İş yerlerinde bireyi psikolojik olarak yetersiz hale getirmek için yapılan, her türlü aşağılama ve yıldırma politikalarını içeren, ruhsal şiddet olarak da adlandırılabilecek davranışlara mobbing denir. Bu kavram ilk olarak İsveçli bilim adamı Dr. Heinz Leymann tarafından ortaya atılmıştır. Dr. Leymann’ın 1984 yılında yayınladığı “İş Hayatında Güvenlik ve Sağlık” konulu raporundan sonra bilimsellik kazanmıştır. Özellikle günümüzde de sanayi, ticaret gibi iş kollarının da gelişmesi ile topluluk olarak yaşayan biz insanlar arasında hiyerarşi oluşmaya başlamış; bu nedenle de bu tür sorunlar daha da yaygın hâle gelmiştir.
İşyerinde Mobbing Nedir?
Mobbing; Hedef alınan kişi veya kişilere sistemli bir şekilde duygusal saldırı gerçekleştirmektir. Biraz daha açacak olursak çalışanları iş güvencesi, motivasyon gibi konularda psikolojik olarak çaresizliğe sürükleyen, yıpratan, korkutan, tacize uğrama, sağlığını bozma, kötü davranışlara ve yıldırmaya maruz kalmalarına sebep olan bir işyeri travmasıdır. Hatta bu durum; açıkça şerefini lekeleme, hakkında söylenti çıkarma, iftira atma, toplum önünde küçük düşürme gibi fiziksel ve bedensel olarak etkileyebilecek eylemlere kadar varabilmektedir.
Mobbing terimi, profesyonel hayatını mobbing üzerine çalışmaya adayan Avusturyalı psikolog Heinz Leymann tarafından ortaya atılmıştır. Dr.Heinz Leymann, 1980’li yıllarda mobbing terimini iş hayatındaki baskı, yıldırma hareketleri, şiddet olarak tanımlamıştır. Leymann mobbing uygulayan kişileri iktidar açlığı olan, korkak, nevrotik kişiler olarak tanımlıyor.
Leymann'a göre mobbing, herhangi bir şiddet içeren saldırganlığı içermesi gerekmeyen kötü niyetli bir toplu zorbalıktır; bunun yerine üç aşamadan oluşur: birincisi, taciz (diğer kişilerin mağdura yönelik davranışları, onu sosyal olarak sapkın olarak ayırdığında); ikincisi, tecrit (mağdur seçildikten sonra başkaları tarafından dışlanabilir ve işyeri/kurum içinde tecrit edilebilir) üçüncü aşama itibarsızlaştırma veya değersizleştirme olarak adlandırılır (bu başarıldığında, hedeflenen kişi şüpheye düşebilir. tedaviyi haklı çıkaran bazı kınanması gereken eylemlerde bulunmuş olmak).
Leymann'ın araştırması, bu üçüncü aşamanın en zararlı aşama olduğunu gösterdi, çünkü bir kişi bir kez gözden düşer ve dışlanırsa, aynı grup tarafından daha fazla saldırganlığın nesnesi haline gelebilir ve hatta toplumdan dışlanabilir.
Leymann ayrıca mobbing hedeflerinin genellikle işlerinde iyi performans gösteren yetenekli insanlar olduğunu fark etti; bu nedenle, bu tür kişiler mağdur oldukları kurumdan ayrıldıklarında yeni iş yerlerinde başarılı olurlar. Diğer yazarlar, mobbing hedefinin stresle baş edemezse (ve üretken kalamazsa) işi bırakıp başka bir iş bulacağından bahseder.
Leyamn'ın teorisi, çeşitli nedenlerle akademik topluluk tarafından kolayca kabul edilmedi. Birincisi, "mobbing", bireyler tarafından bu tür bireylere karşı gücün kötüye kullanılması anlamına geldiğinden, teori, Leymann'ın birkaç kitabı (İngilizce) yayınlamasına rağmen, çoğunlukla ana dilinde (Almanca) ve İskandinav ülkelerinde kullanılmıştır. İkincisi, bu fenomenle ilgili veri eksikliği nedeniyle, bazı araştırmacıların Leymann'ın bulgularını anekdot olarak reddetmesi kolaydı.
İkinci olarak, "mobbing"in evrensel olarak kabul edilmiş bir tanımı yoktur. Psikolog Gary N. Steiner, son çalışmasında, işyerinde zorbalık davranışını kapsayan bir tanım önermiştir: Bir çalışan, kendisi üzerinde otorite sahibi bir veya daha fazla kişi tarafından haksızlığa uğradığını algılarsa, hedef olarak kabul edilecektir. kendisine kişisel ve mesleki olarak zarar verme niyetindedir. Çalışmanın yazarları, mobbingin sadece kişilik sahibi bireylerle sınırlı olmadığını göstermektedir.
Mobbing Neden Yapılır?
Mobbing, işyerinde eşit yetkileri olanlar tarafından başkalarına fiziksel veya zihinsel zarar vermek amacıyla gerçekleştirilen kötü niyetli, sosyal olarak izole edici ve taciz edici bir uygulamadır. Mobbing sadece sözlü taciz anlamına gelmez. Dedikodu, sosyal dışlanma, takip etme ve diğer sözlü olmayan eylemler gibi ancak bunlarla sınırlı olmayan eylemlerden oluşabilir.
Sözcük, dayak ve zorbalık anlamına gelen Latince 'mugging' kökünden gelir. İnsan şiddetini tanımlamak için kullanılmadan önce yüzyıllar boyunca insanlara hayvan saldırılarını ifade etmek için kullanıldı.
Mobbing, bir grup tarafından bir bireye veya daha yaygın olarak başka bir gruba karşı bir zorbalık eylemi olarak da tanımlanabilir. Bu istismardan mustarip kişilerin sıklıkla Travma Sonrası Stres Bozukluğu olanlara benzer semptomlar yaşadıkları gözlemlenmiştir.
Herhangi bir zorbanın temel amacı, diğerleri üzerinde güç ve kontrol sağlamaktır; özellikle hedeflenen kişi/kişiler üzerinde üstünlük ve hakimiyet kurmak için. Bu davranış, bencillik, açgözlülük ve başkalarına zarar vermekten elde edilen hastalıklı bir zevk duygusu tarafından motive edilir. Bu davranış, okullar, şirketler, dini gruplar ve siyasi örgütler gibi birçok farklı bağlamda görülebilir.
"Mobbing'in nihai amacı birinin itibarını zedelemektir... Tüm zorbalık eylemlerinin – mobbingin – altında yatan sebep her zaman bir başkasının aleyhine güç elde etmek olmuştur.
Bazı durumlarda bu istismar, rekabet sorunları, kişisel kan davaları ve bunun gibi başka şeyler nedeniyle kıskançlıktan kaynaklanır. Bazen sadece dikkat çekerek bir boşluk hissini doldurmak olabilir. Arkasındaki sebep ne olursa olsun, mobbing, hem hedeflenen birey hem de bir bütün olarak sosyolojik çevre üzerindeki zararlı etkileri nedeniyle dünya çapındaki insan hakları aktivistleri tarafından evrensel ve güçlü bir şekilde kınanmaktadır.
Mobbing Durumu Nasıl Ortaya Çıkar?
Kişiye güvenilmediğinin hissettirilmesi,
Kişiden bilgi saklanması,
Kişinin yetkilerinin sınırlandırılması ve azaltılması,
Kişinin gruptan dışlanması,
Mesleki yeterliliğinin sorgulanması,
Kasten yerine getiremeyeceği işlerin verilmesi,
Kişinin küçük düşürücü ve iğneleyici sözlerle işte başarılı olmasının engellenmesi.
Dikey Mobbing Nedir?
Dikey mobbing (yanal mobbing veya yatay mobbing olarak da adlandırılır), bir bireyin işyerinde çalışma arkadaşları tarafından gerçekleştirilen olumsuz eylemler yoluyla sistematik olarak yok edilmesi sürecidir.
Dikey mobbing şu şekilde tanımlanmıştır: 'Boston Üniversitesi profesörü Cynthia Mathieux'ye göre, yöneticiler ve denetçiler genellikle çok az uygulamalı yönetim eğitimine sahiptir, bu nedenle çalışan sorunları ve sorunlarıyla nasıl başa çıkacaklarını bilmiyorlar. "Dikey İlişkilerde Kabalık" üzerine yapılan araştırmalar, insanların kabalığın hedefi olduklarında konuştuklarını ancak üstlerinden destek alamadıklarını gösteriyor. Sonuç olarak, sessizce geri çekilirler ve kötü davranışın kontrolsüz kalmasına izin verirler. Bu nedenle, çoğumuzun yapmak istediği gibi, sorunları doğrudan yüzleşerek çözebilmek yerine, bu sorunlu çalışanlar basitçe eylemsizlik yoluyla diğerlerini baltalayabilir."
Boston Üniversitesi'nden bir profesör, kendilerini zorbalığın kurbanı olarak gören düşük benlik saygısına sahip öğrencilerin, kendilerini kurban olarak değil, sosyal durumlarda proaktif katılımcılar olarak görenlere göre daha yüksek stres hormonlarına sahip olduklarını bulmuştur. Ayrıca akademik görevleri sırasında amigdale ve hipotalamusta (beynin duygusal merkezleri) artan aktiviteye sahiptiler.
New South Wales Üniversitesi'ndeki araştırmacılar tarafından yapılan bir araştırmada, katılımcıların yüzde 40'ından fazlası zorbalığa uğradığını bildirdi. Victoria Eğitim ve Öğretim Bakanlığı'nın zorbalıkla mücadele programının eski bir Genel Müdürü, okul zorbalığının, gelir düzeyi yüksek şehirlerde bile yüksek zorbalık oranlarının bulunduğu ancak Avustralya okullarında "sıradan" olduğunu iddia ediyor.
Dikey mobbing, bir hedefin birden fazla iş arkadaşı, ast vb. tarafından uzun bir süre boyunca sürekli olarak taciz edilmesi durumunda ortaya çıkar. Amaç, hedefi diğerlerinden izole etmek ve hedefin itibarını veya güvenilirliğini yok etmektir. Kullanılan taktikler, İnsan Kaynaklarının taciz olarak kategorize edemeyeceği kadar inceliklidir ve yine de hedef için stres yaralanmalarına (örn. kalp krizi) neden olacaktır.
Hemen hemen her işyerinde bireyler arasında kişilik çatışmaları vardır. Örneğin, bir bireyin cinsiyet, eğitim veya daha uzun süredir işte olduğu için daha fazla kıdeme veya daha yüksek rütbeye sahip olması gerektiğini düşünen başka bir kişi üzerinde bir miktar yetkisinin olduğu bir durumu düşünün. Bir kişinin diğeri üzerinde otoriteye sahip olduğu, ancak diğer kişinin eşit olması gerektiğini düşündüğü durumlar.
Belki de en yaygın örnek, iki kişinin terfi veya zam için rekabet etmesi ve birinin bu şeyleri almaya diğerinden daha fazla hakkı olması için geçerli bir neden olmadığı durumlarda (örneğin, daha iyi eğitim veya deneyime sahip olan vb.). Bu algılanan eşitsizliğin bir sonucu olarak, her iki taraf da diğer tarafın güvenilirliğini sarsacak ve kendileri için çok az fayda olsa bile hedeflerine ulaşmasını engelleyecek davranışlarda bulunabilir. Bu tür davranışlara bazen "işyeri zorbalığı" denir.
Dikey mobbing, çoğunlukla iş güvencesinin olduğu küçük şirketlerde gerçekleşir. Bu, çalışanların yalan söyleyecekleri, birbirlerini gözetleyecekleri ve başkalarını sabote edecekleri, çünkü işler kötüye gittiğinde işten çıkarılmak istemeyecekleri anlamına gelir - ve üst yönetim nadiren size ne olduğunu sorduğunda, bu sorun için başka birini suçlamak kolaydır. İşyerinde eşit düzeyde çalışanlar arasında mobbing meydana geldiğinde, yatay mobbing olarak kabul edilir. Astlar ve üstler arasında gerçekleştiğinde buna genellikle dikey mobbing denir. Temel fark, dikey mobbingde astın tipik olarak İnsan Kaynaklarına, bir ombudsmana veya tacizi durdurabilecek ve anlaşmazlıkları adil bir şekilde çözebilecek başka bir süpervizöre erişimi olmamasıdır. Sonuç olarak, hedef izole edilir ve çaresiz hisseder, bu da iş arkadaşları tarafından zorbalıktan daha fazla strese neden olur.
Yatay Mobbing Nedir?
Yatay mobbing terimi İsveç'teki yatay mobbing kelimesinden çevrilmiştir ve her ikisi de yukarıda anlatıldığı gibi olana benzeyen olayları tanımlamak için kullanılmıştır. İsveççe yatay terimi, "yan yana", dolayısıyla "eşit" anlamına gelen yataydan gelir. Bu, organizasyon içindeki sosyal statüleri ne olursa olsun insanlara eşit davranma fikrini ifade eder. Bu kavramı açıklamak için iki örneği ele alalım; biri yatay şiddet hakkında: birbirlerine karşı savaşan departmanlar. Başka bir örnek de, yönetimin, çalışanların okuması ve kızması için kışkırtıcı mesajlar içeren bülten panosuna bir bildirim göndermesi olabilir. Yatay mobbing, çalışanların kızgın oldukları şeyleri yönetime karşı değil, birbirlerine açarak dışa vurmasıdır. Yatay mobbing tipik olarak, zorbalık için tipik olan ancak daha sonra yatay olarak yönlendirilen bir dizi davranıştır. Bu tür yatay şiddet, bu davranışı kimin veya neyin başlattığını ayırt etmeyi imkansız hale getirir ve bu nedenle çatışmayı grup dışından müdahale olmadan çözmek imkansız değilse de zorlaşır. Birkaç araştırmacı, yatay mobbingin tipik olarak bir örgüt içindeki güç ilişkilerindeki değişiklikler etrafında meydana geldiğini ve bunun bir sonucu olarak bir grubun üyelerinin başka bir grup üzerinde baskın hale geldiğini gözlemlemiştir.
Mobbingin Kişi Üzerindeki Etkileri
Mobbinge maruz kalan kişide kendine güven duygusunu yitirir. Toplumdan kendini soyutlamaya başlar. Bakış açısı değişir, paranoya, huzursuzluk, utanç, korku, ağlama, uyku bozuklukları, tansiyon, depresyon, panik atak, kalp krizine kadar giden ciddi sağlık sorunları ve travma sonrası stres ve psikolojik bozukluk yaratır. Tükenmişlik duygusu hisseder. İşe gitmememe isteği artar.
Mobbingin etkileri büyük ölçüde yaşa bağlıdır. İngiltere'de rastgele seçilen beş yüz yöneticiyle yapılan bir ankette, %36'sı kariyerlerinin bir noktasında üstleri tarafından mobbinge uğradıklarını bildirdi. Mobbinge uğrayanların %93'ü kırk yaşın altındaydı. Daha genç işçiler bu sorunla başa çıkmak için gerekli tüm becerileri henüz geliştirmediler ve mobbingcilere karşı savaşacak güçte olmayabilir. Ayrıca işi değiştirme ve böylece durumdan kaçma olasılıkları daha yüksektir. Daha yaşlı çalışanlar kısa süre sonra zaten ayrılacakları için savunmasızdırlar.
Mobbing, doğrudan kaygı, depresyon ve alkol bağımlılığı gibi zihinsel sağlık sorunlarına yol açabilir. Mobbing mağdurları iştahsızlık ve artan kilo sorunları nedeniyle kötü beslenmeye sahip olabileceğinden fiziksel sağlık sorunlarına da yol açabilmektedir. Bildirilen diğer etkiler arasında uykusuzluk, baş ağrıları ve gastrointestinal bozukluklar yer alır. Kuzey Teksas Üniversitesi'ndeki İş Psikolojisi Araştırma Grubu tarafından yapılan bir ankette, mobbinge uğrayan işçilerin %70'inin uykusuzluk ve hatta intihar eğilimi gibi zihinsel sağlık sorunları geliştirdiği bulundu. En yaygın duygusal tepkiler, korku ve onun ardından öfkeydi. Katılımcıların %87'sinin ilk tepkilerinin öfke olduğunu, %65'i olay meydana geldikten aylar sonra hala kızgın olduğunu bildirdi. Yüzde yirmi dördü uyku sorunları ve baş ağrıları da dahil olmak üzere gerçek fiziksel semptomları olduğunu belirtti.
Mobbing Sadece Bireyleri Mi Etkiler?
Toplumlar bireylerden oluşur, cümlesinden yola çıkarak psikolojik tacizin (mobbing) sadece bireyleri değil, aileleri, sosyal grupları, işverenleri ve tüm toplumu etkilediği söylenebilir. Psikolojik tacize uğrayan mağdur saldırının şekline ve şiddetine göre farklı sağlık problemleri yaşamaya başlar. Fail sadece mağduru mutsuz etmez. Mağdurun ailesinin ve yakın çevresinin mutsuzluğundan da sorumludur.
Bu noktada en önemli durum mutlaka durumu dışardan değerlendirerek destek olabilecek kişi ya da kişileri bulmaktır. Eş, arkadaş, kardeş veya profesyonel koç yardımcı olabilecek doğru kişilerdir. Mağdur kendisinde başlayan sorunu (sağlık, psikolojik gibi) tespit ettikten sonra başa çıkma yöntemleri geliştirmek sonraki adımdır. Yaşadıklarını bir oyun olarak görüp bir sonraki hamleyi planlamak bir yöntem olabileceği gibi eğlenceli hale getirmeyi denemek de mağduru koruyacak bir yöntemdir. İletişim dili olarak profesyonel nezaketi koruyarak ve her türlü kaba davranışa karşı gülümseyerek cevap vermek, esprili bir dil kullanmak mağduru korur. Her ne yaparsa yapsın psikolojik ve fiziksel sağlık problemleri oluştuğunda doktor raporu ile belgelemek de akıllıca bir yöntemdir. Bu arada iş yerinde güvenilir kişiler ile iletişimde olmak, yapılanın bilinmesini sağlamak benzer taciz yaşayanlara cesaret vermek için önemlidir.
psikolojik tacizi besleyen ortamlar şiddetin etkilerinden kaçamaz. güvensizlik, hata kabul etmeme, korku, iletişim eksikliği bu tür ortamlarda filizlenir. güven olmadığında ekip çalışması sağlıklı olmaz. korku iş pratiğini etkiler. çalışan, cesareti kırıldığı için öğrenilmiş eski yöntemlerin dışında bir yöntem denemeye yanaşmaz. i̇letişim tek taraflı hale gelir. kısaca mobbing gelişimin, değişimin ve yaratıcılığın önünde de kocaman bir engeldir. halbuki kurumları besleyen; baskı, yıldırma, ötekileştirmeyi yönetim şekli olarak benimseyen yöneticiler değil, yaratıcı düşünce sistematiğine sahip, sorgulayan bireylerdir!
Mobbing İş Yerindeki Etkileri Nelerdir?
İş yerinde mobbing etkileri hedef için yıkıcı olabilir ve zamanla diğer çalışanların moraline zarar verebilir. İş yerinde mobbing hedefi olan çalışanlar hem maddi hem de manevi mağduriyet yaşayabilirler. Bu kişiler uzun vadeli duygusal yaralara maruz kalabilir, işten ayrılmak zorunda bırakılabilirler. İş yerinde mobbing, hedef çalışanın kariyerine zarar verebilir, iş fırsatlarının ve mesleki itibarın kaybedilmesi gibi geniş etkilere neden olabilir.
Mobbing hedefi olan insanlar baş ağrısı, kronik ağrı, depresyon ve anksiyete gibi bir dizi olumsuz fiziksel ve psikolojik semptom bildirmektedir. İş performansı düşüş gösterebilir. Bu da şirketten ayrıldıktan sonra yeni bir iş bulmakta zorlanmasına yol açabilir. Bazı durumlarda mobbing hedefin itibarına önemli ölçüde zarar verebilir, hedefin kariyerini etkili bir şekilde sonlandırabilir. Bu durumun sonuçları kendine zarar vermeye, yeme bozukluklarına ve hatta intihara kadar gidebilir.
İş yerinde mobbing yaşandığı taktirde diğer çalışanlarda da hedef olma korkusu baş gösterir. Bu korku kaygıya yol açabilir ve iş performansına büyük etkisi olur. Performansı yüksek çalışanlar mevcut çalışma ortamında rahatsızlık hissederek işten ayrılmaya ve başka işte çalışmaya karar verebilirler.
Mobbing sadece çalışanların değil iş yeri üzerinde de büyük etkilere sahiptir. Olumsuz davranışları tolere edip görmezden gelen şirketler en iyi çalışanlarını kaybetmeye mahkumdurlar. Kalan çalışanları ile devam etmeye çalışırlar ama onların performanslarındaki düşüş de şirket performansına etki edecektir. Mobbing ortaya çıktığı taktirde, şirket bulunduğu sektörde itibarını kaybedebilir ve bu durum da şirketin karlılığını büyük ölçüde zedeleyebilir.
Mobbingde Maruz Kalan Kişilerin Yapması Gerekenler Nelerdir?
Hukuksal çerçevede tanınan haklar:
İş sözleşmesinin haklı nedene dayanarak feshedebilme hakkı vardır.
Borçlar kanunu ve Türk Medeni Kanunu’na göre tazminat isteme hakkı bulunmaktadır.
Belli şartlarda ayrımcılık tazminatı isteyebilirler.
Mobbinge uğrayan işçi, mobbing yapan yöneticiye dava açabilir ve manevi tazminat talebinde bulunabilir.
Devlet hizmetlerinden yararlanılabilir. Alo 170 Hattı Mobbing uygulamaları için kamu kurumları ile işbirliği yapmaktadır.
Mevzuatımıza ilk kez Türk Borçlar Kanunu ile giren psikolojik taciz ifadesi “İşçinin kişiliğinin korunması” başlığı altında düzenlenmiştir. Bu hükümle işçinin işyerindeki psikolojik tacizlere karşı hukukî güvence altına alınması konusunda önemli bir adım atılmıştır. İşverenin bu maddeye aykırı davranışları sonucu ortaya çıkan zararların tazmini, sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk hükümlerine tâbi tutulmuştur.
Özetlersek işverenlere düşen en büyük sorumluluk; işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak; çalışanlar da iş sağlığı ve güvenliği konusunda her türlü önleme uymakla yükümlüdür. Uğradığınız her türlü fiziksel ve ruhsal saldırı da dava açmaktan, durumu yetkililere açıkça bildirmekten çekinmeyiniz.
Ayrıca aşağıdaki soruları da düşünmenizi tavsiye ederim.
Mobbing, zorbalıktan nasıl farklıdır?
Bir kişinin davranışı ne zaman işyerinde zorbalık teşkil edebilir?
Zorbalığa maruz kalan kişilerin ülkenizde/eyaletinizde/ilinizde ceza hukuku kapsamında korunma ve yardım alma hakları var mı?
Birini, farkına varmadan mobbinge uğratmam mümkün mü?
Mobbinge uğrarsanız, durumdan bir an önce çıkmaktan başka yapabileceğiniz bir şey var mı?
Yöneticiniz tarafından mobbinge uğrayabileceğinizi düşünüyorsanız ne yapabilirsiniz?
Huzurlu ve güzel bir çalışma hayatı dilerim.
Bu yazı ilginizi çektiyse Çalışanı İstifaya Zorlayabilecek Durumlar başlıklı yazımızı da okuyabilirsiniz.
Mobbing Uygulandığını Nasıl Anlarız?
Bir iş yerinde size karşı mobbing uygulandığını iddia edebilmeniz için benzer saldırı durumlarının devamlı olarak tekrarlanıyor olması gerekir. Örneğin; etkisiz eleman haline getirilme, alay konusu olma, hor görülme gibi durumlar artık rahatsız edecek seviyeye gelmişse, bu durumdan şüphe edebilirsiniz. Bir diğer deyişle, anlık olarak rahatsızlık veren fikir ayrılıkları, yaşanan tartışmalar bu şekilde bir baskı olarak görülemez. İlgili durumun iş yerinde yaşanmış olması da bir kıstastır.
Mobbing Çeşitleri Nelerdir?
Düşey, yatay ve dikey olmak üzere mobbingin üç türü bulunur.
Düşey: Genelde üst konumda çalışanların astlarına uyguladığı psikolojik tacizdir. Günümüzde de en çok görülen ve mağdur olunan tür budur.
Dikey: Çok nadir görülmekle birlikte alt konumda çalışanların üstlerine uyguladığı baskıdır.
Yatay: Kendisi ile aynı seviyede bir başka çalışana uygulanan baskı türü olarak karşımıza çıkar. Bir takım olarak çalışılan ortamlarda fazla ego, fazla çalışma hırsı, çalışma arkadaşını iş ortamında ezmeye çalışarak öne çıkma arzusu buna neden olabilecek etkenlerdendir.
Mobbing Dereceleri Nelerdir?
Psikolojik olarak değerlendirildiğinde mobbingi derecelerine göre ayırabiliriz.
1.Derece: Çalışanlar 6-12 ay arası bu duruma maruz kalır.
2.Derece: 12-24 ay arası süre ile psikolojik şiddet durumu yaşanır.
3.Derece: 24 ay ve daha fazla süre bu durumun yaşanmasıdır. Bu derece artık psikolojik yardımın gerekli olduğuna kanaat getirilebilecek derecedir. Bu evrede kişide intihar etme isteği, bu isteği oluşturacak kadar bunalıma girme, hatta kalp krizi gibi durumlar gözlemlenebilir.
Mobbing Nedeni İle İstifa Edilebilir mi?
Mobbing aynı zamanda çalışanı istifaya zorlayabilecek durumlar arasında sayılmaktadır. Genellikle yönetici baskısı olarak karşımıza çıkan bu problemden kurtulmak istiyorsanız ve bu nedeni dayandıracağınız bir kanıtınız var ise iş sözleşmenizi haklı olarak fesih edebilirsiniz. İş yerinizde mobbinge maruz kalıyor ve istifa etmek istiyorsanız İstifa Ederken Bilinmesi Gerekenler yazısını mutlaka okumalısınız.
Mobbing Cezası Var mıdır?
Psikolojik taciz olarak da adlandırılabilecek bu durumun dayanılmaz olduğu raddeye geldiğinizde tabi ki buna göz yummak zorunda değilsiniz. Kanunlarımızda bunun da bir çözümü bulunuyor. Bir anlamda manevi işkence sayılabilecek bu suçun cezası Türk Ceza Kanunu’nun 94.maddesinde düzenlenmiştir. İlgili hükmün 1.fıkrasında “Bir kişiye karşı insan onuruyla bağdaşmayan ve bedensel veya ruhsal yönden acı çekmesine, algılama veya irade yeteneğinin etkilenmesine, aşağılanmasına yol açacak davranışları gerçekleştiren kamu görevlisi hakkında üç yıldan on iki yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.” şeklinde yer almaktadır. Aynı zamanda manevi işkencenin düzenlendiği 94/3.maddesinde de “Fiilin cinsel yönden taciz şeklinde gerçekleşmesi halinde, on yıldan on beş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.” şeklinde de hükmü bulunur.
Yasal Düzenlemelerden Destek Alma
Psikolojik taciz (mobbing) birçok Avrupa ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de insan hakları ihlali olarak geçer. 1990 yılından itibaren İsveç, Hollanda, Belçika, Fransa, Almanya gibi birçok Avrupa ülkesinde psikolojik tacizi önlemek için yasal düzenlemeler yapılmıştır.
Türk hukuku'nda psikolojik taciz (mobbing) özelinde bir kanun düzenlemesi bulunmasa da 6098 sayılı Borçlar Kanunu ve 4721 sayılı Medeni Kanunu’nda işyerinde psikolojik taciz ile ilgili düzenlemeler yer alır. Ayrıca bireyin onuruna ve kişilik haklarına saldırı olarak görülen psikolojik taciz (mobbing), Türkiye Cumhuriyeti Anayasa’sında temel hak ve hürriyetlerin ihlali olarak değerlendirilir.
Türk Ceza Kanunu kişi hak ve özgürlüklerini korumayı amaçlar. Psikolojik taciz (mobbing) ile ilgili düzenlemelere 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda da yer verilmiştir. 4857 sayılı İş Kanunu’nda mobbing davranışı ile ilgili yaptırım gerektiren hükümler olduğu gibi, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda yöneticilerin çalışanlara hakkaniyet ve eşitlik ilkesini referans alarak davranması gerektiği maddesi yer alır. 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kanunu da kamu çalışanlarının haklarını korumak için oluşturulacak bağımsız bir şikâyet mekanizmasından bahseder. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, “işveren çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliklerini sağlamakla yükümlüdür,” der.
Dolayısı ile çalışanı koruyan yasal düzenlemeler mağdur için referans oluşturur. Yasal düzenlemelerden referans alınarak girilecek dava süreçlerinde genellikle çalışandan yana kararlar çıktığı bilinmektedir. Dolayısı ile mağdurun iş yeri iç işleyişinden bir sonuç alamaması durumunda ya da iş yerinin taraflı olması durumunda yasal düzenlemelerden destek alması uygun olur. Bu noktada mahkemeler psikolojik tacize uğrayanın duygusunu önemsese de varsa şahit ve e-mail gibi dokümanlar mağdurun elini güçlendirir.
Şahit bulmak oldukça sıkıntılıdır. Her ne kadar konuşurken mağdurun yanında gibi görünen çalışanlar olsa da iş şahitliğe gelince işlerini kaybetme kaygısı ağır basar. İşveren faklı yöntemler ile çalışanı şahitlikten vazgeçirir ya da kendi lehine şahitlik yapmaya ikna eder. Biatin, güce tapınmanın güçlü bir davranış şekli olduğu toplumlarda halihazırda iş yerinde çalışmaya devam eden bireylerden mağdur lehinde şahitlik yapmalarını beklemek fazla iyimser bir beklenti olur. Hatta işten ayrılmış çalışanlar bile sonraki işlerinde referans olarak eski firmalarını kullanma planlarından dolayı şahitlik yapmak istemez. Durum biraz Yahudi papaz durumudur. Sıra onlara gelene kadar sessiz kalmak, sıra onlara geldiğinde ise etrafta ses çıkaracak kimsenin bulunmaması… Sesi güçlü çıkarmak mağdura kendi sesini de duyma olanağı sağlar. Mağdur sesini daha da yükselterek benzer mobbing yaşayan bireylere de cesaret verir.
Mobbing Nasıl Kanıtlanır?
Psikolojik tacizi (mobbing) kanıtlamak konusunda Türk Hukuku’nda özel bir düzenleme olmasa da bu fiili işleyen tarafın fiili işlemediğini kanıtlaması gerekir. Bu da çalışan için güçlü bir korumadır. Bununla birlikte fail ile iletişimde, sözlü iletişimden ziyade yazılı iletişimi tercih etmek, sakin olmak, delil toplamak, not tutmak psikolojik tacizi kanıtlamaya yardımcı olabilecek yöntemlerdir. Şahit bulmak çok kolay olmayacaktır. Çünkü bu olaydan çıkar sağlamak isteyen çalışanlar olabileceği gibi iş kaygısı olan çalışanlar ve yönetime şirin görünmek isteyenlerin sayısı oldukça fazladır. Güçlü olmak, sakin olmak, vazgeçmemek, haklarının farkında olmak mağduru güçlü ve diri tutar.
Mobbing Mücadele Edildiğinde Son Bulur Mu?
Psikolojik taciz (mobbing) oldukça lokal bir eylemdir. Kurumdan kuruma kişiden kişiye değişiklik gösterdiği gibi yasal yöntemler dışında, insanların başa çıkma yöntemleri de farklıdır. Ancak net olan şey mücadelenin kesinlikle faili de değiştireceğidir. Nasıl mı? Fail karşısında kurban görmediğinde davranışlarının yasal sonuçlarının da farkına varır. Sonuçlarını göze alıp almamak ona kalmıştır. Bununla birlikte yaptırımlara maruz kalmak istemeyeceği için geri adım atacaktır. Mağdurun mücadelesi en iyimser düşünme şekli ile failin kendisini sorgulaması için bir fırsattır.
Psikolojik tacizi (mobbing) önlemenin ilk adımı kurban olmayı kabul etmemektir. Mücadele en güçlü araçtır ki hayatın kendisi zaten mücadele değil midir? Vazgeçmemek insanı diri tutan bir enstrümandır. Vazgeçmeden, akıllıca ve stratejik davranış biçimleri geliştirmek gerekir. Psikolojik taciz(mobbing) mücadele edildiğinde son bulur mu? Ne yazık ki yaşanılan hiçbir sorun masallardaki gibi sihirli bir değnek ile yok edilmez.
Psikolojik taciz öyle bir sorundur ki bireysel ve toplumsal farkındalık önemlidir. Kanunlar ile de korunan farkındalığı yükseltmek ve gelecek nesillere sağlam zeminler bırakmak için pes etmeden devam etmek şarttır. Pes edenin kazanacağı bir şey yokken mücadele, mağdurun kendine güvenini diri tutar. Buradaki en büyük kazanç psikolojik tacizi (mobbing) bitirebilmenin yanında mücadele sırasındaki kazanımlardır.
Bireysel sonuca ulaşıp ulaşmamak mücadele yöntemlerinin gücüne kalır. Bazen net kazançlar ortaya çıkmasa da bu süreçteki değişim ve etkileşim oldukça önemlidir. Genellikle yasal süreç mağdurun lehine sonuçlanır. Mobbing sonlanır mı? Vaka bazında değerlendirmek gerekir. Bir vaka için sonlanırken başka mecralarda başka vakalar ortaya çıkar. Farkındalığı arttırmak, gelecek nesillere sağlıklı ortamlar bırakmak mevcut çalışan neslin misyonudur. Mücadeleye devam!
Mobbing Eğitimi ile Bilgi Edinin!
Kabul etmeliyiz ki mobbing günümüzün iş dünyasının en büyük sorunlarından biri. Belki siz de iş yerinizde mobbing olarak adlandırılan bu psikolojik şiddete maruz kalıyorsunuz ve ne yapacağınızı bilemiyorsunuz. Belki de mobbing ve çözümleri konusunu detaylarıyla öğrenmek istiyorsunuz. Enstitü tarafından sunulan mobbing eğitimi ile bilinçlenmeniz mümkün. Mobbing kavramının ne olduğunu, özelliklerini, türlerini, sebep ve sonuçlarını ve hukuki boyutlarda mücadele yöntemlerini ücretsiz mobbing eğitimi ile öğrenebilir, eğitim sonunda sertifika sahibi olabilirsiniz.
