Bilimsel araştırma basamakları tüm bilim dalları için geçerli olan ve araştırmacıların kesinlikle bilmesi gereken aşamalardan oluşur. Bilimsel araştırma basamakları, problemin tespiti ve sürecin doğru bir biçimde sonuçlanabilmesi için araştırmacılara sistematik bir yöntemle, topluma gerçek bilgilerin aktarılmasında etkili bir yöntemdir.
Bilimsel araştırma basamakları ile ortaya çıkan sonuçlar toplumun yararına ve tamamen bilgilendirme amaçlı, saygılı, dürüst ve güvenilirliği olan yazılar olmalıdır. Bilimsel araştırma basamakları nelerdir? Bilimsel araştırma basamaklarının yararları nelerdir? Bilimsel araştırma yapacak araştırmacılar nasıl olmalıdır? Bu soruların yanıtlarını detaylıca inceleyelim.
Bilimsel Araştırma Basamakları Nelerdir?
Hepimiz merak ettiğimiz konular hakkında araştırma yapma ve çözümleme duygusuna sahibiz. İşte bu merak etme ve keşfetme duygularımızın bir getirisi olarak bilimsel araştırma kavramı, uzun yıllardır birçok konuda farklı sonuçlar elde etmek için kullanılır. Bilimsel araştırmalar, konularda oluşan problemlerin alternatif çözümlenebilmesi için konu hakkında veri toplanması, çözümlenmesi ve yorumlanmasıyla birlikte değerlendirilerek bir sonuca varılması yöntemine denir.
Bilimsel araştırma basamakları konuları bilimsel açıdan ele alır ve izlenen yol hep aynıdır değişmez. Sadece metodolojik farklılıkları vardır. Bilimsel araştırma basamaklarına detaylıca bakalım;
Problemi Bulma ve Konuyu Belirleme
Tüm bilimsel araştırmalar mevcut bir problemin tespit edinmesi ile başlar. Problemin nasıl bulunacağı, bilimsel literatüre bakarak, sosyal problemlerden, araştıranın kendi alanlarından, başka toplanan verilerden veya başkalarınca önerilen konulara bakılarak belirlenir. Sonuca gidebilmek için problemin bilinmesine ihtiyaç vardır.
Gözlem
Bilimsel araştırma basamakları ikinci aşamada, gözlemin yapılması gerektiğini söyler. Gözlem aşaması ikiye ayrılır. Nicel ve nitel gözlemlerden Nicel gözlem: ne ölçüde ne sıklıkla ve ne kadar gibi sorulara yanıt verir. Gözlemlerin geçerliliği sağlanabilmesi için veriler deneyden geçebilir. Nicel gözlemler, istatiksel verilere dayalı bir yöntemdir. Nitel gözlem: olayların nasıl ve neden gerçekleştiğini sorgular. Teorik ve kavramsal verilerek ulaşmayı sağlar.
Verilerin Toplanması Aşaması
Bilimsel araştırma basamakları üçüncü basamakta ise problem tespiti ve gözlemleme işleminden sonra kurallara uygun bir şekilde verilerin toplanması aşaması gerçekleşir. Bu aşamada gerekli araştırmaların yapılması ve tüm kaynakların ortaya çıkarılması gerekir. Bu süreç sonunda ihtiyaca yönelik birçok kaynak elde edilmiş olacaktır.
Hipotez Belirleme
Bu aşamada ise toplanan verilere dayalı bir inceleme yapılır. Veri toplama aşamasında hipotez çalışmaları önemlidir. Ortaya çıkan hipotezin araştırma konusundan uzak olması beklenemez.
Tahmin ve Tespit
Toplanan verilerin bir sınıflandırılması yapılarak karşılaştırılır ve gerekli incelemelerden sonra bir tahmin ya da tespit aşaması ortaya çıkar. Tespit aşamasında kaynaklar içerisinden elde edilenlere bakılarak bir tespitte bulunulur.
Raporlama
Yapılan tüm bu bilimsel araştırma basamaklarının son halkası olan raporlama aşamasında, toplanan verilerin, ortaya çıkan hipotezin ve tespitlerin değerlendirilmesi yapılır. Bunun sonucunda net bir sonuç elde edilmiş olmalıdır. Sonucun toplumun yararına ve faydasına uygun olması beklenir. Gerçekçi bir sonuç elde edilmişse başarılı olunmuş demektir.
Tüm bu bilimsel araştırma basamakları sürecinde verilerin, gözlemlerin, tespitlerin ve raporlamaların bir amacı vardır. O amaç da çözümlenmesi beklenen konunun bir sonuca varabilmesi ve gerçek çözümler elde edebilmektir. Bilimsel araştırma basamakları giriş, gelişme, sonuç şeklinde ilerlemek zorundadır. Aksi durumda karmaşanın yarattığı yanlışlar sonucu doğrudan olumsuz etkileyecektir.
Kitlelerin güvenli ve gerçek bilgiye ihtiyacı vardır. Bunun içinde pek çok neden den dolayı bilimsel araştırmalar toplumlara güven sağlamaktadır. Belirli bir disiplinde olması yani, bilimsel araştırma basamaklarına uygun bir çerçevede yapılması toplumun nabzını bilen ve iletişimi kuvvetli bir sistem haline getirmiştir. Araştırmacıların bu sisteme uygun bir bakış açısına sahip olması gerekir. Yaşadığı coğrafyayı tanıyan ve empati duygusu yüksek kişiler, problemleri görebilen ve bunları ele alırken de doğru bilgi için araştırmalarını bilimsel araştırma basamaklarına uygun bir şekilde yürütebilen kişiler olmalıdır.
Bilimsel Araştırma Basamaklarının Faydası Nedir?
Dünyada araştırmacıların doğru bir sonuca varabilmeleri için kullandıkları bilimsel araştırma basamakları, süreç boyunca yapılan araştırmalar, testler, deneyler ve raporlamalarla elde edilmektedir. Bu noktada araştırmacılar birçok konuda bilimsel araştırmaya ihtiyaç duyabilir.
Bu araştırma basamaklarının her konuya göre zorluk derecesi farklıdır. Her bir aşama ayrı incelikle ve dikkatle düzenlenmelidir. Araştırmacıların bilimsel araştırma basamaklarını kullanmalarının en büyük sebebi de her bir aşamanın güvenilir sonuçlar vermesiyle gerçek bilgiye ulaşabilmektir.
Bilimsel araştırma basamaklarının araştırmacılar için önemi büyüktür. Araştırmacılara süreç boyunca farklı bakış açıları kazandırır ve insan hayatını kolaylaştırıcı, yaşam kalitesini arttırıcı bilgilere ulaşmalarını sağlayacaktır. Süreç boyunca gerçek bilgiye ulaşabilmek için toplanan veriler, insanlarla yapılan iş birliktelikleri ve fikir yürütmelerin sonunda araştırmacı kendini geliştirebilir ve bakış açısını genişletme imkânı bulacaktır. Araştırmacıların yapılan bu iş birliktelikleri ve veri toplama aşamalarında yaşadığı dünyayı çok daha iyi tanıyabilme fırsatı olacaktır.
Bununla birlikte, toplumlarında bilimsel araştırmalar sonucunda yapılan açıklamalara da ihtiyacı vardır. Kişilerin araştırma verilerine ulaşabilmeleri de birçok bakış açısını beraberinde getirir. Toplumlar farklı görüşleri tanır ve anlama imkanına sahip olur. Böylelikle milletlerin kendini ilerletmeleri, refah seviyesinin artmasına ve sosyal açıdan da gelişim elde etmek demektir.
Bilimsel araştırma yöntemleri, bilimsel araştırma sürecinin aşamaları ve bilimsel araştırma basamakları birbiriyle bağlantılı kavramlardır. Her bir tanım bilimsel araştırmalar kapsamında doğru bilgiye ulaşabilmeyi hedefler. Toplumun merak duygusu bu anlamda bilimsel araştırmaları doğurmuştur. Gerçek bilgi için araştırmacıların bilimsel araştırma basamaklarına ihtiyacı vardır.
Araştırma konusu ne olursa olsun süreç sonuçlandığında, araştırmacılar bilgilenmenin ve bilgi vermenin yanında topluma bakış açısı kazandırma, empati duygusu, farklı görüşlere sahip olabilme ve doğru bilgiyi aktarabilme temelde aktarılmak istenendir. Araştırmacılar araştırma süresi boyunca aynı duyguları taşımalı ve sonunda toplumda problemlerin ortaya çıkarılıp, halka gerçek bilgilerin aktarılması noktasında büyük rol oynayan kişiler olmalıdır.
Bilimsel Araştırma Yapacak Araştırmacılar Nasıl Olmalıdır?
Bilimsel araştırmayı herkes yapabilir denemez. Ancak sadece bilim insanlarının da yapacağı iş değildir. Araştırmacıların, iletişimi kuvvetli, stratejik bakış açısına sahip olan ve insanların bakış açısına ihtiyaç duyan ve aynı zamanda eğitimli kişilerin uygulayabileceği bir süreçtir.
Bilimsel araştırma basamaklarını uygulayacak araştırmacıların çok okuması ve entelektüel bilgi birikimine sahip olması gerekir. Toplumla iç içe ve birçok insanla iletişim halinde olabilen, iş birliktelikleri yapabilen ve stratejik düşünebilen kişiler olmalıdırlar. Yaşadığı dünyayı iyi tanıyabilen, empati duygusu yüksek ve iletişimi kuvvetli kişiler araştırmacı olabilir. Farklı kültürlere, görüşlere ve fikirlere sahip olabilmelidir. Bunun için de eğitim çok önemli konulardan biridir. Bunun için İstanbul İşletme Enstitüsü tarafından verilen bilimsel araştırma ve yazma teknikleri eğitimi bu konuda sizi detaylıca aydınlatacaktır. Enstitüde aldığınız eğitimler sonunda edineceğiniz sertifika ile eğitiminizi pekiştirmiş olursunuz.
İlgili Eğitim: Bilimsel Araştırma ve Yazma Teknikleri Eğitimi
Bilimsel araştırma basamaklarına bir örnek vermek gerekirse; "Kirli Atık Sorunları" verilebilir. Bu projeyle kişilerin çevre kirliliğine yol açabilecek nedenleri bilmesi sağlanacak ve bilimsel araştırma basamakları kullanılarak sonuca gidilecektir. Günümüzde kullanılan ilaçlar veya uygulanan çeşitli tedavi yöntemleri, teknolojik cihazlar, bazı hastalıklarla ilgili ele alınabilir konular, doğada yaşayan canlılar, tarihi araştırmalar, toplumda kitap okuma düzeyi, uzay araştırmaları ve bunlar hakkında anketler gibi birçok konuda çözüm için bilimsel araştırmalar yapılıyor.
Kişiler bilimsel araştırma sonuçlarını merak ettiği konularda ve toplum normlarına saygılı, kurallar çerçevesinde doğru bilgiyi edinebileceği için tercih ederler. Her bir bireyin kendisini geliştirmek için okuduğu veya eğitimini aldığı her konuda toplumlar gelişmeye devam edecek ve refah seviyesi artacaktır.
Bilimsel araştırmaların bazı etik kuralları vardır. Bilimsel araştırmalar etik kurallara uygun olmadığında topluma, insanlara ve hayvanlara zarar verebilmektedir. Bilimsel araştırmalar doğru ve gerçeklik ilkelerine bağlı, toplumu yanıltmadan yayınlanması gerekir. İnsanların ihtiyaç duyduğu bu çalışmaların yanlış veya yalan beyanlar üzerine olması, toplumların ilerlemesini engelleyecek ve bilimsel araştırmalar için ayrılan bütçelerin ziyan olması anlamına gelmektedir.
Buna bir örnek vermek gerekirse; bir ilaç testi için insanların kobay olarak kullanılması veya ilaç hakkında yapılan yanıltıcı bir araştırma sonucu olabilir. Bunlar insanların yanlış yönlenmesine sebep olacak, bilimsel araştırmalara olan inancı da zedeleyecektir. İşte bu sebeple bilimsel araştırma basamaklarına uygun ve araştırma ilkelerinin etik kurallarına uyarak bir çalışma sonucu elde etmek gerekir.
Bilimsel araştırma etiği konusu çok daha detaylı ve önemli bir konudur. Ancak size konunun önemi açısından kısaca bahsetmek isterim. Araştırma etiğine uymayan ve toplumu yanıltan iki bilimsel yanıltma şekli vardır. Bunlar;
Özensiz araştırma
Disiplinsiz araştırma
Bu iki unsur bilimsel araştırmalarda kötü niyet anlamına gelmez. Ancak bilimsel metodolojiye uymayan ve sonucunda yanlış bilgilerin ortaya çıkmasına sebep olan araştırma biçimleridir. Bir de bunların yanında bilerek yanıltıcı yayınlar yer alıyor. Bunlar;
Bilimsel sahtekarlık
Bilimsel yalancılık
Bilimsel saptırma
Bu gibi durumlara yol açabilen bilimsel sonuçlar toplumlara ciddi zararlar verebilir. Bu sebeple bilimsel araştırma yapacak araştırmacıların etik kurallara uygun, bulunduğu toplumu ve çevresini iyi gözlemleyebilen, insani duyguları yüksek ve bilimsel araştırma basamaklarını süreç boyunca toplumun yararı için kullanacak kişiler olması çok önemlidir. Bilimsel araştırmalarda zorunlu olan bazı araştırmacı davranışları vardır. Bunlar toplumda güvenilirliği arttırmak için gereklidir. Bu davranışlara göz atalım;
Araştırma için kullanılan belgeler ve araştırmada toplanan tüm bilgi ve belgelerin dikkatli bir biçimde konuya uygun kullanılması
Araştırmalarda başkalarının makale veya yazılarına, bilgisine başvurulan kişilerin fikirlerini dikkatli bir şekilde kullanmak
Alternatif açıklamalar veya yazılara açık olmak
Alternatif görüşlere açık olunduğu gibi bu görüşlere karşı saygılı olmak
İfade biçimlerinin nazik ve uzlaşmacı olması
Bilimsel araştırmalar araştırmacılara bu ilkeler doğrultusunda ilerlemesini söyler. Bilimsel araştırma basamakları ise bu ilkelerin ışığında süreci daha planlı ve istenen sonuca ulaşmak için araştırmacılara yön göstermektedir.
Bilimsel Araştırmaları Neden Takip Ederiz?
Bu araştırmalar toplumda çözülmesi gereken birçok konuyu çözümleyici yöntemlerdir. Kişiler çözüm aradıkları problemler için ya da merak ettikleri konular hakkında bilimsel araştırmaları takip ederler. Bunun yanında bilimsel araştırmalar gerçekliği olan ve bilimsel araştırma basamaklarına göre disipline bir biçimde yapılan araştırmalardır.
Yüksek lisans bitirme tezi, bilimsel makaleler, bilimsel projeler gibi pek çok konuda bilimsel içerikli metinler hazırlanabilir. İşte bu metinleri hazırlarken bilimsel araştırma sonuçlarına ihtiyaç duyarız. Bunun yanında toplumların bilimsel araştırmalar üzerinde büyük etkisi vardır. Araştırmacılara farklı kültürler, farklı görüşler ya da bakış açıları kazandırarak ve bilimsel araştırma basamaklarının tamamı uygulanarak bir sonuç elde edilir. Bu da toplumlar tarafından kişilerin pek çok alanda yararlanabileceği güvenilir araştırma sonuçları olarak kabul edilir.
Bilimsel araştırma basamakları, araştırmacıların belirli bir disiplinde ve farklı bakış açıları ortaya koyarak tekniğe dayalı çalışmaları gereken bir yöntemdir. Araştırmacılar birçok açıdan bakabilmeli ve doğru sonuçları ortaya koyabilmelidir. Bu yöntem sayesinde araştırmacı isteneni kitlelere ulaştırabilir.
Bilimsel araştırmalara ihtiyaç duyan kişilerin merak duygusu, hayatı anlamlandırma ve araştırma hevesi yüksektir. Sonrasında akademik yazılar takip edilir ve kişiler daha fazla araştırma yaparak devam eder. Sonunda da akademisyen olma yolunda ilerlemeleri olasıdır. Duygu ve dürtüler bilimsel araştırmaları tetikleyen kavramlardır.
Yaşadığı toplumu tanıma iç güdüsü, psikolojik eksiklikler, insanlarda ya da doğada görülen olumsuzluklar bunların hepsi kişileri bilimsel araştırma yapmaya iten unsurlardır. Sorunun kaynağına inmek ve problemleri çözümleme duygusu toplumları şekillendirir. Bilimsel araştırmalardan edinilen bilgiler kişilerin vizyonunu genişletir. Aynı şekilde bilimsel araştırma basamakları da araştırmacıların bu düzeni sağlayabilmesinde büyük rol oynamaktadır.
Bilimsel araştırma yapacak araştırmacılar güvenilirlik, dürüstlük, saygı ve hesap verilebilirlik ilkelerine uygun bir biçimde toplumu bilgilendirmelidir. Buna "bilim etiği ve araştırmada dürüstlük ilkesi" denir. Bu konu ayrıca detaylandırılması gereken bir konudur ancak ben kısaca değinmek isterim.
Güvenilirlik: Toplumu ve bilim dünyasına doğru ve gerçek bilgiler toplayarak bir çalışma sonucu elde etmek güvenilirlik açısından çok önemlidir. Çünkü yapılan bilimsel araştırma sonuçları başka bilimsel araştırmalar için kaynak olacaktır. Araştırmacıların elde ettiği sonuçlar tekrar kullanılabilir olmalı ve toplumu bilgilendirme noktasında kendilerini sorumlu hissetmeleri gerekir.
Dürüstlük: Araştırmacıların öncelikli ilkelerinden biri olan dürüstlük ilkesi, birçok anlamda sorunla karşılaşılan bir konudur aynı zamanda. Dürüstlüğe uygun olmayan durumlar makalelerde daha sık görülmektedir. Dürüstlük ilkesine uygun olmayan araştırmacıların sıkça ifşa edilmesi görülüyor. Bu anlamda ahlaki değerlere önem veren, dürüstlükten sapmayan araştırmacıların olması çok kıymetlidir.
Saygı: Diğer bir ilke ise saygıdır. Burada araştırmacıların toplum, kültürel miraslar, sosyal çevre ile aradaki dengeyi kurabilmeli ve saygıyı koruyabilmeleri gerekmektedir.
Hesap Verebilirlik: ALLEA (Tüm Avrupa Akademileri) göre son ilkelerden biri de hesap verebilirlik olmuştur. Bu kavram ülkemizde yeni yeni duyulmaktadır. Hesap verebilirlik ilkesi araştırmada adı geçen herkesin sorumluluğundadır.
Bu ilkeler bilimsel araştırmalarda oldukça önemli kavramlardır. Bu ilkeler doğrultusunda araştırmacıların araştırmalarını yürütmesi gerekmektedir.
