Çalışma ve Endüstri İlişkileri Uzmanı-Eğitmen Yelda Ökten ile temel iş kanunları ve iş hukuku üzerine konuştuk. Konuyla ilgili soruları cevapladık.
Yelda Ökten Kimdir?
Yelda Ökten, evli ve iki çocuk annesiyim. Profesyonel yaşam koçuyum. Gazi Üniversitesi işletme bölümünden mezun olduktan sonra toplu iş sözleşmeleri, iş hukuku, kurumsal iletişim gibi alanlarda yurt içinde ve yurt dışında önemli deneyimlerim oldu. Hem üretim danışmanlığı hem online eğitimler veriyorum. Kariyerimin son 1 yılında da Birleşmiş Milletlerde insan kaynakları danışmanı olarak çalıştım. Özel sektörde insan kaynakları direktörü olarak çalışmaktayım.
Çalışma Hayatında İşverenin ve İşçinin Sorumlulukları Nelerdir?
Kanunda taraflar, işveren, işçi ve işveren vekilidir. İşçinin ilk en önemli borcu, iş görme borcudur. İş ilişkisi söz konusu olması gerekmekte. Sözleşmede belirtilen sorumlulukları belirtilen yer ve zamanda yerine getirmelidir. Bir diğer borcu da sadakat borcudur. İşçi işverene sadakatle hizmet etmeli, çıkarlarını korumalı ve itibarını zedelememeli. Hırsızlık yapmamalı, mesleki sırlarını ortaya çıkarmamalı. Bir diğer borcu da disiplin borcu. İş yeri emir talimatlarına uymak, zamanında gidip gelmek, iş yerinin özel koşullarına hareket etmek de disiplin borçlarındandır.
İşverenin borçları da ücret, işçiyi koruma ve eşit davranma borcu. En önemlisi ücret ödeme borcudur. Önemli olan işçiyi mağdur etmeden, tam hesaplanmış ve usulüne uygun ödenmelidir. İş ilişkisi devam ederken işçinin itibarını korumakla, işçinin tacize uğramaması için gerekli önlemleri yerine getirmek zorundadır. Psikolojik taciz yani mobbing sıklıkla duyduğumuz bir kavram. Kasıtlı ve sistematik olması, aşağılanma, küçümsenme ve dışlanma söz konusudur. Buradaki kötü muameleye psikolojik taciz diyoruz. Medeni kanuna ve yeri geldiğinde borçlar kanununa da bakıyoruz. Eşit davranma borcu. Irk, renk, cinsiyet, din, siyasal düşünce gibi konularda ayrım yapılamayacağı söz konusudur.
İş Sözleşmelerinin Esasları Nelerdir? Çalışan Olarak İmzalarken Nelere Dikkat Etmeliyiz?
İş ilişkisinin kurulduğunun ispatı sadece sözleşme değildir. İşçinin işe geldiği andan itibaren o ilişkisi başlamış demektir. Kanun koyucu diyor ki iş sözleşmesi yapmak zorunda değildir. Kanunen bir şekle tabi değildir. 1 yılı tamamlamış işçi için izin hakkı 14 gündür. Sözleşmeye baktığımızda izin hakkından vazgeçer gibi kanunda geçerliliği olmayan maddeler yer almakta. Kanuna aykırı bir maddenin geçerliliği yoktur.
Dikkat etmemiz gereken konulardan bir tanesi, bazen tek taraflı cezai maddeler görüyorum. Tek taraflı cezai maddeler tek taraflı konulamaz.
Ülkemizde en yaygın kullanılan iş sözleşmesi belirsiz süreli iş sözleşmesidir. Bir diğeri belirli süreli iş sözleşmesi, dönemsel istihdam olarak düşünüyorlar. Kayıt dışı istihdamın önüne geçmek için yapılmış bir kanun. Kısmi süreli iş sözleşmeleri var. Part-time diye bilinen kavram. İşçinin çalışma süresi en fazla 45 saat. Bu sürenin 3’te 2’si ve altında yapılan sözleşmelere kısmi süreli iş ilişkisi diyoruz.
Pandemi Çalışma Hayatında Neleri Değiştirdi?
İşveren bakımından fesih yasağı getirmiş durumda. Ücretsiz izin durumlarını işverenler cezai işlem gibi uygulamaya başladılar. Farklı endüstrilerde bir gün içerisinde evden çalışmaya mahkum etmiş durumda. Uzaktan çalışmanın faydaları ve zararları gün yüzüne çıkmış oldu. Uzaktan çalışma modeli 2016 yılında hayatımıza girdi.
Çalışanlar açısından duygusal çeviklik ve adaptasyon önem kazandı. Takım çalışması, iş birliğinin önemini gördük. İşverenler anladılar ki çalışanlara yeni eğitimlerle yeni beceriler kazandırmanın harcanandan fazla fayda sağlıyor. Arabuluculuk kavramını da sık duyar olduk.
Pandemiyle Gelen Ücretsiz İzin Kavramını Hem İşçi Hem İşveren Acısından Yorumlar Mısınız?
Ücretsiz izin artık 7244’ten önce ve sonra diye yorumluyoruz. Öncesinde ücretsiz izin doğum sonrası ya da işverenin ücret kesintisi yapması akla geliyor. İş sözleşmesinin askıya alınması anlamına gelen ve o sürede işçi çalışmamakta ve iş veren ücret ve SGK pirimi beyanı yapılmamakta. Özel bir sözleşme varsa, tarafların karşılıklı mutabakatta olması.
İşçinin isteği dışında tek taraflı ücretsiz izne çıkarılması mümkün değildir. Yargıtay kararlarına göre haklı iş sözleşmesi sebebidir. Kıdem tazminatı gibi haklarını da alır. İşçi teklifi yazılı kabul etmezse geçerli olmayacaktır. 7244 kanunu sonrası yine yazılı mutabakat istiyoruz. Ancak işçi imzalasın ya da imzalamasın ücretsiz izin işverenin inisiyatifinde oldu.
Uzaktan Çalışma Kapsamında Olan Çalışanların İş Kazası Durumları Nasıl Değerlendiriliyor?
Uzaktan çalışmada yaşanan kazalın iş kazası olup olmadığı halen değerlendiriliyor. İş sözleşmelerinde mutlaka iş sağlığı ve güvenliğine uyacağım gibi maddeler düzenleyip işçilerin imzalarını alıyoruz. Uzaktan çalışma da iş ilişkisi. Hizmet akdinin 2 taraflı olup, yasaklar önlemler her iki tarafı da bağlar. Evinde ve çalışılan yerinde işyerinin eklentisi olacağı kabul edilmiştir. Sigortalının iş sırasında meydana gelen kaza ya da hasara iş kazası diyoruz. İşverenin de uzaktan çalışmanın niteliği gereken bütün önlemleri alması ve çalışanın da uyması gerekir.
Münevver Birol: Temel İş Kanunu ve İş Hukuku, Bordro ve Bordro Uygulamaları Eğitimi ve İngilizce Mülakata Hazırlık Eğitimi olmaz üzere 3 eğitiminiz var.
Temel İş Kanunu ve İş Hukuku Eğitiminize Kimler Katılmalı, Neden Katılmalı, Neler Öğrenecekler?
İsteyen herkes katılmalı. İş hayatına yeni atılacak genç yetişkinler, iş hayatından profesyoneller katılabilir. Sıfırdan başlayıp ileri seviyeye kadar ve pratiğe dayalı olarak işliyoruz. Bordro öğrenmek isteyenlerinde önce iş kanunu eğitimini almalarını isterim. Uzun dönem eğitimlerim var. İngilizce mülakat teknikleri eğitimine yabancı şirketlere başvurmak isteyenler için bu eğitim olmazsa olmaz. Yetkinlik bazlı mülakat tekniklerini önce Türkçe alıp sonra İngilizceyi de alın derim.
Temel İş Kanunu ve İş Hukuku Eğitiminize Katılanlar Bu Sertifikayı Aldıktan Sonra Hangi Alanlarda Kullanabilirler?
Kariyer hedeflerini güzel belirlesinler. İşverenin iş yerinin bordrosu, SGK primleri işverenin mahremidir. Özel sektörde tek başınayız ve bildiğimiz kadar varız. Bu eğitimlere sadece sertifika olarak bakmayın. Vasıflı ve değerli eğitimler var. Bu sertifikaları gördüğüm kişinin merakı, ilgisi ve azmi hoşuma gider. Online eğitimlerle dezavantajı avantaja dönüştürüyoruz. Binlerce adayın içinden sıyrılmak zorundasınız. Ön yazılarınızı eksik etmeyin. Sertifikaların sadece belge olmadığını ispatlayın ön yazı ile.
Covid Sebebiyle Verilen/Alınan İş Göremezlik Ödeneklerinde ve Rapor Bildirimlerinde Farklı Bir Prosedür Var Mı?
Hayır yok. Çalışma hayatında hastalandım işe gitmedim, doktor bana 10 gün rapor verdi, işveren ücretimden kesinti yapmış deniliyor. Ücrette kesinti yapmak yasal olarak mümkün değildir. Bu bir eksik gün bildirimidir. Sigortalı olarak çalışan kişi hastalıktan rapor almış olabilir. Ve SGK rapor parası alma hakkına sahiptir. Kadın sigortalılarda da 16 hafta hakkı vardır. 90 günlük geriye dönük prim hakkı aranmaktadır.
Covid tedavisi görenler ya da yüksek riskli olanlar sağlık kurumlarına başvurmadan rapor alabiliyorlar, rapor ödeneği alabiliyorlar. Temaslı olanlar farkında olmadığı için faydalanamıyorlar. İş göremezlik ödeneği yataklı tedavilerde günlük kazancın yarısı ayakta tedavilerde günlük kazancın 3’te 2’si.
Kısa Çalışma Ödeneğinde Ne Kadar Ücret Ödeniyor?
31 Mart’ta sona ermiş olsa da covide mahsus bir durum değil. Günlük kısa çalışma ödeneği sigortalının günlük ortalama brüt kazancın yüzde 60’sı olarak hesaplanır. En düşük brüt asgari ücrete göre belirlenir. En fazla brüt asgari ödeneğin yüzde 150’si.
İşten Çıkarma Kısıtlaması Devam Ederken Bu Yasaktan Muaf Haller Nelerdir, Cezaları Nelerdir?
Belirsiz süreli iş sözleşmesinin işveren tarafından sebep gösterilmeden feshi, toplu iş feshi kapsam dışında. Malulen emeklilik ya da emeklilik sebebiyle kapsama girmiyor. Askerlik, ölüm, emeklilik için şartların tamamlanmış olması, iş yeri nakli, olabilir. İş yerinin kapanması ve işin sona ermesi kapsam dışında. İşçi tarafından zorunlu fesih kapsam dışıdır. Sadece idari para cezası değil, müfettişler o şirketteki çalışanların bütün sözleşmelerini denetime tabi tutabilirler. Sadece asgari ücret tutarında ceza öderim diye düşünmemek lazım.
İşten Çıkarma Yasağı Sona Erince Ne Olacak?
Çok büyük bir sürpriz bizi beklemiyor. İşverenler işten çıkarmayı göze aldıkları, belirli bazı işlere ihtiyaç kalmaması sebebiyle ücretsiz izin hakkını kullandılar. Bu durumda işçiler yasak bitince ya işe geri alınmaları ya da bütün hakları ödenerek işten çıkarılmaları gerekmekte.
Bir İşveren Bir İşçisiyle Çalışmak İstemediğinde Tüm Yasal Haklarını Ödemek Koşulu İle İşçiyi Dilediği Zaman İşten Çıkarabilir Mi?
İş sözleşmesi işveren tarafından feshedilecekse geçerli neden olmalı. Bir işçiye bütün hakları ödediğinde işten çıkış yapabiliriz. Kanunda belirtilen haklı nedene dayandıramıyorsak ve usulen yapamıyorsak haksız fesih olarak karşımıza çıkabilir. Yazılı olarak, gerekçesini söyleyerek ve yazılı bildirim yaparak feshi gerçekleştirmek gerekiyor.
İşe İade Davalarını Sonuçları, Emsal Kararlar Hakkında Neler Söylersiniz?
İş sözleşmesi fesih dışında sona erebilir. Taraflar anlaşarak sona erdirebilirler. İkale protokolü. Böyle sonuçlanınca işçi işsizlik ödeneğinden faydalanamaz.
Arabulucular Hangi Durumlarda Devreye Giriyorlar?
Arabuluculukta iki tarafı bir araya getiren hukukçu devreye giriyor. Mümkün olan en kısa zamanda tarafları bir araya getirip anlaşma tutanağı imzalatmaya çalışıyor. Mümkün değilse anlaşamama tutanağı imzalatıyor ve işe iade davası açılıyor buna zorunlu arabuluculuk diyoruz.
Doğru Bir İstifa Vermenin Yolu Yordamı Nedir?
İstifa etmek demek iş sözleşmesini feshetmek demektir. İstifa mektubunu alırken yazılı ve ıslak imzalı olması gerekiyor.
İş Hayatına Yeni Atılacak Olanlar İçin Önerileriniz Nelerdir?
En önemli hususun bireysel farkındalık olduğunu düşünüyorum. 5 yıl sonra kendini nerede görüyorsun sorusu kilit sorulardandır. Yetkinlikler ve bireysel farkındalık iş hayatında çok önemlidir. Bu bizi rakiplerimizden bir adım öteye taşıyacaktır.
Çalışma Hayatında İşverenin ve İşçinin Sorumlulukları Nelerdir?
Kanunda taraflar, işveren, işçi ve işveren vekilidir. İşçinin ilk en önemli borcu, iş görme borcudur. Sözleşmede belirtilen sorumlulukları belirtilen yer ve zamanda yerine getirmelidir. Bir diğer borcu da sadakat borcudur. İşverenin borçları da ücret, işçiyi koruma ve eşit davranma borcu.
Pandemi Çalışma Hayatında Neleri Değiştirdi?
İşveren bakımından fesih yasağı getirmiş durumda. Ücretsiz izin durumlarını işverenler cezai işlem gibi uygulamaya başladılar. Farklı endüstrilerde bir gün içerisinde evden çalışmaya mahkum etmiş durumda. Uzaktan çalışmanın faydaları ve zararları gün yüzüne çıkmış oldu.
İş Sözleşmelerinin Esasları Nelerdir?
Ülkemizde en yaygın kullanılan iş sözleşmesi belirsiz süreli iş sözleşmesidir. Bir diğeri belirli süreli iş sözleşmesi, dönemsel istihdam olarak düşünüyorlar. Kayıt dışı istihdamın önüne geçmek için yapılmış bir kanun. Kısmi süreli iş sözleşmeleri var.
