Basketbol, 1891 yılında Massachusetts’de bir beden eğitimi öğretmeni tarafından keşfedildi. James Naismtih tarafından kış mevsiminin uzun geçtiği bölgede kapalı alanda yapılabilecek bir spor, atlet ve sporcular için antreman arayışı sonucu ortaya çıkan basketbol sevilmesi ve hızla yayılması sebebiyle başlı başına bir oyun haline geldi. Bunun üzere J. Naismith tarafından basketbol kuralları tarihte bugün 15 Ocak 1892’de Massachusetts’de Spiringfield College okul gazetesinde yayınlandı.
9’ar kişilik iki takımın spor salonunun karşılıklı duvarlarına asılan tahta bir meyve sepetine top atma mücadelesi olarak başlayan bu oyuna, ilk potasından dolayı isim olarak sepet topu anlamına gelen basketbol denilmiştir. James Naismith’in bu oyunu icadında henüz Kolomb Amerika’yı keşfetmeden önce Güney Amerika bölgesinde yaşayan Mayas kabilesinin bir potaya bağlı olarak oynadığı Tlahiotenie oyunundan esinlendiği söylenmektedir.
Basketbolun İlk Kuralları Nelerdir?
Karşılıklı iki sepetin olduğu ve rakibin sepetine topun isabet ettirilmesiyle sayı elde edilen basketbol için yazılan ilk kurallar ile oyun şekil olarak belirlenmiş oldu. James Naismith tarafından yazılan ilk basketbol kuralları 13 maddeden oluşuyordu.
Oyuncu topla birlikte koşamaz, yakaladığı noktadan topu atmalıdır.
İki takımdan biri üst üste 3 defa faul yaparsa diğer takımın skoruna 1 basket eklenir.
Basketbol maçları 15 dakikalık 2 devreden oluşur ve devre arası 5 dakika mola verilir.
Başhakem topun saha dışında, hangi takımda ne zaman olması gerektiğini ve maç süresini kontrol edebildiği gibi aynı zamanda basketin geçerli olup olmadığına da karar verebilir.
Fazla sayı atan maçı kazanır. Skorun berabere olması durumunda takım kaptanlarının anlaşmasına bağlı olarak maç, iki takımdan biri basket atana kadar uzar.
Topa elle vurulmalı, topa müdahalede bulunurken kol veya vücut kullanılmamalıdır.
Rakibe omuz atmak, tutmak, itmek, vurmak her şekilde yasaktır. Bu kural eğer ilk seferde ihlal edilirse faul, ikinci sefer ihlal edilirse basket atılıncaya kadar ya da maç süresi boyunca kasti yaralama var ise kuralı ihlal eden oyuncu saha dışına çıkarılır.
Top tek ya da iki el kullanılarak her yöne fırlatılabilir. Ancak topa yumruk ya da ayakla vurulamaz. Eğer topa yumrukla vurulursa yine aynı şekilde bir önceki maddede olduğu gibi faul ya da diskalifiye cezasıdır.
Topun sepete girip içinde kalması, topu sepete atan takıma 1 basket yazdırır. Eğer top sınırdayken rakip oyuncu sepete müdahalede bulunursa yine basket olur.
Top oyun alanının dışına çıkarsa karşı takımdan bir oyuncu topu oyuna sokmalıdır. Eğer oyuncu topu 5 saniye içinde oyuna sokamazsa top diğer takıma geçer.
Eğer bir takım oyunu kasti olarak yavaşlatıyorsa hakem tarafından cezalandırılır.
Top tek ya da iki el ile herhangi bir yöne vurulamaz.
Topu saha dışına çıkaran belli değilse topu oyuna hakem sokar.
Basketbolun Bir Spor Dalı Olarak Gelişimi
Basketbol ilk kurallarıyla birlikte oynanmaya başladıkça hem materyal açısından hem kurallar açısından değişim gösterdi. İlk olarak meyve sepetlerinden oluşan potalarla oynanan oyunda, basket atıldıkça potaya bir merdivenle çıkıp topu içinden alması gereken görevliler vardı. Bu durum her atıştan sonra oyunun durması demekti. Ayrıca 9’a 9 toplam 18 kişinin sahada olması hareket açısından da kısıtlılığa ve kargaşaya yol açıyordu. Bu sebeple 1894 yılında meyve sepetlerinin yerini silindirik potalar aldı ve oyuncu sayısı da ilerleyen yıllarda 5’e 5 toplam 10 kişiye indirildi.
Basketbol öncelikle Amerika’da lise ve üniversite okul takımlarının kurulmasıyla yaygınlaşmaya başladı. 1897’de erkekler milli basketbol turnuvaları düzenlendi. Ardından 1898 yılında ilk profesyonel lig kuruldu. 1900 yılı kadınlar basketbolda yer aldı ve yine milli basketbol turnuvaları bu kez kadın takımları arasında yapıldı. 1904 yılında ilk basketbol ligleri son buldu. 1905 yılında Ulusal Kolej Sporları Birliği tarafından resmi olarak bir spor dalı ilan edildi. Gelişimi devam eden basketbol önce Amerika’da 2 büyük ligin kurulmasını beraberinde getirdi. 1946 tarihinde Amerikan Basketbol Birliği (BAA) ve Ulusal Basketbol Ligi (NBL) kuruldu. Bu iki birlik 1949 yılında birleşerek günümüzde dünyanın en önemli liglerinden NBA’i oluşturdu.
Basketbol Amerika’da olduğu kadar Avrupa ve ülkemizde de ilgiyle karşılandı. Bu ilgi sebebiyle 1904 yılı olimpiyatlarında basketbolu tanıtım amaçlı bir gösteri maçı yapıldı. 1932 yılında Uluslararası Basketbol Federasyonu FIBA’nın kurulması ile basketbol artık uluslararası standartlarda kuralları olan ve çok daha geniş kitlelere ulaşan bir spor haline geldi. 1936 yılında artık tüm dünyada resmiyet kazanan basketbol olimpiyat sporlarına dahil edildi.
1984 kurallarda en büyük değişimin yaşandığı yıldı. İlk kurallara göre serbest atışlar 2, normal basketler 3 sayı değerinde iken, 1984 yılı itibariyle 1-2-3’lük sisteme geçildi. Günümüzde de geçerli olan bu kurala göre serbest atışlar 1, çizginin içindeki atışlar 2 ve dışarıdan atışlar 3 sayı oldu. 2000 yılı ise basketbolun çok daha tempolu bir spor haline dönüşmesini sağlayan birkaç kural değişikliğini getirdi. Hücum süresi 30’dan 24 saniyeye, yazı saha çizgisini geçme süresi de 10 saniyeden 8 saniyeye düşürüldü. Son olarak ise 24 saniyelik hücum süresi yakın zamanda tekrar güncellenerek 14 saniyeye çekildi. Bu hıza bağlı olarak saha içi hakem sayısı 3’e çıkarıldı. Her uygulanan yenilik yeni oyun taktiklerini de beraberinde getirdi. Özellikle hıza bağlı olarak artan fauller için 2008 yılında daha katı kurallar konuldu.
Basketbolda En Son Kurallar
Bir takım takım kaptanıyla beraber 12 kişiden oluşur. Maç anında sahada 5 kişi bulunmalıdır.
Antrenör oyuncularını sınırsız olarak değiştirebilir.
Bir oyuncu takım formasının harici başka forma giymemeli ve basketbol ayakkabısıyla maç yapmalıdır.
İki takımın amacı rakibin potasına basket atarak sayı yapmak ve diğer takımın sayı almasını engellemektir.
Maç süresi sonunda fazla sayı elde eden maçı kazanır.
Basket sahası 28 metre uzunluğa ve 15 metre genişliğe sahip olmalıdır.
Oyuncunun sakatlanması durumunda maç durdurulur ve sakatlanan oyuncu oynayamayacak durumdaysa hemen oyuncu değişikliği yapılır.
Maç açık havada yapılıyorsa top kauçuktan, kapalı alanlarda oynanıyor ise top deriden olmalıdır.
Potadaki çemberin yerden uzaklığı 3,05 metre olmalı ve çemberin çapı 45 cm olmalıdır.
Maç süresi NBA gibi liglerde farklı olsa da Avrupa ve Türkiye liginde 4 periyot olmak üzere her periyot 10 dakikadır.
Bir takım hücumunu 24 saniyede tamamlaması gerekir. Bu süre geçtiği takdirde top diğer takıma geçer. Eğer hücum süresi tamamlanmadan rakip takımın potasına top değerse süre tekrar başlatılır ancak bu sefer 14 saniyede hücumun tamamlanması gerekir.
Hücum gerçekleştiren takım kendi sahasını 8 saniyede terk edemezse top karşı takıma geçer.
İlk iki periyot geride kaldıktan sonra 15 dakika devre arası verilir. Diğer periyotlarda ise 2 dakika devre arası gerçekleşir.
Basketbol maçlarını 3 hakem yönetir.
Basketbol maçı, orta saha çizgisinde her takımdan bir oyuncu arasında topun havaya atılmasıyla başlar. Hava atışında oyuncudan biri tek eliyle topu takım arkadaşlarına atarak topu takımına kazandırır.
Oyuncu eğer topu elinde tutarak yürür ya da koşarsa kural ihlali yapmış olur. Topa sadece el ile müdahale edilebilir.
Bir oyuncu top sürerken topu eline alıp durdurursa top süremez ve topu istediği herhangi birine pas ya da şut atmak zorundadır.
Tarihte bugün ilk kez kuralları yazılan basketbol tarihsel serüveni içerisinde pek çok kez yenilenmiştir. Basketbol kuralları zamana bağlı olarak güncellenmeye devam edecektir.
