Birinci basamak sağlık hizmetlerinde ekonomi nasıldır? Ülkemizde 2003 yılında gerçekleştirilen sağlıkta dönüşüm programı kapsamında birinci basamak Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM) ve Aile Hekimliği Merkezlerinden (ASM) oluşmuştur. Toplum hastalıklarının konu olduğu yerlerde TSM’lerinin görevleri kapsamına girmekte ve bunun için gerek görülen her önlem alınır.
Büyükşehir Belediye Kanununa tabi olmayan illerde 10.07.2004 tarihli 5216 sayılı kanunda kapsamında her il merkezinde en az bir toplum sağlığı merkezi ve her ilçede kurulması amaçlanmıştır. ASM merkezinde sözleşmeli çalışan bir hemşire ve bir hekimin yansıra sağlık memuru, ebe, gibi çalışanlarında kimi zaman çalıştırıldığı, 3200-4000 kişi arasında kişinin yer aldığı bölgelerde koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin sunulduğu kurumlar arasında yer alır.
Birinci basamak sağlık hizmetleri hastalara ilk müdahalelerin yapıldığı yerler olmalıdır. İlk müdahale yerinin sık sık değişmeyen çalıştığı bölgeyi iyi bilen ve olabilirse o bölgede yaşayan doktor sağlık hizmetlerinin organizasyonu kapsamında istenilen bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Birinci basamak sağlık hizmetleri nitelikli ve bilgili sağlık personeli ile desteklenmesi halinde sağlık maliyetlerinde ikinci, üçüncü basamaklara göre daha da azaldığı ve hastaların yaşam kalitelerinin yükseldiği yapılan araştırmalar doğrultusunda ortaya çıktığı görülmüştür.
Kanada da 2008 yılında gerçekleştirilen araştırmalarda Alberta eyaletinde birinci basamak sağlık hizmetlerine yılda 975 milyon kanada doları harcandığı ortaya çıkmıştır. Bu harcama dikkate alındığında Alberta da yaşayan kişi başına 277 kanada doları sağlık harcaması yapıldığı görülmüştür. Doktor ise yılda 269 bin dolar kazanmıştır. Burada hekimler beraber çalışmakta tek başına çalışan hekimlerin oranı ise %15 seviyelerindedir. Gerek görülmesi halinde ihtiyacı olan hastalara evde bakım hizmeti sağlanmaktadır. Uzman aile hekimi dışındaki hekimler çalışmamaktadır. Aile hekimliği uzmanlık sınavları her yıl yapılmakta ve bu sınavdan başarılı olanlar Aile Hekimi Uzmanı olabilmektedirler.
Kanada nüfusunda meydana gelen yaşlanma, diyabet, kronik ve solunum yolları hastalıklarına rağmen hastane yatağını işgal etme diğer ülkelere göre oldukça azdır. Hastaların yaşam kaliteleri olukça yüksek iken bu durumun sonucunda ise kimi hastanelerde kapanmalara gidilmiştir.
Birinci basamak sağlık hizmetleri, her ne pahasına olursa olsun hastaların hastaneye gitmelerini engelleyen zorlayıcı bir organizasyon olarak görülmemelidir. Hastanelerin ağırlıklı olarak 60-75 dolayın hasta sayısını ve beraberinde getirmiş olduğu iş yükünü azaltan hekimlerin kendisidir. Sağlık hizmetlerinde bebek, hamile, yaşlı, çocuk ve kronik hastaların yönetimi gibi aşamalarında görev alırlar. Diğer bir ifadeyle hastanın az maliyetle olabildiğince kaliteli yaşamasını amaçlayan bir yönetimsel model olarak ifade edilebilir.
Kanada ülkesinde Alberta eyaletinde 3,628 kişi uzman hekimi olarak çalışmaktadır. Bir aile hekimi uzmanına 2010 yılında 968 kişi düşmektedir. Haftanın 5 iş gününde 8 saat boyunca hizmet verilmektedir. Ayrıca bu zaman diliminin dışında 7 gün 24 saat boyunca icap nöbeti de tutulmaktadır. Hastanede meydana gelen yığılmaların önüne geçilmiş 2004-2007 yıllarındaki veriler bunun işareti olmuştur. Önlenen yığılmaların en temel nedeni ise genel sağlık sigortası ve hekimlerin çalışmalarından duyulan memnuniyet olmuştur. Bunun sonucunda sağlık harcamalarında olumlu çıktı şeklinde yansımış, harcamaların artmadığı ve kontrol altına alındığı uzun yıllar içinde görülmüştür.
İkinci Basamak Sağlık Hizmetlerinde Ekonomi Nasıldır?
Bu basmakta verilen sağlık hizmetleri birinci basamak sağlık hizmetleri tarafından verilemeyen tanı ve tedavi hizmetleri burada verilmektedir. Diğer bir ifadeyle hastaların yatışı sağlanarak tanı ve tedavi hizmetlerinin sağlandığı hastaneler olarak karşımıza çıkmaktadır. İlçelerde ve illerde yer alan ve konusu itibariyle uzman hekimlerin çalıştığı hizmet hastaneleri bu kapsamda verilebilecek bir örnektir.
İkinci basmak sağlık hizmetlerinde ameliyat edilen hastaların kontrollerinin birinci basmak sağlık hizmetlerinde gerçekleştirilmesi ve takibinin yapılmasının, hastalara bakan tarafıyla hiçbir farkın olmadığı görülmüştür. Buna ek olarak takip maliyetleri azalmış ve hastanın daha kolay hekime ulaşması kolaylaştırılmıştır. Hasta açısından herhangi bir sorunun ortaya çıkması halinde aile hekiminin müdahil olduğu ve hastayı bireysel kimlikten kurtardığı, aile hekimi tarafından kurumsal kimlik kazanmasından dolayı ikinci basmakta ameliyatı gerçekleştiren doktora ulaşma süreleri açısından çok ciddi bir azalma olduğu görülmüştür.
Bu nedenlerden dolayı hastanenin iş yükünde azalmalar görülmüş, daha fazla uzmanlık gerektiren hastalarla ilgilendiğinden dolayı performansı ve dolayısıyla maaşında artışlar olmuştur. Hastanelerin müdahil olduğu hasta kontrol hizmetleri için ilk basamak sağlık kurumlarında verilecek olanların ekonomik hesabı değerlendirildiğinde, kontrol olan hastanın sağlıklı yaşamına devam etmesi hasta başına yaklaşık 5.80 İngiliz Sterlinin gereksiz harcandığı ortaya çıkmıştır.
Özetle birinci basamak sağlık hizmetlerinde çalışan doktorların uzmanlıkları olması durumun da ve devamlı hatta zorunlu diyebileceğimiz hizmet içi eğitim çalışmalarına katılıyorsa, gerek görülmesi halinde 5 yılda sadece 1 kez sınavdan geçerek belgelendirilip (Bitirme sertifikası da olabilir), yeterli görülmesi durumunda sahada çalışmasına müsaade ediliyorsa hastanın iyileşmesi, takibi, diğer yaşamsal etkinlikleri durumunda her iki basamak arasında bir fark olmayacaktır. Yalnız, yatarak, ameliyat olarak ve hangi sebeplerden dolayı bu tedavilerinin gerçekleştirildiği, travmalar gibi tedavi yönleri arasında fark olacaktır. Sağlanacak ameliyatın yapılmaması parasal bedelinin kamusal sigorta kurumlarından ödenmesi de mümkün gözükmemektedir. Sağlık hizmetlerini iyi organize edilmiş çalışmalar kapsamında yerine getiren ve insan merkezci bir yaklaşımlarda bulunan ülkelerin, sağlık basamakları olması durumunda tedavi ve bakım maliyetleri düşeceği görülmüştür.
Üçüncü Basamak Sağlık Hizmetlerinde Ekonomi Nasıldır?
Üçüncü basamak sağlık hizmetleri daha ileri tetkik ve tedavi yöntemlerini gerektiren, tedavisi kapsamında farklı özellikleri gösteren hastaların sevk edildiği birinci ve ikinci basamak sağlık hizmetlerinin de üzerinde yer aldığı teşhis ve tedavi kurumlarıdır. Sağlık Bakanlığına bağlı eğitim ve araştırma hastaneleri, tıp fakülteleri, özel dal hastaneleri de bu kapsamda yer alan sağlık kurumları arasındadır.
Bu gibi hastanelerde doktorlara uzmanlık eğitimi gerçekleştirilir. Örneğin onkoloji hastaneleri, kalp ve damar hastalıkları hastanesi, ruh sağlığı hastaneleri, kadın doğum hastaneleri özel dal hastaneleri arasında gösterilir. Ayrıca gerektiğinde ve yalnızca gerek görülen hastaya en yüksek tıbbi teknolojinin uygulandığı tedavi merkezleri olarak bilinmelidir.
Sağlık ekonomisi açısından sınırlı kaynakların dağıtımında ve gereksiz harcamaların azaltılmasında en fazla dikkat edilmesi gereken basamak üçüncü basamak sağlık hizmetleridir. Bu tür kurumlara kaynak sağlarken yaptırım gücü olan denetim aşamalarının ilgili süreçleri hakkında detaylı bilgi sahibi olan uzmanlar tarafından takibinin yapılması gerekir. Az kaynak sağlanması durumunda bu sağlık kurumları araştırma çalışmalarına beklenilen önemi veremeyeceklerdir.
