Günlük yaşamda birçok problemle karşılaşmak kaçınılmazdır. Sosyal ilişkiler, mesleki sorunlar, gelecek kaygısı ve eğitim hayatı bu problemlerden bazılarını oluşturur. İş hayatındaki yoğunluk, stres, kabul görememe ve başarısızlık gibi nedenlerden dolayı hayat kalitesi azalabilir ve psikolojik sorunlar ortaya çıkabilir. Son zamanlarda modern yaşamda sıkça rastlanan tükenmişlik sendromu, bu psikolojik sorunlardan biridir.
Tükenmişlik Sendromu Nedir?
Tükenmişlik sendromu, kişinin iş yerinde yaşadığı ve baş edemediği problemler sonucu verdiği olumsuz bir tepkidir. Bu durumda kişi kendini iş dışında daha iyi hissedebilir. Hastalık yavaşça ilerlediğinden, hastaların birçoğu psikoloğa ya da psikiyatra başvurmaz. Eğer düzgün tedavi edilmezse hayatı çekilmez hale getirir ve iş hayatını olumsuz yönde etkiler.
Tükenmişlik kavramını ilk kez 1974 yılında Herbert Freudenberger tanımlamıştır. Ona göre tükenmişlik, başarısızlık veya bitkinlik gibi kişiyi yıpratan bir durumdur. Bu tanımdan itibaren üzerinde pek çok araştırma yapılmıştır. Günümüzde Christina Maslach'ın tanımı olan stres ve doyumsuzluk yüzünden kişinin kendini işinden uzaklaştırması tanımı kabul görmektedir.
Sendrom Kimlerde Görülür?
Tükenmişlik sendromu, Dünya Sağlık Örgütü tarafından uluslararası hastalık olarak kabul edilmiştir. Sendromun görüldüğü kişiler genellikle yoğun iş hayatı içinde bulunan, stresli ve tempolu çalışan kişilerdir. Bununla birlikte mükemmeliyetçi karaktere sahip, işi için kendinden sürekli taviz veren, "hayır" demekte zorlanan insanlarda da sıkça görülür. Kişi sürekli sorumluluk alır ve aldığı sorumlulukları yerine getirir fakat takdir göremez. Tükenmişlik sendromu, doyumsuz istekleri olan, kendine ulaşılamayacak hedefler koyan kişilerde de çokça görülür. Bu sendrom bireysel bir sorun olmakla birlikte toplumsal ve kurumsal sorunlara da yol açar. Örneğin, iş gücü kaybı yaşanabilir.
Sendromun Belirtileri
Tükenmişlik sendromu belirtileri duygusal, zihinsel ve fiziksel belirtiler olarak üç grupta incelenir.
1- Duygusal Belirtiler: Depresif halde olma, sürekli sinirli olma, güvensiz hissetme, sabırsız ve huzursuz olma, tahammül seviyesinde azalma gibi belirtiler duygusal belirtilerdir. Bu belirtiler sizi sosyal çevrenizden de uzaklaştırabilir. Kişi kendini desteksiz ve yalnız hissedebilir.
2- Zihinsel Belirtiler: Beklediğinin karşılığını alamama, doyumsuzluk hissi, sorumlulukları düzgün yerine getirememe ve işi bırakma isteği gibi belirtilerdir. Bu belirtiler sizi sonunda işinizi bırakmaya, basit görevleri yapamamaya ve kendi içinize kapanmaya yönlendirebilir.
3- Fiziksel Belirtiler: Hastalıklara karşı bağışıklığın düşük olması, kronik olarak yorgun hissetme, güç ve enerji kaybı, uyku bozuklukları, vücudun bazı bölgelerinde ağrılar gibi belirtiler fiziksel belirtilerdir.
Tükenmişlik sendromu önemsenmeli ve mutlaka tedavi edilmelidir. Aksi takdirde kişinin yaşam kalitesini ciddi anlamda düşürebilir ve iş performansını olumsuz etkileyebilir.
Nasıl Atlatılır?
Tükenmişlik sendromunun başlangıç aşamalarında birkaç küçük önlemle atlatılabilir. Ancak tedavi edilmemesi durumunda çok ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Tükenmişlik sendromu teşhisi, psikolog ve psikiyatrlar tarafından görüşmelerde Maslach Tükenmişlik Ölçeği uygulanarak konulur. Bazı kişilerde tükenmişlik sendromu ile birlikte depresyon da görülebilir. Bu gibi durumlarda psikologlar ve psikiyatrlar büyük bir özenle teşhisi koymalıdır. Böylelikle tedavide başarı oranı artabilir.
Hastalığın çok ilerlemediği durumlarda kişi, iş ve sosyal hayatında yapacağı bazı değişiklikler ve alacağı kararlar doğrultusunda hastalığı iyileştirebilir. Ruhsal muayeneler sırasında hastalığı tetikleyen etmenlere karşı önlem alınır. Eğer tükenmişlik sendromu çok ilerlemişse ve kişinin iş hayatını ve sosyal yaşamını kötü etkiliyorsa doktorun önerisiyle ilaç tedavisi görebilir.
Tedavi Yöntemleri
Tükenmişlik sendromunun tedavisinde çeşitli yöntemler kullanılabilir. Bunlar arasında:
1- Psikoterapi: Kişinin yaşadığı sorunların altında yatan nedenleri anlamasına ve bunlarla başa çıkma yollarını öğrenmesine yardımcı olur. Bilişsel davranışçı terapi ve farkındalık temelli terapiler etkili olabilir (Maslach & Leiter, 2016).
2- İlaç Tedavisi: Doktorun önerisiyle antidepresan ilaçlar kullanılabilir. Ancak ilaç tedavisi tek başına yeterli olmayabilir ve mutlaka psikoterapi ile desteklenmelidir (Schaufeli, Leiter, & Maslach, 2009).
3- Yaşam Tarzı Değişiklikleri: Dengeli beslenme, düzenli ve yeterli uyku, düzenli egzersiz yapmak tükenmişlik sendromunun atlatılmasına yardımcı olabilir. Ayrıca kişinin kendine vakit ayırması, hobiler edinmesi, meditasyon yapması da iyileşme sürecini destekleyebilir (Maslach, Schaufeli, & Leiter, 2001).
Kişinin bu süreçte işteki sorunları sosyal hayatına taşımaması da önemlidir. İş ve özel hayat dengesini sağlamak, tükenmişlik sendromunun atlatılmasında kilit rol oynayabilir.
Sonuç
Tükenmişlik sendromu, modern yaşamın getirdiği yoğun stres ve baskı nedeniyle ortaya çıkan ciddi bir sorundur. Erken teşhis ve doğru tedavi yöntemleriyle atlatılabilir. Ancak öncelikle kişinin bu sendromun belirtilerini fark etmesi ve yardım almaktan çekinmemesi gerekir.
İş hayatında ve sosyal ilişkilerde yaşanan sorunlar, herkesin başına gelebilir. Önemli olan bu sorunlarla etkili bir şekilde baş edebilmektir. Tükenmişlik sendromu yaşayan kişilerin, profesyonel yardım almaları ve gerekli yaşam tarzı değişikliklerini yapmaları oldukça önemlidir. Ancak bu şekilde sağlıklı ve dengeli bir yaşam sürdürmeleri mümkün olabilir.
Tükenmişlik sendromunun toplumsal boyutu da göz ardı edilmemelidir. İş yerlerinde çalışanların ruh sağlığını korumaya yönelik önlemler alınması, bu sendromun yaygınlaşmasını önlemede etkili olabilir. Bunun için işverenlere ve yöneticilere de büyük sorumluluklar düşmektedir.
Sonuç olarak, tükenmişlik sendromu ciddi bir sağlık sorunudur ve hafife alınmamalıdır. Gerekli önlemler alındığında ve doğru tedavi yöntemleri uygulandığında atlatılabilir. Böylece kişiler daha sağlıklı, üretken ve mutlu bir yaşam sürdürebilirler.
Kaynakça
Maslach, C., & Leiter, M. P. (2016). Understanding the burnout experience: recent research and its implications for psychiatry. World Psychiatry, 15(2), 103-111.
Maslach, C., Schaufeli, W. B., & Leiter, M. P. (2001). Job burnout. Annual review of psychology, 52(1), 397-422.
Schaufeli, W. B., Leiter, M. P., & Maslach, C. (2009). Burnout: 35 years of research and practice. Career development international, 14(3), 204-220.
Freudenberger, H. J. (1974). Staff burn‐out. Journal of social issues, 30(1), 159-165.
Weber, A., & Jaekel-Reinhard, A. (2000). Burnout syndrome: a disease of modern societies? Occupational medicine, 50(7), 512-517.
World Health Organization. (2019). Burn-out an "occupational phenomenon": International Classification of Diseases. World Health Organization. https://www.who.int/news/item/28-05-2019-burn-out-an-occupational-phenomenon-international-classification-of-diseases
Yazar: Zehra Kanal
