Anonim kavramı, birçok anlamda ve birçok alanda kullanılan bir kelime olarak yaşamımızın bir parçası olmaya devam ediyor. “Anonim” dendiğinde herkesin aklına gelen iki fikirden birisi “yazarı belli olmayan eser” ve ikincisi de “şirket ortaklığı”dır. Aslına bakarsanız, aklımıza gelen bu fikirler doğrudur. Ancak tabii ki bu fikirlerin temelini ve anlamlarını da bilmemiz gerekir.
Hayatımızın başlangıç yıllarına bakarsak; çocuk gelişimi açısından çok önemli olan birçok eserin anonim olduğunu görebiliriz. Dünyaya geldiğimiz ilk yıllarda annelerimizin ninniler, çocukluk yıllarımızda bize okunan veya anlatılan masallar hep anonim eserlerdir. Okullarda okuduğumuz hikâyelerde, anlatılan efsanelerde, öğrendiğimiz fıkralarda, kullandığımız deyim ve atasözlerinde hep anonim özellik vardır. Aynı şekilde; okullarda veya sosyal hayatımızda dinlediğimiz/söylediğimiz şarkılarda, türkülerde ve ağıtlarda da anonim bir özellik bulunur.
Anonim eserler, birçok müzik ve edebiyat dalında karşımıza çıkar. Bazen bir halk türküsünde, bazen bir Dede Korkut hikâyesinde ve bazen de bir Türk Sanat Müziği şarkısında anonim eserlere rastlarız. “Anonim” kavramına rastladığımız bir diğer alan da şirketlerin kullandığı ticarî alandır. Ticaretteki “anonim”, birden fazla şirketin kurduğu ortaklık anlamına gelir ve “anonim şirketi” olarak anılır.
“Anonim ne demek?” sorusunun cevabını merak edenlere şöyle bir yanıt verebiliriz: Anonim, eski yüzyıllardan beri kültürümüzde yaşayan ve kaynağı net olarak bilinmeyen eserlerdir. Bu eserleri kimin ve ne zaman ortaya koyduğu bilinmiyor. Sadece bu eserleri derleyen ve kültürümüze kazandıran kişileri bilebiliyoruz. Anonim eserler, halkın ortaklaşa ürettiği bir kültür mirası türüdür. Diğer kültürel miraslar gibi, eski nesillerden yeni nesillere kültürel aktarım yoluyla iletilir. Bir ninni, bir fıkra, bir masal veya bir efsane olarak kültürümüzün devam etmesini sağlar.
Tam da bu noktada, çocuk gelişimi açısından bu anonim eserlerin önemini vurgulamamız gerekir. Bir insanın, büyüdüğü kültürün öğelerini özümsemesinde bu eserlerin rolü büyüktür. Bebekken dinlediğimiz ninnileri, çocukken bize anlatılan masalları veya söylenen şarkıları unutmayız. Dolayısıyla çocukların bilişsel ve duygusal gelişiminde, anonim özellikteki eserlerin rolünün yadsınamaz derecede bir öneme sahip olduğunu söyleyebiliriz.
Bu yazıda, “Anonim nedir?”, “Anonim kelimesinin kökeni”, “Anonim kavramının kullanım alanları” ve “Anonim kelimesinin TDK Sözlüğündeki anlamı” gibi konular üzerinde duracağız. Anonim kavramıyla ilgili konu başlıklarını birlikte incelemeye ne dersiniz?
Anonim Nedir?
“Anonim nedir?” sorusunun cevabının özeti şudur: Üreticisi bilinmeyen sanat ya da edebiyat gibi eserlerin tümüdür. Çok eski zamanlarda üretilmiş olan eserlerde, üreten kişinin adı ve üretim zamanı bilinmeyebilir.
Anonim kavramı, çoğunlukla kültürel miraslarımız olan birçok yazılı/sözlü eserde kullanılır. Türküler, şarkılar, hikâyeler, fıkralar gibi çeşitli sanat eserleri için “anonim” kelimesi kullanılıyor. Günlük hayatta kullandığımız deyimler, tekerlemeler ve atasözleri gibi sözcük gruplarının çoğu da anonim kavramı içerisinde ele alınıyor.
Anonim kelimesi genel kullanım bakımından, kaynağı tam olarak bilinmeyen eserler olarak tanımlanıyor. Kaynağının tam olarak bilinmemesinin nedenlerinden birisi, bu eserlerin yazının icat edilmesinden önceki zamanda üretilmiş olmasıdır. Bir diğer neden, sözlü edebiyattaki birçok eserin günümüze kadar yazarı bilinmeyecek bir şekilde ulaşmış olmasıdır. Başka bir neden de, bazı yazılı eserlerin elimize eksik ulaşmış olmasından kaynaklanır. Dolayısıyla bu eksik eserler de anonim eser olarak kayıtlara geçmiştir.
Anonim kavramının kullanıldığı bir başka bir alan da ticarettir. Türkçede “anonim ortaklık” adıyla bilinen “anonim şirketi” kavramı, ‘sermaye ortaklığı’ olarak biliniyor. Anonim şirket kavramının anlamı, “en az beş kişinin ortaklığıyla kurulan ve hisseli sermayeli olan sınırlı ortaklık” olarak belirtiliyor.
Anonim Kelimesinin Kökeni
Anonim kelimesinin, dilimize Fransızcadaki “anonyme” kelimesinden geçtiği biliniyor. Kelimenin orijinal yazımı ''ónyma''dır ve Fransız dilinde ''anonyme'', İngilizcede ise ''anonymous'' şeklinde yazılır. Ancak bu kelimenin Eski Yunancadan Latinceye, Almancadan Rusçaya kadar birçok ülkenin dil yapısına geçmiş olduğunu da eklemeliyiz.
Eski Yunan dilinde ᾀnónymos kelimesinin anlamı, “adı sanı bilinmeyen” demektir. Yeni Yunan dilinde de yazılışı aynı olan bu kavramın anlamı “anonim” olarak da yazılır. Latince dilindeki yazılışı da “anonim” olarak görülür. Fransızca diline geldiğimizde bu kelime “anonyme”, İngilizcede “anonym ya da anonymous”, Alman dilinde “anonym ya da anonymous” olarak karşımıza çıkar. Bu kelime için diğer kullanım örnekleri, Rus dilinde “anonymnyi” ve İtalyancada ise “anonimo” kavramlarıdır.
Diğer dillerdeki yazılışına ve kökenine baktığımız “anonim” kelimesi, birçok kaynakta Fransızca kökenli bir kelime olarak kabul edilir. Anonim kelimesi, eski tarihsel dönemlerden beri Türkçede var olan ve sürekli olarak kullanılan bir kelimedir.
Çok eski tarihsel dönemlerde yaşamış olan insanların üretmiş oldukları eserler, dilimize anonim eserler olarak geçmiştir. Bu eserleri üreten kişilerin isimleri ve ürettikleri zaman dilimleri bilinmediği için, bu eserler “halkın ortak üretimi” olarak kabul edilir.
Anonim Kelimesinin TDK Sözlüğündeki Anlamı
“Anonim” kelimesinin anlamına TDK sözlüklerinden baktığımız zaman, üç ayrı anlamı olduğunu görüyoruz. “Anonim” kelimesinin ilk anlamı “Adı sanı bilinmeyen” olarak açıklanıyor. Bu tanım, isimsiz ya da isim olarak tanınmayan birilerini ifade etmek için kullanılıyor. Kelimenin bu anlamıyla, eseri kimin yazdığı veya söylediği belli olmadığı, ortak isim olarak kullanıldığı anlamı ortaya çıkıyor.
TDK sözlüklerinde bu kelimenin ikinci anlamı, “yazanı, yapanı, söyleyeni bilinmeyen” olarak açıklanıyor. Bu tanım, eseri üreten kişinin kim olduğunun bilinmemesi anlamını ifade ediyor. Kelimenin bu anlamından, “eseri kimin yaptığı, tarihi veya ne zaman yapıldığı bilinmeyen” şeklinde bir ifade anlaşılıyor.
Sözlükteki üçüncü ve son anlam ise “çok ortaklı” olarak açıklanıyor. Bu tanımın anlamı da, çoğunlukla ticarette kullanılan ve birçok şirketin ortaklığı şeklinde açıklanan bir ifadedir. Kelimenin bu anlamıyla da, birçok şirketin ortaklaşa yapılacak ticarî işler kastediliyor. Anonim şirket, “şirketler ortaklığı” veya “anonim ortaklık” anlamlarına gelen bir sözcük öbeğidir. İngilizcede “incorporated company”, “stock company”, “stock corporation”, “joint-stock company/corporation” olarak geçen bu kelime Türkçede “anonim şirket” olarak geçiyor. Çok ortaklı şirketlerde, en az beş şirketin ortak olması gerektiği ve çeşitli oranlarda hisselere bölünmüş sermayeleri olduğu belirtiliyor.
Anonim Kavramının Kullanım Alanları Nelerdir?
“Anonim” birçok alanda kullanılan bir kavramdır. Bu alanların başında sanat gelir. Edebiyat ve müzik gibi, çok eskiden beri kullanılmakta olan sanat dallarında anonim eserlerin sayısı oldukça fazladır.
Edebiyat ve Anonim: Sözlü edebiyatın hikâye, masal, fıkra, şiir ve efsane gibi ürünlerinin çoğunun yazarı/söyleyeni belli olmadığı için bunlara anonim adı verilir. Çünkü anonim kelimesinin buradaki anlamı, “yazarı/söyleyeni belli olmayan” demektir. 19. yüzyıldan beri yazıya geçirilmiş sözlü edebiyat ürünleri, İslamiyet öncesi dönemle Anadolu dışında yaşayan Türkler ve İran edebiyatıyla bağlantılıdır. Maniler, türküler, ağıtlar, ninniler, atasözleri, bilmeceler fıkralar, efsaneler, masallar, deyimler ve halk hikâyelerini örnek olarak verebiliriz.
Ticaret ve Anonim: Ticarette kullanılan “anonim şirket” kavramının diğer adı anonim ortaklıktır. Bu ortaklık türünde en az beş gerçek veya tüzel kişi bir araya gelip ticarî amaçla anonim şirketi kurar. Ayrıca belirli şekilde paylara bölünmüş ve ana sermayesi olan ortak şirketi türü olarak bilinir. Bunun dışında, “anonim kart” olarak kullanılan bazı banka kartları da bulunuyor. Bu kartlar, birçok işlemin yapıldığı şirketler adına açılabilen ve şirket hesaplarına bağlanabilen kartlardır.
Türkçe genelinde yaygın şekilde kullanılan bu kavramı, günlük hayatımızda ve sosyal ortamlarda da amacına uygun olarak kullanabiliriz. “Anonim” kavramını hem cümle içerisinde hem de ayrı olarak kullanabilmemiz mümkündür.
