fazla idealist olursak, uygulanabilir veya gerçekçi olmayan bir hareket tarzı seçebiliriz ve bu da ileride mali sorunlara yol açabilir. Aynı durum kişisel ilişkiler için de geçerlidir.
Çok idealist olursak, beklentilerimizi çok yüksek tutarak kendimizi hayal kırıklığına uğratabiliriz. Beklentilerimizde pragmatik olmak ve gerçekçi olarak neyi başarabileceğimize odaklanmak önemlidir.
Pragmatik olmak, yapılan işin neden, nasılından ziyade sonuçlarıyla ilgileniyor olmak durumudur. Pragmatik insanlar doğrudan sonucu yani başarıyı değerlendirir.
Üzerine aldığı bir işi başarısızlıkla sonuçlandıran kişinin, pragmatik yaklaşım karşısında pek şansı yoktur. Başarısızlık, istenen faydaya ulaşamamak anlamına gelir. Pragmatik insanlar, doğrudan sonuca odaklanarak “neden başarılamadı?” kısmıyla ilgilenmezler. Dolayısıyla pragmatik düşünceye başarısızlık için mazeretler sunmak pek anlamlı değildir.
Pragmatist Nedir?
Pragmatist, pragmatizm düşüncelerini benimseyen kişidir. Bir pragmatist, evrensel olarak doğru olduğunu onaylamaya gerek kalmadan bir şeyin doğru olduğunu düşünebilir. Örneğin, insanlar genellikle bir ağacı güzel olarak algılarlarsa, pragmatist için o ağaç güzeldir.
Pragmatist, teoride ideal olmanın aksine pratikte işe yarayacak olan pratik yaklaşımlara ve çözümlere odaklanarak problemler veya durumlarla ilgilenen kişidir. Pragmatist kelimesi, genellikle yüksek ilkelere veya ideallere göre hareket eden kişiyi tanımlayan “idealist” kelimesiyle çelişir.
Pragmatik liderler herhangi bir görevin, girişimin veya hedefin "bunu nasıl başarırız" tarafına odaklanırlar. Nihai sonuca ulaşmak için tüm resmi basit şekilde görmeyi isterler, pratik düşünürler. En büyük öncelikleri, ekibin işleri nasıl yapacağını belirlemektir. Bu tarz yaklaşımlar belki olumsuz olarak değerlendirilebilir. Ancak bu doğrusal ve pratik bir “düşünme” ve "yapma" biçimidir.
Gerçekçilik ve pragmatizm değerlendirildiğinde; gerçekçilik, pratikliği destekler ve yaşamın fiziksel gerçeklerini kabul etmek anlamına gelir. Pragmatizm, pratik sonuçların bilgi, anlam ve değer kriterleri olduğu görüşüne sahip olmaktır. Aslında yaklaşım olarak örtüşürler.
Pragmatistler, tanımlanabilir herhangi bir mantığa dayanmayan sezgilere ve diğer düşünce süreçlerine yakın olma eğilimindedir. Bu yaklaşıma göre, arkasındaki mantığı anlasanız da anlamasanız da bir fikir dünyanın değerini anlamak için faydalıdır, önemlidir.
Pragmatik olan bir kişi, neyin olabileceği ya da olması gerektiğinden çok olgusal konularla ilgilenir. Pragmatik bir kişinin dünyası, sonuçlardır. Bu tanımlamalara göre kendinize sorun, sizin odak noktanız nedir, bu kavramı kendinize uyguladığınızda ne derece pragmatiksiniz?
