Sanayi Devrimi,18.yüzyılın sonlarında kas gücüne dayalı faaliyetlerin bırakılıp makine gücüne geçilmesidir. Buharlı makinelerin gücü ve teknolojik buluşlar sayesinde Sanayi Devrimi başlamıştır. Bir geçiş dönemini ifade eder. Kas gücünden makine gücüne geçişi temsil eden dönemdir. Bu geçiş dönemi, insanlık tarihi üzerinde oldukça büyük bir etki yaratmıştır. Toplumlarda sosyolojik olarak incelenen büyük değişimler yaşanmıştır. Toplumlar üzerinde olumlu ve olumsuz etkileri bulunmaktadır.
Bu devrimden önce gerçekleşen Rönesans ve Reform hareketleri Avrupa’da özgür düşünce, teknik, bilim ve sanat alanında gelişimlere ortam hazırladı. Bunların yanında Coğrafi Keşifler ile Avrupa zenginleşti. Yaşanan bu gelişmelerin özellikle de teknik alandaki gelişmelerin üretim alanına yansıması Endüstri Devrimi’ni doğurdu. Yaşanan bu radikal değişimler yüzyıllar sonra bile dünyayı etkilemektedir ve etkilemeye devam edecektir.
Genel olarak Batı Avrupa’da ortaya çıkmıştır. 18. yüzyılın sonlarında yeni teknolojik buluşların üretim alanına etki etmesi ve buhar gücüyle çalışan makinelerin endüstriyi doğurmasıdır. Bu gelişmelerin Avrupa’daki sermayeyi arttırmasını da kapsayan bir süreçtir. İngiltere’de başlayan bu süreç daha sonra Batı Avrupa, Kuzey Amerika ve Japonya’ya sıçramıştır. Daha sonra da bütün dünyaya yayılmıştır. Şimdi bu süreci daha detaylı bir şekilde inceleyelim.
Sanayi Devrimi Hangi Ülkede Başlamıştır?
Diğer adıyla Endüstri Devrimi İngiltere’de başlamıştır. Daha sonra Kıta Avrupa’sına yayılmıştır. Oradan da tüm dünyayı etkisi altına almıştır. Peki, bu Devrim neden İngiltere’de başlamıştır? Bu devrimin İngiltere’de başlamasının nedenleri;
İngiltere’de var olan anayasal monarşi düzeni mülkiyet hakkı ve bireysel hak ve özgürlükleri korumuş ve ön plana çıkarmıştır.
Bu süreç içerisinde İngiltere dünyanın en zengin ülkelerinden biriydi. Borsa ve bankacılık sektörü diğer ülkelere oranla çok ileriydi.
İngiliz parlamentosu, kapitalist ilkeler doğrultusunda iç piyasada rekabeti meşru kılmıştı.
Bu ülke, sanayi için o dönemde en gerekli olan demir ve kömür madenleri yönünden oldukça zengindi.
Dünyanın en büyük sömürge imparatorluğuydu. Bu sayede sanayi için gerekli olan tüm hammadde ihtiyacını oldukça kolay karşılayabiliyordu.
Güçlü ticaret filolarına sahip olduğu için taşımacılık alanında zorluk çekilmiyordu.
Kıta Avrupa’sına oranla siyasi ve dinsel karışıklık oranları oldukça azdı.
Fabrika sistemi ile üretim, talep artışları ekseninde bir gereksinimi ortaya çıkardı. Bu devrimin en önemli parçaları olan büyük makineler ev üretimi için elverişli değildi. Bu yüzden evler yerinde daha büyük alana sahip olan yerlere gidip çalışma sistemi oluşturuldu. Bu süreçte fabrika sistemi ortaya çıkmış oldu.
Sanayi Devrimi Tarihi
Sanayi Devrimi aşamalardan oluşmaktadır. Birinci Sanayi Devrimi’nden başlayarak dördüncüye kadar devam etmektedir. İlk olarak bu süreç 1760-1830 tarihini kapsamaktadır.1763 yılında James Watt adlı İskoç mucidin buharlı makineyi icat etmesi bu dönem için en önemli adımdır. Çünkü sanayide kas gücünün yerini makine gücü almaya başlamıştır. Fabrika sistemi kurulmuş ve bireyler bu fabrikalarda çalışmaya ilk defa başlamıştır. Bireyler fabrikalarda çalışabilmek için köylerden kentlere göç etmişlerdir. Bireylerin fabrikalarda çalışabilmek için kentlere göç etmesiyle büyük kentler kurulmuştur.
Aynı zamanda köylerde iş gücü oranı azalmıştır. İnsanlar kas gücü yerine makine gücü ile çalışan fabrikaları tercih etmiştir. İlk başta fabrikalarda erkekler çalıştırılmıştır. İlerleyen aşamalarda ise daha ucuz iş gücü sağladığı için kadınlar ve çocuklar çalıştırılmıştır. Bireyler insani olmayan şartlar altında çalıştırılmıştır. Bu sorunlar işçi hakları, sendikalar vb. alanlarda yeni hakların oluşmasını sağlamıştır.
Bu sürecin yükseldiği esnada ülkeler arası ticaret deniz yoluyla sağlanmaktaydı. Bunun içinde çok fazla kömür gereksinimi vardı. İngiltere zengin kömür yataklarına sahip olduğu için bu anlamda oldukça avantajlıydı. Bu sayede Avrupa ve diğer ülkelerden üst konumdaydı. İngiltere, bu konumundan dolayı rakiplerinle arasındaki fark oldukça artmıştı.
İlerleyen yıllarda ikinci aşama 20.yüzyıla denk gelmektedir. Bu aşamada iş bölümü odaklı elektrik enerjisine bağlı kitlesel üretim ön plana çıkmıştır. 1970’li yıllar üçüncü aşama olarak adlandırılır. Bu aşamada ise imalatı ileri derecelere taşıyan elektronik ve bilgi teknolojileri ön plandadır. Günümüzü ise dördüncü aşama temsil etmektedir. Siber-fiziksel sistemlere dayalı bir üretim anlayışı ön plandadır.
Sanayi Devrimi Nedenleri?
Rönesans, reform vb. hareketleri başta özgür düşünce, bilim ve teknik alanında önemli değişimler yarattı. Ardından Coğrafi Keşifler ile Avrupa yeni diyarlar keşfetti. Bu keşifler sayesinde Avrupa oldukça zenginleşti. O dönemde zenginlik güç demekti. Zengin olma isteği ülkeler arasında rekabeti arttırdı. Coğrafi Keşifler ‘de rekabet ortamı artınca denizcilik alanında yeni gelişmeler yaşandı. Denizcilerin daha az hasta olması ve uzun yollara dayanabilmesi için yeni yöntemler geliştirilmeye başlandı. Bu yöntemlerin gelişmesiyle teknoloji gelişmeye başladı.
Gelişen teknoloji ile paralel refah seviyesi de arttı. Refah seviyesindeki artış nüfusu arttırdı. Bu artışla beraber iş gücünde de fazlalaşma yaşandı. Buharlı makinenin icadı ile bu devrim için başlangıç oldu. Buharlı makine teknolojisi geliştirilerek gemi ve trenler için kullanılmaya başlandı. İlerleyen süreçlerde Batı toplumu büyük bir değişim geçirdi. Bu değişim sosyolojik olarak büyük bir değişimdi. Genel olarak nedenler;
Büyük Coğrafi Keşifler ‘in yapılması.
Avrupa’nın sermaye bakımından zenginleşmesidir.
Şirketlere olan yatırımların artmasıdır.
Teknolojinin gelişmesi.
Nüfus artış hızının yüksek olması
Teknik icatların yapılması
Köyden kente iş gücü akımının yaşanmasıdır.
Sanayi Devrimi Sonuçları
Endüstri Devrimi, büyük hacimde üretilen malların çeşitliliğini getirmiş oldu. Başta üst sınıf olmakla birlikte orta sınıfın refah seviyesinin artmasını sağladı. Çalışan işçi sınıfının ise yaşam standartları zorlaştı. İşçi sınıfı ucuz emek ve yüksek çalışma saatleri ile tanıştı. Özellikle kadınlar ve çocuklar ucuz iş gücü ile çalıştırıldı. İngiltere’de tekstil sektöründe çalışanların beşte biri 15 yaşının altındaydı. Bu da çocuk işçiliği gibi sorunları doğurdu. Endüstri devriminden öncede işçi sınıfı vardı. Ancak bu devrimle beraber ülkelerdeki en kalabalık sınıfı işçi sınıfı oluşturmaya başladı.
Devrimle birlikte işçi sınıfı bilinçlenmeye başladı. Ama hala işçi sınıfı temelinde düşük ücretle çalıştırılan, çalışma ortamları sağlıklı olmayan ve temel haklardan yoksun idi. Bu devrim sosyalizm ideasını ortaya çıkardı. Marks ve Engels sosyalizmi geliştirerek “Bilimsel Sosyalizm” kavramını ortaya koydular.
Diğer etkilerinden birisi de nüfus artışı konusunda olmuştur. Köyden kente büyük göç dalgaları yaşanmıştır. Büyük şehirler kurulmuştur. Bu şehirlerde çarpık kentleşme ve gecekondulaşma oranları çok yüksek olmuştur. Büyük şehirler pis ve kalabalıktı. Hammadde kaynakları için doğal kaynaklar plansızca tüketiliyordu. Aynı zamanda doğa kirliliğine neden oldu.
Bireylerin yaşam standartları değişti. Gelişen teknoloji sayesinde iletişim ve ulaşım alanında büyük değişimler yapıldı. Endüstri Devrimi’nden önce insanları sık seyahat edemez ve iletişim kuramazlardı. Devrim ile birlikte buhar motorunun gelişimi ve teknik alanda gerçekleşen değişimler sayesinde seyahat etme ve hızlı bir şekilde iletişim kurulmaya başlandı. Telefon, telgraf vb. icat edildi. İnsanlar daha hızlı ve güvenli bir şekilde iletişim kurabildiler.
İnsanların yaşama bakışlarını değiştirdi. Daha önceden insanlar sadece hayatta kalabilmek için çalışıyorlardı. Bu sürecin gelişmesiyle birlikte sosyal konum olarak üst sıralara çıkmak için çalışmaya başladı. Toplum nezdinde ekonomik olarak büyük değişimler yaşandı. Tarım toplumundan sanayi toplumuna doğru bir evrim yaşandı. Üretim merkezleri evlerden fabrikalara taşındı. Üretilen ürünlerin miktarı arttı ve sermaye oranları arttı.
Sanayi Devrimi Aşamaları
Birinci Sanayi Devrimi Aşaması: 18.yüzyılın ortalarında İngiltere’de buhar gücünün icadı devrimin başlangıcı kabul edilir. Buhar ve suyun gücü makinelere aktarılmış ve el emeğiyle yapılan üretimin yerini mekanik üretim almıştır. Kas gücünün yerini makine gücü almıştır denilebilir. Buharlı makineler üretime katılarak tekstil ve demir-çelik üretimi artmıştır. Bu da ülkelerin sermayelerinin artmasını sağlamıştır. Demir yolu ağları geliştirilerek Devrim fazla alana yayılmıştır. Burjuvazi, işçi sınıfı ve bilimsel sosyalizm gibi kavramlar doğmuştur.
İkinci Sanayi Devrimi Aşaması: 19.yüzyıl sonu 20.yüzyıl başları arasındaki dönemi kapsar. Ucuz çelik üretiminin yaygınlaşmasının başladığı dönemdir. Birinci devrim aşamasındaki makineler basit makinelerdi. Bu aşamada ise makineler dişli, piston, kayış ve kasnakla çalışmaktaydı. Bu aşamada fen alanında yapılan büyük buluşlar teknolojiye aktarıldı. Almanya ve ABD bu aşamada dünya lideri oldu. Elektrik makinelere aktarılarak seri üretime geçildi.
Üçüncü Sanayi Devrimi Aşaması: Üretimde dijital dönüşüm yaşandı. Elektroniğin kullanılması ve bilgi teknolojilerindeki gelişmelerle birlikte üretim otomatikleşti. 3D yazıcıların gelişmeye başladığı bir dönem oldu. Otomasyonun gelişmesiyle birlikte akıllı robotlar üretilmeye başlandı. Bu aşamayla birlikte verimlilikte artışlar yaşandı.
Dördüncü Sanayi Devrimi: Endüstri 4.0 olarak da adlandırılır. Bu aşamanın en büyük amacı birbirleriyle haberleşebilen, ortamı algılayan ve veri analizi ile ihtiyaçları fark edebilen robotlar yapmaktır. Akıllı üretim çağının başladığı aşamadır. Dijital dönüşüm gelişen teknolojilerinden beslenir. Robotların üretimi bireylerden devralması, üç boyutlu yazıcılarla üretimin evlerde yapılması, yapay zeka gelişimi ve daha birçok değişim bu aşamada incelenmektedir. Sermaye gücünün etkisinin azaldığı bir aşamadır. Üretilen her şey, akıllı sistemler, teknoloji ve dijitalleşme üzerine kurulmaktadır. Bu aşamanın dolaylı amacı insan gücünün fiziksel düzeyden beyinsel düzeye geçirmektir. Robotların üretimi devralmasıyla insan gücüne duyulan ihtiyaç da azalacaktır. Bu durum bir dezavantaj olarak görülmektedir.
Sanayi Toplumu
18. yüzyılın sonu 19.yüzyılın ortalarına kadar olan dönem sanayileşmeyi belirtir. O dönemde olan toplumlara da sanayi toplumu denir. Endüstri, ürünlerin seri ve standart olarak üretilmesine denilir. Ayırt edici özelliği insandan bağımsızlaşmasıdır. Endüstri toplumu; nüfusunun çoğunluğunun sanayi ile uğraşan toplumdur. Buna bağlı olarak ziraat ile uğraşan nüfusun azalması, zirai ürünlerin artış gösterdiği toplumlardır. Nüfusun teknoloji ile ziraat yapıp yüksek verim alması gerekir.
Bu toplumlarda kalifiye eleman ihtiyacını karşılamak için eğitim işlevsel hale gelmektedir. Sosyal hareketlilik ve sosyal tabakalaşmanın karmaşıklaştığı toplumdur. Endüstri toplumları kent toplumlarıdır. Endüstri toplumları birinci aşamasında mavi yaka oranı artar. İkinci aşamasında beyaz yakalılar artar. Endüstri toplumu tüketim toplumudur. Sürekli ihtiyaç üretimi yapan toplumdur. Sürekli üretim için yapılır. Bunun için;
Ürünler demonte edilemez biçimde yapılır.
Beğenilerle bilinçli şekilde yapılır.
Yedek parça üretimi kesilir bu yüzden yenisi alınır.
Ürünlere yeni işlevler getirerek cazip hale getirilir.
Endüstri toplumları kitle iletişim araçları ile birlikte çok gelişen toplumlardır. İleri endüstri toplumlarının en büyük endüstrisi kültür endüstrisidir. Endüstri toplumlarının nüfus artış hızı azalmış toplumlardır. Çağdaş denge görülmektedir. Ziraat toplumunda çocuk güç olarak görülür. Endüstri toplumunda ise çocuk külfet olarak görülür.
