Konuşma, birden fazla organın ortak çalışması sonucu ortaya çıkan bir beceri olarak tanımlanır. Bazı bireyler konuşma becerilerini yerine getirirken bazı sorunlar yaşamaktadır. Bu sorunların temelinde ses organlarının eğitilmeden konuşulması yatar. Fonetik, artikülasyon ve diksiyon üçgeninde birey, kendisini geliştirecek eğilimlerde bulunmalıdır. Konuşma yaparken seslerin çıkartılmasından önce ses organlarının eğitilmesi gerekir. Ses organlarının konuşmaya hazır hale getirilmesi bireylerin bu sorununu çözmede atacağı ilk adım olarak tanımlanır. Doğru ve etkili konuşmanın temelleri önemlidir.
İlgili eğitim: Doğru ve Etkili Konuşma Teknikleri
Bu aşama tamamlandıktan bireyin çıkaramadığı seslerin çıkarılması aşamasına gelinir. Bu aşama oldukça zahmetli ve her ses üzerinde tek tek çalışmaların yapıldığı artikülasyon çalışmaları olarak tanımlanır. Artikülasyon çalışmaları aşaması tamamlandığında birey kendini geliştirmek için diksiyon alıştırmaları yapmalıdır. Yaptığı çalışmalar sayesinde güzel konuşma sanatı yapabilecektir. Bu durumda hem sosyal yaşantıda hem de iş hayatında etkili iletişim açısından size fayda sağlayacaktır.
İlgili eğitim: Etkili İletişim Teknikleri ve Beden Dili Analizi Eğitimi
Peki, yazının başından beri bahsettiğimiz artikülasyon nedir onu öğrenelim. Artikülasyon, boğumlanma olarak da adlandırılır. Ses organlarının boğazdan çıkan sese biçim vermek için birlikte çalışmalarına artikülasyon denir. Seslerin net telaffuzu ve hoşluğu için artikülasyon çalışmaları yapılması gerekir. Peki, bu artikülasyon çalışmaları nelerdir?
Artikülasyon Çalışmaları Nelerdir?
Artikülasyon çalışmaları, ağız tembelliğinden kurtulmak için dil, çene ve dudaklarımızı çalıştıran hareketler, egzersizlerdir.
İlk olarak çenemizi zorlamadan açmak ve kapatmak gerekir. Bu egzersizi yaparken kendini sakın zorlamayın. Çünkü bu işlemi yaparken çenenizden ses gelebilir. Bu sağlığınız için olumsuz bir durum oluşturur.
Çenenizi sağa ve sola doğru hareket ettirin.
Dilinizi dişlerinizin ön tarafında dairesel olarak çevirin.
Dilinizi üst tarafınızdaki dişlerinize doğru dayayıp gerin ardından bırakın.
Belirtilen aynı hareketi alt dişleriniz için de uygulayın.
Dudak hareketlerini abartarak uygulayın. Bu dudak hareketleri “ma mo ma mo ma mo” şeklindedir.
Dişlerinizi üst üste bindirin ve ardından “mı mu mı mu mı mu “seslerini çıkartın. Bu işlemi yaparken de abartabilirsiniz.
Dudaklarınızı öne doğru uzatarak serbest bırakın. Ardından vereceğiniz güçlü bir nefesle dudaklarınızı titretin.
Belirtilen maddeye benzer çalışmayı diliniz çalıştırması için “r” sesi ile yapın.
Belirtilen artikülasyon çalışmaları seslerin çıkartılması aşamasına gelindiğinde her ses için tek tek yapılmalıdır. Artikülasyon çalışmaları her sese özel olarak yapıldığında bireye kazanım sağlar. Bireyin akıcı konuşma gerçekleştirmesini sağlamada büyük ölçüde yardımcı olur. Spesifik olarak artikülasyon çalışmaları nedir onları inceleyelim. Öncelikle bireylerin iyi bir dile sahip olabilmeleri ve akıcı konuşmak için konson ve vokal seslerini temiz çıkartması gerekir. Vokal ve konson üzerinden bu alıştırmalar hakkında bilgi sahibi olalım. Aynı zamanda bu çalışmalar sayesinde daha iyi bir konuşmaya nasıl sahip olunacağını öğrenelim.
Vokal Nedir?
Artikülasyon çalışmaları için başlanması gereken ilk aşama işe vokal çalışmaları ile başlamaktır. Özellikle uzun vokal ile başlamak gerekir. Vokal grubu “A, O, U, I, E, İ, Ü, Ö” seslerini içerir. Çalışmaya başlarken vokal grubu arasından uzun vokallerle başlanılması gerekir. İlk çalışılması gereken vokal “A” sesidir. Eğer bu ses uygun gelmez ise “U” sesinden başlanılabilir. Vokal konusunda önemli olan telaffuz esnasında dilin hareketleridir.
A Sesi: A sesinde ağız açıklığı oldukça önemlidir. Ağız açıklığı, dişler arasında bir başparmağı şeklinde olmalıdır. Dudaklar arasındaki açıklık iki parmak olmalıdır. Dil ucu dişe temas etmeli. Aynı zamanda dil normal ve düz durumda olmalıdır. Bu vokal sesi çıkarmak için ağız tam olarak açılmalıdır. Göğüs şişmeli ve ciğerler boşaltılmalıdır.
O Sesi: Kolay telaffuz edilen vokal seslerinden biridir. A sesi telaffuz edilirken dudaklara daire yuvarlaklığı verildiğinde O sesi çıkar. Bu ses telaffuz edilirken çenenin yukarıya doğru kalkması sonucunda U sesini verebilir. Bu durumu önlemek için çeneyi aşağıya itmek gerekir.
U sesi: Bu ses çıkartılırken dil ucu, alt dişlerinin gerisinde olmalıdır. Aynı zamanda dil gerisi yumuşak damağa doğru, kalkık dudaklar kırışık ve ileri doğru olmalıdır. Ayrıca A sesini telaffuz ettirirken dudakları yuvarlak ve ileri doğru uzatırsanız, çeneleri yaklaştırırsanız bu sesin çıkmasını sağlamış olursunuz.
I Sesi: Bu sesi çıkarabilmek için; dil ucu geriye çekilmeli, dil kasları gergin olmalı, dilin gerisi yumuşak damağa doğru kalkık ve dudaklara kenarlara doğru çekilmek zorundadır.
E Sesi: E sesi çıkartılırken dil ucu alt dişlere dokunmalıdır. Dil önü sert damağa doğru kalkmalıdır. Bu sesi çıkartmak için bireyin ilk önce A sesini çıkartması gerekir.
İ Sesi: Bu ses çıkartılırken ağız ve dil kasları gergin durumda olmalıdır. Dil ucu alt dişlerin gerisinde olmalı, dil önü sert damağa yapıştırılmış olmalıdır. Dudaklar yayvan durumda ve dişler kapalı olmalıdır.
Ü Sesi: Bu ses çıkartılırken dilin durumu İ sesi çıkartılırken ki gibi olur. Dudaklar U sesinde olduğu gibi yuvarlak ve öne doğru uzanmış durumda olur. U sesindeki durum verilirse Ü sesi çıkarılmış olur.
Ö Sesi: Dil ucu alt dişlere dokunur durumda olmalıdır. Dil gergin ve yumuşak damağa doğru kalkık durumdadır. Ağız açık bir vaziyette ve dudaklar yuvarlaktır.
Konson Ne Demek?
Konson grubu telaffuz edilmeden önce kişilerin bireysel olarak çıkarabildikleri seslerden başlanılmalıdır. Konson genel kuralı; bireyler tarafından en çok telaffuz edilen sessizler çıkış yerine göre en önde olanlardır. Bu konson grubu “B, P, M, N” sessizlerinden oluşur. Belirtilen sessiz harflerden başlanmasının nedeni olarak kişilerin ağızdaki hareketlerinin görünmesidir. Aynı zamanda kaslardaki titreşimlerinin dokunularak hissedilmesi kolaylığından kaynaklanır.
N Sesi: Bu konson sesi burun sesi olarak tanımlanır. Dilin ucu ile engellenen bir konson durumundadır. Dilin sivri ucu hafifçe üst diş etlerini bastırır. Dilin yanları, üst azı dişleri ve damağın kenarı ile temas durumundadır. Dilin bu durumda olması sesin ağız ile dışarı çıkmasına engel olmaktadır.
M Sesi: Bu ses de burun sesidir. Dudaklarla engellenen bir sestir. İki dudak bir araya getirilerek nefes engellenmiş olur. Bu yolla engellenmiş olan nefes, yumuşak damak ve küçük dilin aşağıya çekilmesiyle genizden geçerek burun yoluyla dışarı çıkması sağlanır. Burun sesleri çıkartılırken, çıkışları aynı olan seslerle karıştırıldığı zaman ayırt etmenin bir yolu vardır. Bu yol madeni aynalardan, cep aynalarından faydalanmaktır. Örneğin, M sesi söylendiği zaman aynada nefes izi vardır. B sesinde nefes izi yoktur.
B Sesi: Dudaklarla engellenen bir sestir. Dudaklar kapalıdır ancak basınç azdır.
P Sesi: Dudaklarla engellenen bir sestir. Dudakların aniden birbirinden ayrılmasıyla nefesin patlamasından meydana gelmektedir. Bu esnada ses telleri titreşim yapmamaktadır. Bu sesi çıkartmak için öncelikle dudaklar kapatılır ve birdenbire dudaklar açılır.
S Sesi: Bu ses nefes sesidir. Dil ucu ile yandan engellenir. Dilin ucu alt dişlerin gerisine temas eder. Diş palası diş etlerine dokunduğu için havanın geçmesi için ortada küçük bir delik oluşturur. Ses oluşan bu delikten geçerek dışarı çıkar. Dişler birbirine değmeyecek kadar yakınlaşması gerekir. Aynı zamanda dudaklar birbirinden ayrılmış durumunda olmalıdır.
T Sesi: Bu ses nefes sesidir ve dilin tam ucuyla engellenir. Dil ucu üst dişlere özellikle diş etlerine doğru temas ettirilir. Kenarları azı dişlerine ve birazcık da diş etlerine doğru değerse nefes, ağız boşluğu içinde hissedilir durumda olur. Daha sonra dilin birden aşağı doğru çekilmesiyle beraber patlama halinde ses dışarı çıkar. Bu esnada ses telleri titreşim yapmaz.
Z Sesi: Bu ses dil ucu ile yandan engellenir. S sesinin oluşumu ile oluşumları aynıdır. Z sesini çıkartabilmek için S sesi telaffuz edilmesi gerekilir. Kişilerin hançereleri üzerinden titreşim yapılması istenir. Bu titreşimlerin parmaklar ile hissedilmesi sağlanır.
Yukarıda verilen seslere ek olarak konson grubu içerisinde Y, H, L, J, R, G, Ğ, K, C, Ç, F, V,D, Ş sesleri de bulunur. Yukarıda verilen sesler ise bu grup içerisinde en çok hata yapılan ve çıkarılışları karıştırılan seslerdir.
Diksiyon Alıştırmaları
diksiyon, konuşurken duygu ve düşünceleri, doğru anlatmak için sesin uyumunu, söylenişini, beden dilinde jest ve mimik kullanımı, alınacak tavırları yerinde kullanma ve güzel konuşma sanatı olarak tanımlanır. Bunun için güzel konuşma teknikleri bulunur. Çeşitli seslerin aracılığıyla vurgu, tonlama vb. özellikleri kullanarak konuşmanın bestelenmesi diksiyon olarak tanımlanır. Diksiyon konusu içerisinde fonetik, ses, nefes, artikülasyon vb. konular yer alır. Diksiyon, tüm alt yapı durumu hazırlandıktan sonra o malzemelerin kullanılarak konuşmanın boyut kazanma durumudur. İlk olarak nefes ve ses sorununun çözülmesi gerekir. Ardından boğumlanma ve söyleyiş sorunları çözülerek belirli seviyeye getirilmesi durumunda diksiyon yaşanmış olur.
Diksiyon nasıl geliştirilir sorusuna cevap aramamız gerekir. Diksiyon konusunu belirli bir seviyeye getirmek için diksiyon eğitimi sonrası belirli alıştırmalar yapılması gerekir. Bu alıştırmalar sayesinde birey kazanım elde eder. Büyük oranda amacına kavuşur. Diksiyon alıştırmaları belirli bir süreç sonunda bireye kazanım sağlar.
İlgili eğitim: Diksiyon Kursu
Peki, diksiyon alıştırmaları nelerdir?
Diş Kalemi: Diksiyon alıştırmaları arasında en çok bilinenidir. Zorlandığınız veya yanlış ifade ettiğiniz kelimeleri söyleyebilmek için bu alıştırmayı yapabilirsiniz. Kalemi dişlerinizin arasına alarak telaffuz çalışmaları üzerinde kendinizi yoğunlaştırmalısınız.
Ses Kaydı Yapmak: Gün içerisinde sesli okumalar yapın. Yüksek sesle ile kitap okumadan önce ses kaydını açın. Sesli okuma işleminiz bittiğinde ses kaydını açın ve sesinizi dinleyin. Ses kaydınızı dinlerken yanlış telaffuz ettiğiniz kelimeleri not edin. Bu kelimeleri düzeltmek için çabalayın.
Solunum Egzersizi Yapmak: Birçok insan iletişim kurarken doğru nefes almayı önemsemez. Ancak doğru nefes almayı öğrenmeden iyi bir diksiyon elde edilemez. Her gün nefes egzersizlerine vakit ayırmanız gerekir. Özellikle diyafram nefesini kullanmayı öğrenin. Bu sayede konuşurken nefes kesilmesi, cümle bitmeden tükenme gibi sorunlardan kurtulmuş olursunuz. Diyafram nefesi almak için omuz ve göğüs hareket etmeyecek şekilde karından nefes alınması gerekir. Bu işlemi gerçekleştirirken karın bölgesinin şişmesi gerekir.
Diksiyon Tekerlemesi Okumak: Diksiyon dersi tekerleme örnekleri okumanız size büyük kazanım sağlayacaktır. Tekerleme okuma diksiyon geliştirmede önemli bir alıştırmadır. Bunun üzerine birçok kaynak bulunur. Başta dudak tembelliği olmak üzere birçok sorunun ortadan kalkmasını sağlar. Aynı zamanda bireyleri düşünmeye teşvik eder. Tekerlemelerin hızlı bir şekilde okunması önemli bir aşamadır. Bu sayede birey kazanım elde edebilir.
Örnek Metinler Okumak: Diksiyon dersi örnek metinleri okuyarak iyi bir alıştırma yapmış olursunuz. Her gün kendinize vakit ayırarak örnek metinlere göz atmalısınız. Bu alanda birçok metin bulunmaktadır. Bu metinleri okuyarak vurgu, tonlama, büklüm, ulama, duraklama gibi birçok sorunun aşılmasını sağlayabilirsiniz. Hangi alanda daha çok sorununuz olduğunu düşünüyorsanız kendinize uygun örnek metinler bularak alıştırmalar yapmalısınız.
