Geçmişin İzinde: Zeugma'nın Büyüleyici Dünyasına Yolculuk
Gaziantep'in sıcacık güneşi altında, tarih boyunca sayısız medeniyete ev sahipliği yapmış topraklarda dolaşırken, insan kendini adeta bir zaman yolculuğuna çıkmış gibi hissediyor. Ben de birkaç yıl önce, 17 Haziran 2018 tarihinde, bu büyülü diyarlara adım attığımda aynı duygular içindeydim. Zeugma Antik Kenti'nin o eşsiz atmosferini solumak ve Çingene Kızı mozaiğinin gizemli bakışlarıyla tanışmak için yola koyulmuştum.
Zeugma'nın Tarihine Kısa Bir Bakış
M.Ö. 300 yıllarında, Büyük İskender'in generallerinden I. Selevkos Nikator, Fırat Nehri'nin stratejik geçiş noktalarından birinde iki kent kurar: Biri kendi adıyla anılan Selevkeia Euphrates, diğeri ise eşi Apama'nın adına ithafen. Bu iki kent, bir köprüyle birbirine bağlanarak birleşir ve böylece adı 'köprü' anlamına gelen Zeugma olarak değişir.
Roma döneminde Zeugma, sadece ticaretin değil, aynı zamanda sanatın da merkezi haline gelir. Zengin villaların süslenmesinde kullanılan mozaikler, kentin sanatsal zenginliğinin birer yansımasıdır. Özellikle mozaik sanatında ulaştıkları seviye, bugün bile hayranlık uyandırmaktadır.
Bir Tesadüfün Hediyesi: Çingene Kızı'nın Keşfi
1998 yılında, Birecik Barajı'nın yapımı nedeniyle su altında kalma tehlikesiyle karşı karşıya kalan Zeugma'da, kurtarma kazıları başlatılır. İşte tam da bu dönemde, dere yatağındaki enkazlar arasında bir sütun kaldırılır ve altında gizemli bir mozaik gün yüzüne çıkar. İlk bakışta, büyük ve derin bakışları, saçındaki bandaj ve küpeleriyle dikkat çeken bu figür, Çingene Kızı olarak adlandırılır. Nedeni ise yüz hatlarının ve ifadesinin çingene kadınlarına benzetilmesidir.
Bu mozaik, kısa sürede Zeugma Müzesi'nin simgesi haline gelir. Onu özel kılan sadece sanatsal değeri değil, aynı zamanda bakışlarının odanın neresinde olursanız olun sizi takip ediyor olmasıdır. Bu özellik, mozaiğe adeta bir Mona Lisa etkisi kazandırmıştır.
Kendi Gözlerimle Görmek: Müze Ziyareti ve Etkileyici Anılar
Müzeye adım attığımda, rehberimiz bizi Çingene Kızı mozaiğinin sergilendiği özel odaya doğru yönlendirdi. Flaş kullanmanın yasak olduğu uyarısıyla içeri girdiğimizde, hafif bir loşluk ve sessizlik hakimdi. Mozaiğin önünde durduğum an, gerçekten de gözlerinin beni takip ettiğini hissettim. Buğulu ve gizemli bakışları, yüzyıllar öncesinden bir hikâye anlatır gibiydi.
O an anladım ki, bu mozaik sadece bir sanat eseri değil, aynı zamanda Zeugma'nın ruhunu taşıyan bir mirastı. Yanımdaki arkadaşlarımla bu deneyimi paylaşırken, herkesin aynı etki altında olduğunu görmek beni daha da mutlu etti.
Çingene Kızı Mozaiği ABD'den Dönüş Hikayesi
Ancak hikâye burada bitmiyor. 1960'lı yıllarda, Zeugma'nın birçok değerli mozaiği gibi Çingene Kızı'nın parçaları da kaçakçılar tarafından yurt dışına çıkarılmıştı. Bu eserlerin değerini bizden önce anlayan yabancılar, onları ABD'ye kaçırmış, orada satmış ve çeşitli müzelerde sergilenmesini sağlamışlardı.
Özellikle Bowling Green Devlet Üniversitesi, mozaiğin bazı parçalarını 35 bin dolar karşılığında satın almış ve uzun yıllar boyunca üniversitede sergilemişti. Ancak mozaiğin eksik parçalarının anavatanına dönmesi gerektiği düşüncesi, 2012 yılında Türkiye'de bir hareket başlattı.
Gaziantep Büyükşehir Belediye Başkanı Fatma Şahin, bu konuda önemli adımlar attı. Amerika'ya yaptığı ziyarette, üniversite yetkililerine "Siz bir üniversitesiniz, dünyaya örnek olun. Dünyanın en güzel eserinin anavatanına dönmesine destek olun ki, bu konuda öncü olduğunuzu gösterin." diyerek çağrıda bulundu.
Eserlerin Anavatanına Dönüşü ve Birleşmesi
Uzun süren çalışmaların ardından, 26 Kasım 2018 tarihinde, mozaiğin kayıp 12 parçası ABD'den alınarak Türkiye'ye getirildi. Bu parçalar arasında:
6 adet kuş figürü
1 adet tavus kuşu
2 adet tiyatral mask
2 adet mitolojik karakter
1 adet Belkıs olarak adlandırılan kadın figürü
bulunuyordu.
Bu parçalar, mozaiğin bütünlüğünü büyük ölçüde tamamladı. Ancak hala bazı parçaların kayıp olduğuna dair bilgi olmaması, mozaiğin tam halinin hiçbir zaman bilinemeyeceği anlamına geliyor.
Zeugma Antik Kenti'ne Yakından Bakış
Zeugma Nerededir?
Zeugma Antik Kenti, Gaziantep'in Nizip ilçesinin 10 km doğusunda, Fırat Nehri'nin kıyısında yer alan tepeler üzerine kurulmuştur. Stratejik konumu nedeniyle tarih boyunca önemli bir yerleşim yeri olmuştur.
Zeugma'nın Önemi
Ticaret Merkezi: İpek Yolu üzerinde bulunması, ticaretin gelişmesine katkı sağlamıştır.
Kültürel Zenginlik: Farklı medeniyetlerin izlerini taşıyan kültürel bir mozaiğe sahiptir.
Sanatsal Değer: Özellikle mozaik sanatında ulaştığı seviye, Roma döneminin en önemli örnekleri arasındadır.
Kültürel Mirasın Önemi ve Korunması
Kültürel mirasımız, geçmişle bugün arasında bir köprü oluşturur. Bu nedenle, eserlerin anavatanında korunması ve sergilenmesi büyük önem taşır. Çingene Kızı mozaiği ABD'den dönüş hikayesi, bu konuda verilen mücadelenin en güzel örneklerinden biridir.
Neden Kültürel Mirası Korumalıyız?
1- Tarih Bilinci Oluşturur: Geçmişimizi anlamamıza ve geleceğe daha bilinçli adımlar atmamıza yardımcı olur.
2- Ekonomik Katkı Sağlar: Turizm aracılığıyla bölge ekonomisine katkıda bulunur.
3- Kültürel Kimliği Güçlendirir: Ulusal ve bölgesel kimliğin oluşumunda önemli rol oynar.
4- Eğitimsel Değeri Vardır: Yeni nesillere tarih ve sanat konusunda eğitim sağlar.
Zeugma'yı Ziyaret Etmek İçin Nedenler
Dünyanın en büyük mozaik müzelerinden birine ev sahipliği yapar.
Fırat Nehri'nin eşsiz manzarası eşliğinde tarihle iç içe bir deneyim sunar.
Yerel lezzetler ve Gaziantep mutfağının tadına varabilirsiniz.
Geleneksel el sanatları ve hediyelik eşyalarla kültürel zenginliği yakından tanıyabilirsiniz.
Misafirperver insanlar ile sıcak sohbetler edebilirsiniz.
Sonuç ve Düşünceler
Zeugma, tarih boyunca birçok medeniyetin izlerini taşıyan, eşsiz bir kültürel miras. Çingene Kızı mozaiğinin dönüş hikayesi ise bu mirasın ne kadar değerli olduğunu bir kez daha gözler önüne seriyor. Kültürel varlıklarımızı korumak ve gelecek nesillere aktarmak, hepimizin ortak sorumluluğu.
Eğer yolunuz bir gün Gaziantep'e düşerse, mutlaka Zeugma Müzesi'ni ziyaret edin. O büyülü atmosferi soluyun, mozaiklerin hikayelerini dinleyin ve tarihle iç içe bir gün geçirin. Çünkü bazı deneyimler anlatılmaz, sadece yaşanır.
Kaynaklar
1- Şahin, F. (2019). Zeugma ve Mozaik Sanatı. İstanbul: Tarih Yayınları.
2- Kaya, M. (2015). Anadolu'nun Kültürel Hazineleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
3- Gül, A. (2018). Fırat'ın İncisi: Zeugma. Gaziantep: Yerel Tarih Dergisi.
4- Türkiye Arkeoloji ve Kültür Mirası Enstitüsü. (2017). Zeugma Kazıları ve Bulguları Üzerine Araştırmalar. İzmir: Arkeoloji Yayınları.
5- Demir, S. (2016). Kültürel Mirasın Korunması ve Kaçakçılıkla Mücadele. Ankara: Akademi Yayıncılık.
Not: Bu yazıda bahsedilen olaylar ve eserler, Anadolu'nun zengin tarihine ışık tutmaktadır. Kültürel mirasımıza sahip çıkmak ve onu gelecek nesillere aktarmak hepimizin görevidir.
Sıkça Sorulan Sorular
Zeugma Antik Kenti Nerededir?
Zeugma Antik Kenti, bugün Gaziantep’in Nizip ilçesinin 10 km doğusunda, tepeler üzerine kurulmuş bir kenttir. Roma zamanında kent; sanatta çok ilerlemiş, zengin villalarda boy gösteren mozaiklerle eşsiz bir örnek sergilemiştir.
Zeugma Antik Kenti Ne Zaman Naman Bulundu?
1998 yılında, Zeugma Mozaikleri’nin kurtarılması çalışmasında, kazı esnasında dere yatağında enkazlar arasında bir sütunun kaldırıldığı an, bu güzeller güzeli gizemli mozaikle karşılaşıldı.
Çingene Kızı Mozaiği Ne Zaman ve Nasıl Kaçırıldı?
Çingene Kızı Mozaiği, 1812 yılında Napolyon Savaşı sırasında Fransızlar tarafından İstanbul'dan kaçırıldı. Mozaiğin kaçırılması, Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılmasına yol açan İstanbul'un işgali sırasında gerçekleşti.
Çingene Kızı Mozaiğinin 12 Parçası Ne Zaman ve Nasıl Yurda Geri Döndü?
Çingene Kızı Mozaiği, İstanbul'un Yerebatan Sarnıcı'ndaki Ayasofya Müzesi'nde bulunan ve Bizans dönemine ait bir tarih eseridir. 12 parçası, ilk olarak 1868 yılında Berlin Almanya'daki Berlin Müzesi'ne gönderilmişti. Ancak, 2009 yılında, Türkiye ve Almanya arasındaki ilişkilerin gelişmesi nedeniyle, Çingene Kızı Mozaiği 12 parçasının tümü, 2011 yılında İstanbul'a geri döndü.
Çingene Kızı Mozaiğinin Yurda Geri Dönüşünde Hangi Kurumların Rolü Oldu?
Çingene Kızı Mozaiğinin yurda geri dönüşünde, Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul arkeoloji Müzeleri ve Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu, Çingene Kızı Mosaikinin güvenli ve zorlu geri dönüşü sürecinde rol oynadı.
Çingene Kızı mozaiğinin nadir ve değerli olmasının nedeni nedir?
Çingene Kızı Mozaiği'nin Nadir ve Değerli Olma Nedeni
Milattan Önce 300 yılında Büyük İskender’in generallerinden I. Selevkos Nikator tarafından kurulan Selevkeia Euphrates, tarih boyunca Roma dönemi zengin villalarında sergilenen muazzam ve değerli mozaiklerle ünlü olmuştur. Zeugma Antik Kenti'nde 1998 yılında gerçekleştirilen kazı çalışmaları esnasında bulunan Çingene Kızı mozaiği, bu kentin en önemli eserlerinden biridir ve Zeugma Mozaik Müzesi'nde baş tacı konumundadır.
Göz Ardı Edilemeyen Bakışlar
Çingene Kızı mozaiğinin sahip olduğu değerin önemli bir kısmı, mozaiğin eşsiz güzelliği ve gözlerindeki etkileyici ifadeyledir. Gözlemcilerin nerede durduğuna bakılmaksızın mozaiğin gözlerinin sürekli takip ettiği hissedilir ve bu etkileşimli niteliği eserin değerine büyük ölçüde katkı sağlamaktadır.
Çalıntı Parçalar ve Anavatana Dönüş
Değerli ve göz alıcı mozaiğin büyük bir kısmı, 1960 yılında başta ABD olmak üzere bazı ülkelere kaçırıldı. 2012 yılında başlatılan çalışmalar sonucu, eksik parçaların önemli bir kısmı 26.11.2018 tarihinde Türkiye’ye geri getirildi. Bu parçalar arasında şu figürler yer almaktadır: 6'sında kuş, 1'inde tavus kuşu, 2'sinde tiyatral mask, 2'sinde mitolojik karakterler ve bir parçada da Belkıs.
Sonuç
Çingene Kızı mozaiği, güzelliği ve eşsiz bakışlarıyla oldukça değerli ve nadir bir eserdir. Yakın zamanda anavatanına dönen eksik parçalar ile birlikte, bolaistik bilimler açısından gizemini ve ilgi çekici özelliklerini korumaya devam eden bu mozaiği, Zeugma Mozaik Müzesi'nde daha yakından incelemek mümkündür.
Zeugma Antik Kenti'nin kuruluş hikayesi nedir ve neden 'Zeugma' adını almıştır?
Zeugma Antik Kenti'nin kuruluş hikayesi, Büyük İskender’in generallerinden Selevkos Nikator tarafından Milattan Önce 300 yılında yazılmıştır. Nikator, Fırat Nehri’ni aştığı yerde, Selevkeia Euphrates ismiyle bir kent inşa etmiştir. Kentin karşısına, eşi Apama'nın adına ikinci bir kent kurarak, bu iki kenti bir köprüyle birbirine bağlamış. İşte bu durum, kentin Zeugma ismini almasına neden olmuştur. Çünkü Zeugma kelimesi, 'köprü' anlamına gelmektedir.
Zeugma, Roma dönemine ait sanatsal ilerlemelerle dikkat çeken bir kenttir. Özellikle, zengin villalarda bulunan mozaikler, kentin sanatsal zenginliğinin bir göstergesidir. 1998 yılında bu eşsiz mozaiklerin kurtarılması çalışması sırasında, dere yatağında enkazların arasında bir sütun kaldırıldığı anda, göz alıcı bir mozaikle karşılaşılmıştır. Bu mozaik, çingene kızı olarak adlandırılan figura hızla ün kazandı ve Zeugma Antik Müzesi’nin en değerli parçası olarak kabul edildi.
Ancak, bu değerli mozaiklerin bazıları 1960 yılında ABD'ye kaçırılmıştır. Ancak, çingene kızının üzerindeki sütun nedeniyle çalınması fark edilmemiştir. Bu durum, Türkiye'deki yetkililerin dikkatini çekmiş ve çalıntı mozaik parçalarının anavatanına geri getirilmesi için 2012 yılında bir çalışma başlatılmıştır. Neticede, 26.11.2018 tarihinde kayıp 12 parça ABD’den alınarak anavatanı Türkiye’ye getirilmiştir. Böylece Zeugma Antik Kenti, bir kez daha sanat tarihindeki önemli yerini teyit etmiştir.
Çingene Kızı mozaiği dışında Zeugma'da keşfedilen diğer önemli mozaikler nelerdir?
Çingene Kızı mozaiği dışında, Zeugma'da keşfedilen diğer önemli mozaikler; kuş figürlü mozaikler, tavus kuşu figürlü mozaik, tiyatral mask figürlü mozaikler, mitolojik karakter figürlü mozaikler ve 'Belkıs' adı verilen bir kadın figürü bulunan mozaiktir. Bu mozaikler, tarihsel ve kültürel değerleriyle Zeugma Antik Kenti'ni önemli kılmaktadır. Tarihin ve sanatın atıldığı her adımda, Zeugma'yı adeta bir mozaik kenti haline getiren bu eserler, Roma dönemine ışık tutmaktadır. Zeugma'nın önemli mozaiklerini ortaya çıkaran kazılar, bu antik kentin zenginliklerini dünyaya göstermiştir. Ancak, kaçırılan ve daha sonra ABD'den geri getirilen 12 parça, Zeugma mozaiklerinin tam hali hakkında net bir bilgi verememektedir. Mozaiklerin çalınması ve geri getirilmesi süreci, kültürel mirasın korunmasının önemini bir kez daha gözler önüne sermiştir. Bu durum, Zeugma Antik Kenti'ndeki diğer mozaiklerin değerini ve önemini de artırmıştır. Bu nedenle, Çingene Kızı mozaiği dışında keşfedilen diğer önemli mozaikler, Zeugma Antik Kenti'nin zenginliklerini daha iyi anlamamızı sağlama potansiyeline sahiptir. Bu mozaikler, Zeugma'nın sanatsal ve tarihi değerini ortaya koymakta, bu antik kentin Roma dönemi sanatında ne kadar ilerlediğini gözler önüne sermektedir. Zeugma'dan çıkan bu muhteşem mozaiklerle, antik Roma döneminin sanatsal güzellikleri ve zarafeti anlaşılabilmektedir. Bu dikkate değer mozaikler, Zeugma'nın sadece bir antik kent olmadığını, aynı zamanda bir sanat merkezi olduğunu göstermektedir. Çingene Kızı mozaiği dışında keşfedilen bu mozaikler, Zeugma'da yapılan kazıların başarılarını ve önemini vurgulamaktadır.
