Her gün gazete, dergi vb. okuyanlar ya da üniversite öğrencileri sık sık makale, bilimsel makale gibi kavramları duymaktadır. Bu kavramları duymanın yanında belki bu kavramlardan yararlanarak ödevler, sunumlar yaptık. Peki, makale nedir? Bu sorunun cevabı öğrenerek yararlandığımız ve okuduğumuz kaynakları tanıyalım. Bir gerçeği açıklamak, bir konu hakkında görüş ve düşünce belirtmek ve bir tezi savunmak, desteklemek için yazılan yazılara makale denilmektedir. Makale herhangi bir konu hakkında bilgi vermek için yazılabilir. Bunun yanında yeni bir düşünce çıkarmak, bu düşünceyi desteklemek ve ispatlamak amacı ile yazılan yazılardır. İki gruba ayrılır. Bunlar bilimsel ve gazete makalesidir.
Bilimsel makale, bilimsel yazım kuralları temel alınarak, özgün araştırma sonuçlarının açıklandığı, yazılmış ve basılmış bir rapordur. Giriş, yöntemler, sonuç ve tartışma bölümlerini içerir. Bilimsel makale akademik konuları içerir. Kullanılan kaynakların gösterilmesi zorunludur. Alıntılama yöntemi kullanılır. En önemli özelliği ise öğretici ve bilgi verici olma özelliği taşır bu yüzden de akıcı bir dil kullanılır.
Bilimsel makale; özgür araştırma sonuçlarının yazılıp en uygun yayın organına yönlendirilmesi ve editörler tarafından değerlendirilmesi ve uzman bağımsız hakemlerin denetlemesinin ardından ortaya çıkan ve sunulan rapordur. Yeterli bilgi içermesi gerekmektedir. Bilimsel makale, her ne kadar kendi özellikleri ve ölçütleri doğrultusunda yazılırsa yazılsın doğru yerde yayınlanmadığı takdirde geçerli yayınlanmamış kabul edilir.
Bilimsel Makale Nasıl Yazılır?
Öncelikle bilimsel makale dili, anlaşılır ve açık bir dil olmalıdır. Süslü anlatımlardan uzak olmalıdır. Bilgi verici olmasının yanında titizlikle seçilmiş akademik konu etrafında yazılır. Peki, bilimsel makale nasıl yazılır? Tüm dünyada kabul görecek önerilerden ziyade çoğu bilim dergisi tarafından kabul gören IMRAD formatı ele alınarak yazılmalıdır. IMRAD formatı bir makalenin ana yapısını belirler. Bu formatın Türkçe anlamı; giriş, yöntem, sonuç ve tartışma olarak belirtilir. Bu format içerisinde yer almayan başlık ve kısa özet de olması gerekir. İlk önce başlık ve kısa özet sonra IMRAD formatı kullanılır. Bilimsel makale yazma aşamaları;
Başlık Hazırlama: Makale için en önemli unsurlardan biri başlıktır. Çoğu kişi ilk önce makalenin başlığını okuyacaktır. Başlıktan aldığı izlenime göre okuyup okumayacağına karar verebilir. Başlıkta yer alan kelimeler iyi seçilmeli ve birbiri ile bağıntılı olmalıdır. Başlık uzunluğu iyi ayarlanmalıdır. Başlıklarda kelime sırasına dikkat edilmeli. Çünkü başlıklarda yapılan dilbilgisi hatalarının çoğu kelime sırasında gerçekleşen hatalardan meydana gelmektedir. Başlığın bir etiket olduğunu unutmamak gerekir. Başlıklarda cümle kullanılmaz. Özne, nesne, fiil düzenlemesiyle oluşan bir cümle değildir. Daha basit olmalı ve kelimelerin sırasına dikkat edilmelidir.
Kısa Özet Hazırlama: Makalenin küçültülmüş hali olarak tanımlanır. Makalenin ana kısımlarının özetini içermelidir. Yazılan makalede neyin anlatıldığını belirtmeli ve 250 kelimeyi geçmemesi gerekir. Kısa özet içerisinde araştırmanın amacı, kullanılan metodoloji tanımlanmalı, bulgular özetlenmeli ve son olarak da genel bir sonuç verilmelidir. Kısa özet, bilimsel makalenin tamamını okuma ihtiyacı doğurması gerekir. Konuyla ilgili gereksiz ayrıntılara bu alanda yer verilmemelidir.
Giriş Bölümü Yazma: Bir metnin ilk kısmını ifade eder. IMRAD formatının ilk aşamasıdır. Başlık ve kısa özetten sonra gelir. Giriş kısmı yazılırken geniş zaman kullanılmalıdır. En önemli amacı makaleyi neden yazdığınızı kısaca belirtmenizi sağlar. Problemin ne olduğu ve kapsamı hakkında bilgi verilen bir bölümdür. Araştırmada hangi yöntemin kullanıldığına dair bilgi verilmelidir. Araştırmada ortaya çıkan ana bulguların yazılması gerekir. Bulgularla beraber ana sonuçlar da belirtilmelidir. Bazı yazarlar makale giriş bölümünde en önemli buluşlarını belirtmezler. Bu bilim insanları tarafından doğru bulunmaz. Genel olarak bu kuralların giriş bölümünde olması kabul edilir.
Yöntem Bölümü Yazma: IMRAD formatına göre ikinci aşama yöntem bölümüdür. İlk aşama olan giriş kısmında hangi yöntemi seçtiğinizi belli etmiştiniz. Yöntem bölümünde ise bütün ayrıntıları dahil ederek anlatmanız gerekir. Bu bölümü yazarken geçmiş zamanda yazmanız gerekir. Araştırmanın nasıl yapıldığına dair bilgiler içermesi gerekir.
Sonuç Yazma: Sonuç yazma kısmı belki de bilimsel makalenin en önemli kısmıdır. Sonuç kısmı yazılırken geniş zaman kullanmalıdır. Sonuçlar belirtilirken kısa, açık ve basit olarak yazılmalıdır. Sonuç kısmında sürekli birbirini tekrar eden verileri kullanmak yerine örnek veriler kullanılmalıdır. Bilimsel makale içerisinde yapılan deneyin genel tanımı verilmelidir. Deneyle ilgili ayrıntılara yer verilmemelidir. Eğer tablo, şekil vb. kullandıysanız ve tablo, şekil vb. gösterilen veriler gayet açık ise tekrardan bu verileri metin olarak yazmanıza gerek yoktur. IMRAD formatına göre sıralandığında makale başında yer alan giriş ve yöntem kısmının sonuç kısmı ile bağıntısı vardır. Giriş ve yöntem kısmı, sonuçları neden ve nasıl elde edildiğini belirtmek için tasarlanmıştır.
Tartışma Yazma: IMRAD formatının son kısmıdır. Diğer kısımlara göre yazılması daha zordur. Sonuçlarda yer almayan hiçbir bulguya yer verilmemelidir. Makalede daha önce belirtilenler bu bölümde tekrarlanmamalıdır. Literatür karşılaştırması yapılmalı ve karşılaştırma yapılırken sadece sonuç destekleyenler kullanılmamalıdır. Sonuçların önceden yayınlanmış yayınlarla uyum içinde olduğu veya zıt olduğu belirtilmelidir. Varılan neticeler oldukça açık bir şekilde ifade edilmelidir. Tartışmada geçmiş zaman ve geniş zaman kullanılmaktadır. Başkalarının çalışmaları anlatırken geniş zaman, kendi çalışma sonuçlarınızdan bahsederken geçmiş zaman kullanılmalıdır.
Teşekkür Etme: Bilimsel makalenin ana metni yukarıda belirtilen bölümlerden oluşur. Teşekkür kısmında başka bir kişi tarafından alınan yardım için teşekkür etmeniz gerekir. İkincisi ise makale yazma aşamasında size maddi anlamda herhangi maddi destek sağlayanlar varsa onlara teşekkür edilmelidir. Teşekkür etme kısmı, bilimle ilgili değil nezaketle ilgilidir.
Kaynaklara Atıfta Bulunmak: Bu kısımda yayınlanmış olan önemli kaynakları sıralamak gerekir. Makale yazma işlemi bittikten sonra kaynaklarınızı kontrol etmeniz gerekir. Makale teslim edilmeden önce kullandığınız her kaynağı, kontrol etmeniz gerekir.
Bilimsel Makale Örnekleri
İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi örnek makale formatı yayınladı. Yukarıda bahsedilen bilgiler ışığında dergideki örnek makale formatından yararlanarak özet şeklinde örnek verilmiştir. Bu örnek yukarıdaki bilgilerin nasıl ve nerede kullanıldığını belirtmek için kısaltılmış ve özet haline getirilmiştir. Detaylı bilgi almak için sayfayı ziyaret edip inceleyebilirsiniz. Makale örneği;
Başlık: “Lise Türleri ile Kişilik Özellikleri Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma”
Ardından özet kısmı gelmektedir. Özetin altında anahtar kelimeler kullanılmaktadır.
Ardından “Giriş” kısmı gelmektedir.
Ardından “Yöntem” kısmı gelir. Bu kısımda hangi yöntemi kullandıklarını belirttikten sonra, çalışma grubu, veri toplama aracı (ölçme aracı değerlendirme formu, işlem, betimsel analiz için bir çerçeve oluşturma, veri işlenmesi ve bulguların tanımlanması) belirtilmiştir. Bütün ayrıntılara yer verilmiştir.
Sonraki aşamada ise bulgulara yer verilmiştir.
Daha sonra “Tartışma” kısmı gelir. Elde edilen sonuçların hangi bulgular ile örtüştüğüne dair bilgiler yer almaktadır.
Son olarak da kaynakça kısmından bahsedilmektedir.
Diğer örnek makale taslağını ise üniversitede yıllarında benim de makale yazarken yararlandığım ve bitirme çalışmamda konu başlığımı belirlemede yardımcı olan makale üzerinden vereceğim. Diğer örnek gibi sadece taslak olarak vereceğim. Yukarıda verilen bilgilerin hangi sıralama ile kullandığını öğrenmek için etkili olacağı düşüncesindeyim.
Başlık: “Üniversite Öğrencileri Arasında Din ve Sosyal Sapma” (Ö. Özbay)
Ardından “Öz” kısmı gelmektedir. Özetin altında anahtar kelimeler kullanılmaktadır.
Sonraki aşama ise problem hakkında kapsamlı bir bilgi veren “Giriş” kısmı gelmektedir.
Makale başlıkları ve içeriklerini geçtikten sonra “Metod” kısmı gelmektedir. Bu kısım içerisinde veri, örneklem ve değişkenler belirtilmiştir.
Ardından bulgular kısmı belirtilmiş ve sonunda bir indeks oluşturulmuştur.
“Sonuç” kısmı verilmiştir.
Ardından yaptığı yardımlardan dolayı iki kişi için “Teşekkür” yazısı yazılmıştır.
Son olarak da “Kaynakça” kısmına yer verilmiştir.
Bilimsel Makale Yazım Dili Nasıl Olmalıdır?
Bilimsel makale için yazım dili, etkileyici ve iyi olması gerekir. Makale yazma da etkileyicilik; yapılan çalışmayı bilmeyen kişiler tarafından makalenin okunduğu bilinirse sağlanır. En iyi yazım dili olarak basit ve dolaysız anlatım kabul edilir. Metin içindeki tekrarlardan kaçınma, mesleki terimleri kullanmama, argodan kaçınma etkili bir yazım dili içerisinde kabul edilir. Bilimsel yazı dili ışığında ilgi çekici, bilgi verici, okuyucuya yönelik ve açık bir dili olan, gereksiz sözcüklerin kullanılmadığı, abartıdan ve konu dışına çıkmadan yazılması gerekir.
Kullanılan bilgilerin kaynakları belirtilmeli, özne-yüklem uyumuna dikkat edilmeli ve anlam ifade etmeyen “bu, şu, o” kullanımından kaçınılmalıdır. Makale yazma işlemi bittikten sonra son kontrol yapılmalıdır. Son kontrol ışığında gereken düzeltmeler yapılmalıdır. Makalenin imla kuralları ve cümle yapısı üzerinde kontrolleri yapılmalıdır. Bilimsel yazım dili ve bilimsel etik ilkelere uyulması gerekir. Bilimsel makale yayınlandığında, yazarı temsil edeceğinden dolayı tüm kurallara dikkat ederek, yazım diline uygun makale yazılması gerekir.
